کتاب ها و نشریات الکترونیک
(آشنایی، قابلیت ها و آسیب شناسی)
مقدمه:
با وجود اینکه بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند کتاب های چاپی همواره جایگاه خود را در میان خوانندگان و کتابخانه‌ها حفظ میکنند و ناشران همچنان فعالیتهای خود را به نشر کتاب های چاپی معطوف خواهند کرد، شواهدی نیز مبتنی بر تمایل روزافزون ناشران برای عرضه کتاب های خود در قالب الکترونیکی از طریق محیط وب دیده می‌شود. از یک سو هزینه کمتر انتشار کتاب های الکترونیکی نسبت به شکل چاپی، انعطاف‌پذیری و سرعت بیشتر برای روزآمدسازی و انتشار ویرایشهای جدید، سهولت فروش، توزیع و خرید کتاب های الکترونیکی از طریق اینترنت، و از سوی دیگر افزایش روزافزون تعداداستفاده‌کنندگان از اینترنت و خوانندگانی که تمایل دارند از طریق کامپیوتر، کتاب مورد نظر خود را پیدا و آن را مطالعه کنند، از مهم‌ترین عوامل انتخاب سیاست نشر اینترنتی از سوی برخی ناشران به شمار می‌آیند.
در بسیاری موارد، دسترسی به کتاب های موجود الکترونیکی از طریق وب، مستلزم پرداخت هزینه تعیین شده از سوی ناشران است.
نشر الکترونیک
به فرایند تولید و انتشار اطلاعات (اثر ) از طریق ابزارهای الکترونیکی گفته می شود و شامل کتب الکترونیک، خبرنامه الکترونیکی، لوح های چند رسانه ای، نشریات الکترونیکی، سیستم های تابلو اعلانات الکترونیک و گروههای بحث و سوال و جواب در اینترنت و ... می‌شود. در این نوع نشر نویسنده می‌تواند ناشر هم باشد.
نشر الکترونیکی پس از رواج، تحولی بنیادین در نشر ایجاد کرد، زیرا تقسیم کار و تخصصها را به هم زد. در شکل، فضا مناسبات محیط کار دگرگونی به بار آورد. از طول و عرض موسسات نشر کاست. فاصله جغرافیایی را از میان برداشت و هزینه ها را کاهش داد و از وابستگی نشر به تخصص دیگر کم کرد. ابزارها و دستگاه‌های اصلی که در نشر الکترونیکی به کار می‌رود بسیار معدود و عبارتند از:
· رایانه شخصی (برای حروف نگاری، پردازش و اطلاع یابی)
· چاپگر(برای ثبت کردن نوشتار و نقش بر کاغذ یا تلق )
· پویشگر(Scanner) (برای انتقال تصاویر و شکل به محیط رایانه)
· نرم افزار (برای استفاده در حروف نگاری، طراحی، صفحه آرائی ، ویرایش، پردازش و ...)
انواع نشر الکترونیک
انواع خروجی در نشر الکترونیک را می توان به سه شکل زیر تقسیم بندی کرد:
1- چاپی: روزنامه، کتاب، بروشور، کارت ویزیت و... توسط نرم افزاری که برای طراحی و نشر بهکار می رود، صفحه آرایی شده، سپس صرفا نسخه چاپی آن پرینت گرفته می شود بدون اینکه خروجی آن به صورت الکترونیک مثلا در وب سایتی منتشر شود. این همان روشی است که اصطلاحاً به آن «نشر رومیزی» می گویند. در نشر رومیزی بسیاری از مراحل و فرایندهای نشر معمولی از قبیل حروف چینی و صحافی توسط یک رایانه انجام می شود. تفاوت نشر رومیزی با نشر الکترونیکی در برونداد آنهاست. برونداد نشر الکترونیکی به شکل الکترونیکی بوده حال آن که برونداد نشر رومیزی بیشتر در تهیه مطالب چاپی سنتی استفاده می شود. نشر رومیزی نه تنها به معنای حذف حروفچینی به شیوه های قدیمی است بلکه در معنای کامل خود به معنای حذف مرحله لیتوگرافی نیز هست.
نشر رومیزی، کار چاپ و انتشارات را کوچک و روی یک میز کار جمع کرده است. با امکانات نشر رومیزی می توان اثری را نوشت، اطلاعات آن را با منابع اطلاعاتی کنترل کرد و از صحت املای کلمات اطمینان یافت. متن را صفحه آرایی و صفحه بندی کرد، تصویرها و نمودارها را حتی به صورت چند رنگ طراحی کرد، نمونه گرفت و تکثیر کرد و همه این کارها در اتاق کوچکی روی یک میز بدون رفت وآمد انجام می شود.
2- الکترونیک: یکی از انواع خروجی کار از جمله کتاب، بروشور، مجله، روزنامه و... به صورت الکترونیک است. یعنی دیگر قرار نیست که به صورت چاپی نیز منتشر شود. نشر صرفا الکترونیک در سیر تحول وب دستخوش تغییراتی شده است و انواع مختلفی دارد:
الف) سی دی یا دی وی دی: محمل های دیجیتالی نظیر «دیسک فشرده»، «دیسک فشرده دیجیتالی» که می توانند در قالب و فرمت های HTML، PDFو حتی مولتی مدیا عرضه شود.
ب) مبتنی بر وب: در سال های اخیر، برخی ناشران علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از طریق شبکه جهانی وب در محیطی فراگیرتر، ارزان‌تر و با قابلیت های فرامتنی در دسترس طیف وسیعی از خوانندگان قرار می دهند.
ج) نشر چند رسانه ای: که بر اساس بهره گیری از انواع محتواها شامل متن، صدا، تصویر و ویدئو است که در اینترنت قرار گرفته و یا در قالب سی دی عرضه می شود.
پادکست یا همان فایل های صوتی که به صورت برنامه های رادیویی در اینترنت منتشر می شود نیز در این گونه از نشر الکترونیک می گنجد.
د) نشر مبتنی بر ایمیل: که از آن به عنوان خبرنامه الکترونیک هم نام می برند.
هـ) نشر مبتنی بر تلفن همراه: معرفی خدمات، کتاب، نشریات و سایر محتواها می تواند توسط نرم افزاری در بستر «تلفن همراه» عرضه شود.
و) نشر2: زمانی که بحث دوسویه و تعاملی شدن و حضور پررنگ کاربران به عنوان تولید کنندگان جدیدمحتوا در وب مطرح شد با اصطلاح جدیدتری از نشر الکترونیک مواجه شدیم که از آن به عنوان «نشر2» یاد می کنند. این همان اصطلاحی است که با پدید آمدن وب2 به وجود آمده است. در وب 2 سخن فراتر از دسترسی است و به دنبال جلب مشارکت کاربران برای تولید محتوا هستیم. یعنی امروزه با سایت های کاربرمحور مواجه شده ایم که کاربران برای نشر متن، تصویر، صوت و فیلم مشارکت می کنند. در وب2 سخن از رسانه های اجتماعی، روزنامه نگاری شهروندی، برچسب، وبلاگ، پادکست، به اشتراک گذاری فایل، نرم افزارهای مشارکتی یا مبتنی بر همکاری (ویکی ها) و انواع رسانه های اجتماعی (میکروبلاگ ها، کامیونیتی های محتوایی) است.
3- الکترونیک و کاغذی: در این نشر علاوه بر انتشار چاپی نشریه،روزنامه، مجله، بروشور و انواع گزارشها تمام محتوا به صورت الکترونیک هم عرضه می شود. محتوای الکترونیک این نوع نشر می تواند در قالب های متنی و تصویری باشد.
کتب الکترونیک
امروزه، کتاب های الکترونیکی به واقعیت پیوسته‌اند و قطعاً بخشی از آینده منابع کتابخانه‌ای را تشکیل می‌دهند. کتاب الکترونیکی به خودی خود و در شکل ظاهری، وسیله‌ای کوچک و قابل حمل برای نگه‌داری و نمایش اطلاعات است. اما امروزه، کتاب های الکترونیکی چنان امکاناتی را در اختیار کاربر می‌گذارند که دیگر نمی‌توان آنها را فقط «کتاب هایی نوظهور» دانست، بلکه این کتاب ها به عنوان فناوری آموزشی نیز بسیار مفید هستند.
کتاب الکترونیکی چیست؟
کتاب الکترونیکی را به طور ساده می‌توان این گونه تعریف کرد: «ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتال به صورتی که بتوان آن را بر روی صفحه کامپیوتر مشاهده کرد.» کتاب های الکترونیکی را می‌توان روی محملهای دیجیتالی نظیر دیسک فشرده، دیسک فشرده دیجیتالی، شبکه جهانی وب و جز آن منتشر کرد. در سالهای اخیر، ناشران منابع مرجع سعی کرده‌اند تا علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از طریق شبکه جهانی وب در محیطی فراگیرتر، ارزان‌تر، و با قابلیتهای چند رسانه‌ای و فرامتنی در دسترس طیف وسیعی از خوانندگان قرار دهند.
کتاب های الکترونیکی ویژگیهایی دارند که با استفاده از آنها، نه تنها در وقت و زمان صرفه‌جویی می‌شود، بلکه باعث شکوفایی خلاقیتهای کاربر یا خواننده نیز می‌شود. به طور نمونه می‌توان اندازه و نوع قلم و رنگ را در بخشهای مورد نظر تغییر داد. همچنین، بسیاری از کتاب های الکترونیکی به ابزارهایی مجهز شده‌اند که به کاربران امکان می‌دهند که زیر پاراگراف‌های مورد نظر خود خط بکشند و یا نکاتی را در حاشیه متن اصلی یادداشت کنند. این ابزار برای محقق یا دانشجویی که قصد دارد بدون از میان بردن یک نسخه چاپی کتاب، مطالب اصلی و کلیدی آن را بیرون بکشد جالب است. به علاوه می‌توان صفحات مورد نظر را در کتاب های الکترونیکی به سادگی و مثلاً با فشار یک کلید برای مراجعات بعدی نشانه‌گذاری کرد.
انواع کتاب های الکترونیکی
کتاب های الکترونیکی، با توجه به ویژگی ها، امکانات و کاربردهایشان به گروههای زیر تقسیم می‌شوند:
1- کتاب های الکترونیکی فقط متن: در این دسته، کتاب های الکترونیکی فقط شامل اطلاعات متنی هستند و هیچ‌گونه تصویر، نمودار و جز آن را شامل نمی‌شوند.
2- کتاب های الکترونیکی دارای تصاویر اسکن شده: در کنار اطلاعات متنی، تعدادی تصویر اسکن شده نیز وجود دارد.
3- کتاب های الکترونیکی با تصاویر متحرک: در کنار اطلاعات متنی، تعدادی تصویر انیمیشن و یا قطعاتی از فیلم نیز وجود دارد.
4- کتاب های الکترونیکی سخنگو: این دسته کتاب های الکترونیکی با استفاده از امکانات صوتی و الکترونیکی تا حدی با کاربر رابطه برقرار میکنند.
5- کتاب های الکترونیکی چند رسانه‌ای: در این دسته از کتاب های الکترونیکی یک رابطه چند رسانه‌ای و دو سویه میان کتاب و خواننده برقرار می‌شود. این دسته کاملاً با کتاب های سنتی و چاپی متفاوت‌اند و امکانات کمکی برای جستجو و تحقیق در آنها در نظر گرفته شده است.
6- کتاب های الکترونیکی در محیط وب: بیشتر در قالب PDF، HTML، و یا متن ساده در دسترس قرار می‌گیرند. برای مطالعه برخی کتاب های الکترونیکی باید همه متن کتاب ها را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه یا فصل آنها را مطالعه کرد.
مهم‌ترین مزایای نشر کتاب در محیط وب از نظر ناشران
1- کاهش هزینه‌های تولید و چاپ کتاب: انتشار فقط یک نسخه از کتاب های الکترونیکی در محیط وب و دسترسی همزمان همه خوانندگان به آن، موجب می‌شود تا برخلاف کتاب های چاپی نیاز به انتشار شمارگانی بالا از یک کتاب نباشد. البته تهیه و قراردادن یک کتاب الکترونیکی در محیط وب دارای هزینه‌های جانبی برای ناشران نظیر ثبت حوزه، خرید فضا در محیط وب، طراحی گرافیکی، حفظ و نگه‌داری سایت، نوشتن برنامه جستجو و پایگاه اطلاعاتی، ورود اطلاعات، خرید تجهیزات کامپیوتری و شبکه و موارد دیگر است، ولی بسیاری از امکانات و تجهیزات فوق می‌توانند در نشر کتاب های الکترونیکی دیگر نیز استفاده شوند و در واقع فقط یک بار ناشر هزینه می کنند.
2- عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبارکردن کتاب: یکی از مشکلاتی که ممکن است ناشران با آن روبهرو شوند، انبارکردن کتاب ها قبل از توزیع و نیز نگه داری نسخه‌های اضافی است. نشر کتاب در قالب الکترونیکی نیاز به فضای فیزیکی برای انبارکردن کتاب ندارد، زیرا همه اطلاعات در قالب دیجیتال ذخیره می‌شود. علاوه بر این، اگر محیط نگه داری کتاب ها از شرایط مناسبی نظیر رطوبت، گرما، نور و جز آن برخوردار نباشد، به نسخ چاپی به مرور زمان آسیب خواهد رسید. ولی کیفیت اطلاعات دیجیتال همواره یکسان می‌ماند.
3- عدم نیاز به توزیع و ارسال کتاب به نقاط دیگر: یکی از مشکلاتی که ناشران به ویژه در کشور ما با آن روبهرو هستند، عدم توزیع سریع، مناسب و کم هزینه کتاب ها در شهرهای مختلف است. کتاب های الکترونیکی نیاز به توزیع و یا ارسال به نقاط دیگر ندارند، اما باید به نحو مناسبی خوانندگان را از انتشار آنها مطلع ساخت. چنین فرایندی می‌تواند از طریق مطبوعات، سایت وب، پست الکترونیکی، و تبلیغات چاپی انجام شود. به تعبیر دیگر کتاب های الکترونیکی را نمی‌توان در پشت ویترین کتاب فروشی ها نمایش داد.
4- عدم‌برگشت کتاب از سوی کتاب‌فروشان به دلایل مختلف: از آنجا که تنها یک نسخه از کتاب الکترونیکی تولید می‌شود و در محیط وب در دسترس قرار می‌گیرد، ناشران هیچ‌گاه با مشکل برگشت کتاب از سوی کتاب‌فروشان و توزیع‌کنندگان روبهرو نخواهند شد.
5- جلوگیری از تمام‌شدن نسخه‌های چاپی: یکی از مشکلاتی که خوانندگان به ویژه برای خرید کتاب های مرجع پر استفاده و کمیاب با آن روبهرو هستند، دسترسی به آثاری است که همه نسخه‌های چاپی آنها در بازار نشر به فروش رفته و ناشر به دلایل مختلف دیگر اقدام به انتشار چاپهای جدید از آن نکرده است. به این گونه کتاب ها اصطلاحاً کتاب های خارج از چاپ می‌‌گویند. نشر کتاب در محیط وب این فرصت را به ناشران می‌دهد که هیچ‌گاه با مشکل به اتمام رسیدن نسخه‌های چاپی روبهرو نشوند و خوانندگان همواره بتوانند برای خرید کتاب مورد نظر اقدام کنند.
6- زمان کم برای تکثیر اثر
7- امکان دریافت سریع نقدها و بازخوردها
8- امکان طبقه بندی بر اساس خواننده
9- فرصت بيشتر براي انتشار عناوين بيشتر و آثار الكترونيكي:توليد فقط يك نسخه كتاب در قالب الكترونيكي، دسترسي تعداد زيادي از خوانندگان به يك نسخه از كتاب به طور همزمان، و موارد ديگر منجر به كاهش هزينه توليد كتاب مي‌شود و بدين ترتيب ناشران فرصت بيشتري پيدا مي‌كنند تا به انتشار عناوين بيشتري از كتابهاي ويژه در زمينه‌هاي تخصصي بپردازند. به عبارت ديگر امروزه ديده مي شود كه بيشتر ناشران خصوصي، به دليل محدوديتهاي مالي تمايل دارند عناويني را كه مخاطبان بيشتري دارند به چاپ برسانند تا سود بيشتري كسب نمايند، نشر الكترونيكي در محيط وب تا حدودي مي‌تواند ناشران را به سوي انتشار كتابهاي تخصصي يا متعلق به نويسندگان ناشناخته سوق دهد.
ارزشهای افزوده نشر کتاب در محیط وب
فرآیندهایی که ارزشهای جدیدی به نشر کتاب در محیط وب می‌افزایند، عبارت‌اند از:
1- دسترسی همزمان به نسخه‌ای واحد ازکتاب الکترونیکی:محیط وب این امکان را در اختیار ناشران و نویسندگان قرار می‌دهد تا بتوانند نسخه‌ای واحد از کتاب های خود را به طور همزمان در دسترس تعداد بی‌شماری از خوانندگان قرار دهند و بدین ترتیب در هزینه‌های گزاف چاپ، صحافی، و توزیع کتاب با شمارگان بالا صرفه‌جویی کنند.
2- افزودن اطلاعات چند رسانه‌ای: محیط وب، این امکان را می‌دهد تا به راحتی علاوه بر متن، صوت، تصویر، و ویدئو نیز در کتاب های الکترونیکی گنجانده شود. در دنیای چاپی فقط می‌توان عکسهای رنگی یا سیاه و سفید را به کتاب اضافه کرد و امکان استفاده از صوت، انیمیشن، و ویدئو به عنوان بخشی از کتاب و یا اطلاعات تکمیلی به منظور تفهیم هر چه بهتر مفاهیم وجود ندارد.
3- امکانات جستجوی اطلاعات:از طریق دیجیتالی کردن متن یک کتاب، می‌توان امکانات جستجوی مختلفی را برای کاوش یک یا چند کلیدواژه در متن کامل کتاب و یا در فصل و صفحه‌ای مشخص پیش‌بینی کرد. اگر چه، تنها نمایه چاپی در انتهای کتاب برای دسترسی به موضوعات مورد نظر بسیار ارزشمند است، ولی تهیه نمایه مناسب و کارآمد نیاز به صرف هزینه از سوی ناشر و بهره‌گیری از نمایه‌سازان متخصص و حرفه‌ای دارد. ناشران می‌توانند از یک برنامه جستجو که از خصوصیات و امکانات کاوش مناسب برخوردار باشد، به عنوان ابزار جایگزین نمایه کتاب برای جستجوی اطلاعات در کتاب های الکترونیکی استفاده کنند.
4- انعطاف‌پذیری بیشتر برای اصلاح و یا انتشار ویرایش جدید: محیط وب به ناشران و نویسندگان امکان می‌دهد تا به سرعت، حتی چند هفته پس از انتشار یک کتاب به اصلاح یا انتشار ویرایشهای جدید اثر مورد نظر بپردازند. انجام چنین فرایندی در محیط الکترونیکی بسیار سریع و کم هزینه است، زیرا در بیشتر مواقع بخش کمی از کتاب بازنگری می‌شود.
معایب و مشکلات نشر الکترونیک
محدودیت هایی برای نشر الکترونیک و گسترش آن در روابط عمومی ها وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:
1. دسترسی به اینترنت: یکی از محدودیت هایی که خوانندگان برای دسترسی به محصولات نشر الکترونیکی در وب با آن مواجه هستند، دسترسی به اینترنت است. بسیاری از مخاطبان به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه دارای سرعت مناسب دسترسی به اینترنت نیستند. ضمن این که بسته به نوع هر سازمان، مخاطبان آن با هم فرق دارند و به دلیل «عدم مهارت و تسلط برخی کاربران به کامپیوتر»، نشر الکترونیک نمی تواند برای دسترسی به اطلاعات، جایگزین مناسبی برای نشر چاپی باشد.
2. حق‌التألیف: ذخیره، تکثیر، تغییر و ارسال الکترونیکی متون و تصاویر محصولات نشر الکترونیک در بسیاری موارد به سادگی و بدون رعایت حقوق مولف صورت می‌گیرد. حتی در کشورهای پیشتاز در نشر الکترونیکی هنوز موضوع حق مؤلف کتاب های الکترونیکی حل نشده است و ناشران و نویسندگان با دیده تردید به این موضوع می‌نگرند. موضوع حق مؤلف و مالکیت معنوی نشر الکترونیک در محیط وب را می‌توان یکی از مهم‌ترین چالش ها و موانع بر سر راه انتشار این گونه آثار به شمار آورد، زیرا که از جنبه‌های فناورانه، نشر الکترونیک پیچیده‌تر است و نیاز به سیاست‌گذاری کلان در سطوح ملی و یا بین‌المللی دارد.
3. مشکلات خواندن در محیط وب: تحقیقات نشان می دهد متون چاپی بیشتر خوانده می شوند اما کاربر محتوای صرفا الکترونیک را مرور می کند. خواندن متن بر روی صفحه نمایش کامپیوتر نسبت به رسانه‌های چاپی دشوارتر است. تجربه ثابت کرده است که چشم انسان هنگام خواندن بر روی صفحه کامپیوتر زودتر از رسانه‌های چاپی خسته می‌شود و خواننده نمی‌تواند نظیر مجلات یا کتاب های چاپی تمرکز لازم را داشته باشد. پایین و بالا بردن صفحه نمایش کامپیوتر نیز برای دنبال کردن متن کتاب نسبت به ورق زدن یک صفحه از کتاب چاپی مشکل‌تر است و چشم انسان در بسیاری از موارد مطالب را گم می‌کند. علاوه بر این، نمی‌توان محصولات نشر الکترونیک خصوصا در وب را در هر وضعیتی مطالعه کرد.
4. مشکلات استناد به کتاب های الکترونیکی: ماهیت ناپایدار محیط وب همواره مشکلاتی را برای محققان به منظور استناد پایدار به منابع اطلاعاتی الکترونیکی در این محیط به وجود آورده است. امروزه، بسیاری از افراد، اینترنت را کتابخانه مجازی به شمار می‌آورند که امکان دسترسی به طیف وسیعی از منابع و پایگاههای اطلاعاتی را در زمینه‌های مختلف می‌دهد. حال سؤال این است که آیا نظیر «کتابخانه‌های حقیقی»، منابع موجود در این محیط همواره قابل دسترس هستند و بدون تغییر باقی می‌مانند. به تعبیر دیگر آیا به منابعی که دیروز در این محیط الکترونیکی استناد کرده‌ایم، فردا نیز می‌توان دسترسی پیدا کرد. مهم‌ترین مشکلاتِ ناشی از استناد به کتاب های الکترونیکی عبارت‌اند از: ناپدید شدن و یا از میان رفتن اطلاعات، تغییر محتوای اطلاعات، و تغییر نشانی دسترسی به منابع در اینترنت. بروز چنین مشکلاتی باعث شده است تا برخی محققان برای استفاده و استناد، نه تنها به کتاب های الکترونیکی، بلکه به دیگر منابع اطلاعاتی در وب نیز به دیده تردید بنگرند.
5. چگونگي فروش كتابهاي الكترونيكي: اين سؤال مطرح است كه چگونه مي‌توان كتابهاي الكترونيكي را از طريق وب به فروش رساند. نحوه پرداخت هزينه كتاب توسط خوانندگان، ارائه " كلمه عبور" براي مشاهده كتاب و حفظ مالكيت آن، و استفاده از كارتهاي اعتباري براي پرداخت هزينه كتاب از جمله مشكلات به شمار مي‌آيند.
6. نبود فهرستگان كتابهاي الكترونيكي: خوانندگان از طريق فهرستها يا فهرستگانهاي ملي و بين‌المللي مي‌توانند از كتابهاي چاپي منتشر شده آگاهي حاصل كنند، حال آنكه يك فهرست يا فهرستگان ملي و بين‌المللي مختص كتابهاي الكترونيكي در محيط وب وجود ندارد و آنچه قابل دسترسي است بيشتر مربوط به يك ناشر يا سايتي خاص است.
7. مسائل معنوي مربوط به نشر كتاب در قالب الكترونيكي: شايد شما هم زمزمه‌هاي نابودي كتابهاي چاپي در آينده و جايگزيني كتابهاي الكترونيكي در كتابخانه‌ها را شنيده باشيد و يا در برخي منابع خوانده باشيد. امروزه، بسياري از صاحب‌نظران نشر كتاب بر اين باورند كه هيچ رسانه‌اي نمي‌تواند جايگزين كتابهاي چاپي شود. نشر به صورت الكترونيكي برخي لذتها و جنبه‌هاي معنوي استفاده كردن و خواندن كتابهاي چاپي را از ميان مي‌برد. لذت ورق زدن صفحات كتابهاي چاپي، مطالعه كتاب هنگام خواب يا در هر حالتي كه خواننده احساس آرامش و راحتي كند، بردن كتاب با خود به مدرسه، سفر و يا محل كار و خواندن آن در هر زماني كه به آن احتياج است، هديه دادن و گرفتن كتاب، جمع‌آوري كتابهاي هنري و چيدن آنها در قفسه كتابخانه شخصي به عنوان يك اثر ارزشمند و به ياد ماندني، همه و همه از طريق"نشر الكترونيكي" يك اثر از ميان خواهند رفت. انسان ممكن است با يك كتاب چاپي انس بگيرد و بارها آن را بخواند و از تماس با آن لذت ببرد و يا در حاشيه آن مطالبي بنويسد و يادداشت كند كه در جهان الكترونيكي امكان‌پذير نيست. همچنين، بسياري از افراد علاقه دارند به كتاب‌فروشيها بروند و در ميان قفسه‌هاي كتاب به مرور عناوين دلخواه بپردازد و آنها را ورق بزنند. حال آنكه دنياي ديجيتال، جهاني خشن، ناپايدار و شايد هم بتوان گفت «بي‌وفا» است. ما هر لحظه مي‌توانيم كتاب مورد علاقه خود را از قفسه كتابخانه شخصي برداريم و آن را مطالعه كنيم، اما اگر دسترسي ما به خط اينترنت و كامپيوتر محدود شود، نخواهيم توانست كتاب الكترونيكي مورد علاقه خود را مشاهده كنيم. مطرح شدن چنين مواردي، مربوط به طرف تاريك عصر ديجيتال و نشر اينترنتي است.
*****
از هنگام ظهور رايانه (بويژه رايانة شخصي) متخصصين از سازمانهاي بدون‌كاغذ(paperless office) ، ظهور كتاب الكترونيكي، تأثير ارتباط جمعي وب جهاني، و پايان‌يافتن عصر كتاب چاپي خبر دادند. پايگاههاي وب و پست الكترونيكي، اطلاعات را به ميزان قابل‌توجه، به مخاطبين ارائه دادند. متخصصين مي‌گفتند كه ما خواهيم توانست اطلاعات روي صفحة نمايش رايانه را، با استفاده از ابزار واسطه‌اي كه متن را مي‌خواند، گوش كنيم. اما اين متخصصين نگفتند كه پيشرفتهاي فناوري موجب آسان و ارزان شدن چاپ صفحه‌هاي پايگاههاي وب يا پيغامهاي پست الكترونيكي مي‌شود. به جاي آن، اين تحولات افزايش كاربرد هر دو جنبه - يعني هم متن چاپي و هم متن الكترونيكي - را به دنبال داشت. براساس نتايج يك مطالعه در سال 1996، دنيا به همان اندازه كه به سمت عرضه و كاربرد رايانه گرايش دارد، بر عرضه و استفاده از كاغذ نيز تأكيد مي‌ورزد.
نشر الکترونیک به طور فزاینده ای در حال مطرح شدن، به عنوان یکی از کارآمدترین نشرها برای انتشار اطلاعات است. برخی از ناشران از این ابزار برای انتشار کتاب های الکترونیکی استفاده میکنند. انتشار این نوع کتاب ها در محیط وب دارای ارزشهای افزوده ای است که منابع چاپی فاقد آن هستند. در این وضعیت، این موضوع اهمیت می یابد که نویسندگان، ناشران و متخصصان در صنعت نشر الکترونیکی از شیوه هایی که دارای ارزش بیشتری هستند استفاده کرده تا منابع چاپی ارزش خود را از دست ندهند. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در سالهای آتی باید جای منابع سنتی را با منابع الکترونیک عوض کرده و بیشتر به کتاب ها و نشر الکترونیک بها دهند. زیرا این قشری که در حال حاضر به انتشار بی سرو سامان منابع الکترونیکی پرداخته است در آینده ای نزدیک به کل منابع چاپی را با منابع الکترونیک تعویض مینماید. برای اینکه این کار با سرعت کمتری اتفاق بیافتد ناشران و نویسندگان باید با استفاده از فناوری اطلاعات عملکردهای سنتی را بهبود بخشیده و البته زمینه هایی را برای فعالیت و استفاده از منابع جدید و شبکه های گسترده برای استفاده نسلهای آینده از این منابع را فراهم آورند.
منابع:
1.عابدی، احمد. ۱۳۹۰. فصلنامه علمی دانشجویی دانش شناسی دانشگاه پیام نورقم، شماره ۸: بهار و تابستان.
2.محسنی، حمید. مجموعه سازی و خدمات تحویل مدرک: تهران: نشر کتابدار، 1382؛ ص 42.
4.حسین امامی، دانشجوی دکتری علوم ارتباطات، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه های نوین
