چکيده
کرامتهای اخلاقی مایة برتری آدمیان است. کسانیکه در جایگاه ادارة امور قرارمیگیرند بیش از هر چیز به مکارم اخلاق نیازمندند. روابط انسانها بدون کرامتهای اخلاقی، روابطی خشک و نادرست خواهد بود. در نظام اسلامی، همة مقامها و منصبها، امانتهای خاص اسلامی است که به ودیعه در اختیار مسئولان قرار میگیرد و حفظ آنها از گزند، از وظایف حتمی صاحبان آنهاست و احترام به امانت و پاسداری آن از آسیب، از دستورهای ضروری دین مبین اسلام است. یکی از جنبههای زندگی انسان وضع معیشتی اوست که ناچار است به عنوان کارمند در ادارهها مشغول به کار باشد؛ پس نیازمند آشنائی با مکارم اخلاقی است که بتواند به اهداف خود نائل آید. این اثر سعی دارد علاوه بر یادآوری فضایل اخلاقی، به بررسی آسیبهای موجود در ادارهها در سایة قرآن و سنت بپردازد تا از این راه نه تنها به نجات در قیامت، بلکه به آسایش و سازماندادن به زندگی دنیا نزدیکتر شد. بیان مواردی که یک کارمند باید متخلق به این اخلاق باشد، آسیبهایی که فضای ادارهها را تهدید میکند و در نهایت راههای بهینهسازی اخلاق اداری از اهم مباحث است. اینکه هر یک از افراد در نقش مدیر، کارمند و ارباب رجوع، نگاه مسئولانه به وظایف خود داشته، خود را در برابر وظایف متعهد بدانند؛ به این معنا که احساس کند نسبت به خود، مردم، کار، مسئولان و خدا باید پاسخگو باشند و برای هر اقدام دلیلی داشته باشند.
کليدواژه ها: اخلاق اداری، کارمند، مقام اداری، نظام اداری
نتیجهگیری
با توجه به مباحث مطرح شده می تواند گفت:
نظام اداری دارای تشکیلات پیچیده و منسجمی است که وجود حیات اجتماعی و تبع آن فردی مردم وابسته به کارآمدی این تشکیلات است. یکی از شروط اساسی کارآمدی این نظام پایبندی به اصول اخلاقی خاصی است که برای آن و در راستای تحقق اهدافش مشخص شده است. این اصول هم برای مدیران و هم کارمندان و اربابان رجوع میباشد.
از جمله بایستههای اخلاق اداری امانتداری، صداقت، سعه صدر، تواضع و ... است که مورد تأکید آیات و روایات اسلامی واقع شدهاند بخاطر اینکه نظام اداری مانند سایر نظامها در ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی آسیبپذیریهای خاصی دارد از جمله: رشوهخواری، اسراف، ثروت اندوزی و ... .
بنابراین لازم است تلاشهای علمی و عملی مناسبی برای بهینهسازی اخلاق اداری صورت بگیرد و برای نتیجهبخشی بهتر در این راستا باید میان مدیران و کارمندان مراجع کنندگان تفکیک قائل شد و از هر زاویه نظام اخلاقی خاصی را پیشنهاد و زمینه پایبندی و نهایت نهادینه کردن آن را فراهم نمود.
کارمندان و مدیران جامعه اسلامی باید به این باور برسند که انسان باید مال را از جان تهیه کند نه از میز، نه از پست و مقام. زیرا انسانی که در درون خود فضیلتی را تقویت نکند به زودی میپوسد. باید بداند آنچه که روی زمین است زینت زمین است، زینت انسان ایمان و اعتقاد اوست. حال اگر رشوه خواری و ثروت اندوزی را پیشه خود کند زینت انسانی را به زینت خاکی فروخته است. یکی از راههایی که مدیر همه سازمان باید در بین کارمندانش، نهادینه کند، اصل نماز است، چراکه بدون نماز هیچ اصلی از اصل سودمند جامعه، محقق نمیشود و با نماز صحیح مجالی برای هیچونه انحراف و نارضایتی نمیماند و نمازگزار هرگز به خیانت و پیمان شکنی در میثاق شغلی آلوده نمیشود.
اخلاق اداری پدیدهای نیست که با موعظه و نصیحت و بخشنامه و دستورالعمل حاصل شود بلکه شاکلهای است که در رفتار و مناسبات اداری ظهور مییابد که سعه صدر ارتبط نزدیک با کارمندان و ارباب رجوع، تقسیم وقت و ... از زمینهسازیهای عمده آن است.
فهرست منابع
- قرآن
- نهج البلاغه
- صحیفه سجادیه
1- ابن بابویه، محمد بن علی(شیخ صدوق) (1427هن.ق)، عیون اخبارالرضا، ترجمه حمیدرضا مستفید، علی اکبر غفاری (چاپ اول)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
2- الامدی الیتمی، عبدالواحد (1381)، شرح غررالحکم و دررالحکم (چاپ دوم)، قم: دارالکتب الاسلامی.
3- البحرانی، ابن محمد الحسن بن علی بن حسین بن شعبه (1400 هن.ق)، تحف العقول عن آل الرسول،
4- تقوی، دامغانی، رضا (1383)، نگرشی بر مدیریت اسلامی (چاپ چهارم)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
5- جوادی، آملی، عبدالله (1369)، اخلاق کارگزاران در حکومت اسلامی (چاپ سوم)، تهران: مرکز نشر فرهنگی جامع.
6- حر عاملی، محمد بن حسن (1104 هن.ق)، وسایل الشیعه (چاپ هفتم)، بیروت: احیاءالتراث العربی.
7- حکیمی، محمد(1399)، الحیاه، بیروت: مکتب النشر الثقافۀ الاسلامیه.
8- دلشاد، تهرانی، مصطفی( 1379)، ارباب امانت و اخلاق اداری در نهج البلاغه (چاپ اول)، تهران: انتشارات دریا.
9- رحمانی، جعفر، علل تخلفات اداری و شیوههای پیشگیری از آن، ارتقای سلامت نظام اداری.
10- شهیدی، جعفر (1368)، نهج البلاغه (چاپ اول)، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
11- طبرسی، فضل بن حسن (1384)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن (چاپ اول)، تهران: دارالاسوه.
12- طباطبایی، محمدحسین (1417)، تفسیرالمیزان (چاپ اول)، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
13- سعیدپور، کاظم (1388)، اخلاق اداری (چاپ دوم)، قم: نشر جمال.
14- فلسفی، محمدتقی(1386)، اخلاق از نظر همزیتی و ارزشهای انسانی(چاپ هشتم)، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
15- فلسفی، محمدتقی(1287)، شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق(چاپ چهارم)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
16- فیض کاشانی، ملامحسن(1403 هن.ق)، مجمۀالبیضاء(چاپ دوم)، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
17- فرهنگ معاصر عربی-فارسی(1390)، آذتاش، آذنوش(چاپب سیزدهم)، تهران نشر نی.
18- کلینی، محمد(1401 هن.ق)، الاصول من الکافی(چاپ چهارم)، بیروت: دارالتعارف.
19- مجلسی، محمدباقر (1403 هن.ق)، بحارالانوار (چاپ دوم)، بیروت: مؤسسه الوفا.
20- مکارم شیرازی و همکاران، ناصر(1381)، اخلاق در قرآن(چاپ پنجم)، قم: انتشارات امام علی ابن ابیطالب(ع).
21- موسوی تبریزی، محسن (1381)، تقوی و اخلاق قرآنی(چاپ اول)، تهران: مؤسسه فرهنی و نشر نورعلی.
22- محمدی، ری شهری، محمد(1386)، میزان الحکمۀ، ترجمه: حمیدرضا شیعی، چاپ هشتم، قم: دارالحدیث.
23- مظاهری، حسین (1370)، اخلاق در اداره، قم: بوستان کتاب.
24- ممدوحی کرمانشاهی، حسن(1388)، شرح و ترجمه صحیفه سجادیه(چاپ چهارم)، قم: بوستان کتاب.
25- نجفی، محمدحسن(1981)، جواهرالکلام(چاپ هفتم)، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
26- نجاری، رضا، علل تخلفات اداری و چگونگی پیشگیری از آنها، ارتقای سلامت اداری.
27- مرکز تحقیقات اسلامی، حوزه نمایندگی ولی فقیه(1376)، اخلاق مدیریت(چاپ اول)، قم: اداره آموزشهای عقیدتی- سیاسی نمایندی ولی فقیه در سپاه.
28- محمودی، محمدباقر(1385)، نهج السعادۀ فی متدرک(چاپ اول)، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
29- شبر، عبدالله (1374)، ترجمه کتاب الاخلاق، ترجمه محمدرضا جباران، قم.
30- هاشمی، رفسنجانی، علی اکبر(1375)، تفسیر راهنما(چاپ اول)، قم: دفتر تبلیغات.