پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده يكي از دغدغه‌هاي انسان ديني، برزخ و تحوّلات نفساني در اين برهه از حيات است. اين ‏اثر با بررسي وتحليلتكامل‌برزخي از ديدگاه دو انديشمند معاصر، آيت‌الله جوادي و حسن‌زاده ‏آملي، تلاش مي‌كند تا حقيقت را روشن و موانع علمي را برطرف سازد. نگاهي به آثار علمي ‏انديشمندان اسلامي در ادوار گذشته، بيانگر اين است كه برخي از آنها تكامل برزخي نفس را ‏پذيرفته و با مباني فلسفي و دلايل نقلي، به تبيين آن پرداخته‌‌اند. برخي نيز تكامل نفس در ‏حيات برزخي را ناممكن دانسته‌اند. دليل عمدۀ مخالفان، عدم وجود مادّه و قوّه و مادّي انگاري ‏قوۀ خيال، در حيات مجرّد برخي است. اين دلايل از ديدگاه هر دوانديشمند نقد و بررسي شده ‏است. انديشمندِ معاصر، استاد حسن‌زادۀ آملي، مبحث مادۀ برزخي را مطرح نموده و رفع مشكل ‏تكامل در برزخ را مبتني بر اين مهم مي‌دانند. در اين نگاره، سعي شد تا با استفاده از كتب ‏فلسفي ساير انديشمندان، اين نظر، تبيين گردد. استاد حسن‌زاده، با توجه به مباني متأثر از ‏حكمت متعاليه، مسألۀ اتّحاد ادراك مدرَك و مدرِكرا مطرح نموده و براين عقيده‌اند كه لذّت ‏حاصل از ادراك صور اعمال وتمثلات برزخي، اسباب توسعۀ وجودي و كمال نفس را حاصل ‏مي‌كند. تجرد برزخي قوۀ خيال و تبيين توانمندي‌هاي نفس ناطقه، و اثبات تداوم آن در حيات ‏برزخي، يكي از محكم‌ترين مبانيِ ديدگاه تكامل برزخي نفوس است كه هر دو بزرگوار به آن ‏اهتمام ورزيده‌اند. چينش نظام‌مند و منطقي استاد جوادي‌آملي در ترسيم مباني عقلي تكامل ‏برزخي نفوس از منظر آيات و روايات، بسيار جالب و بديع است. گزينش، فهم و استنباط، ‏استدلالات عقلي در تفاسيرآيات و اشارات و توضيحاتي كه ايشان درذيل روايات بيان نموده‌اند، ‏يكي از نوآوريهاي اين اثر مي‌باشد. ‏ ‏