چکیده
تأثیر قرآن بر ادبیات مورد توجه نویسندگان بوده است، ولی صرفاً به بررسی آن در اشعار شاعران بزرگی مانند مولانا و حافظ و سعدی پرداختهاند و نگاه به آموزههای قرآنی در پیشبرد یک جریان، مانند دفاع مقدس، مورد توجه قرار نگرفته است. از آنچه به دست آمده اینطور برداشت میشود که در سالهای دفاع مقدس سرودن شعر دینی مورد توجه شاعران بوده و اکثر شعرا در اشعار خود روح حماسی و نهراسیدن از مرگ را منعکس کردهاند و فرهنگ قرآن و ائمه و سیره سیدالشهدا در آن مشهود است. در ایام دفاع مقدس که زمینه برای محک زده شدن در هر دو نوع مبارزه، بیرونی و درونی، برای افراد فراهم شده بود و در این عرصه که هر کس به طریقی گامی برای دفاع از ارزشها برمیداشت؛ سهم شعرا؛ علاوه بر حضور در صحنه نبرد، استفاده از بیان آهنگین شعرشان در روحیهبخشی و تقویت باورهای دینی بود. لذا برآنیم که تأثیر قرآن بر اشعار دفاع مقدس را بررسی نماییم.ارزشهای مطرح شده در قرآن در حیطههای اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و.. قابل بررسی است. روح دینی و قرآنی در هر دورهای از تاریخ زندگی مسلمانان به خصوص در انقلاب اسلامی و سالهای دفاع مقدس قابل مشاهده است. اهمیت قرآن و سیره معصومین و جایگاه آموزههای آن برای مسلمانان هویداست. شعر با توجه به ملائمت آن با طبع انسان، بر زندگی و رفتار اجتماعی و فردی انسانها تأثیر گذار است از این رو با نگاهی اجمالی میتوان تأثیر و تأثرات آن را در دورههای متفاوت زمانی به روشنی دریافت. حال اگر این شعر با درونمایه دینی ارائه شود، اثری که بر انسانها خواهد گذاشت، در راستای اهداف قرآنی و اسلامی خواهد بود. قرآن در برهه مورد نظر-سالهای دفاع مقدس- بر اشعار شاعران اثر داشته و این تأثیر موجب پیشبرد اهداف اسلام در این سالها بوده است. تأثیر قرآن بر ادبیات بهخصوص اشعار حماسی در اشعار فردوسی در قرن چهارم هجری مشهود است. قرآن با امر به جهاد، وعده و بیان اجری که برای ایثار جان مشخص کرده، روح شهادت طلبی را در انسانها نهادینه کرده است. و شعرا با الهام از آموزههای قرآن و بیان آن در قالبی آهنگین توانستهاند روح شجاعت و اراده را به آدمیان القا نموده و آنان را به عرصه مبارزه با عوامل مخرب بیرونی و درونی و حضور در عرصه مبارزه ترغیب کنند و با اثری که بر روح انسان میگذارد، در کنار عوامل دیگر، اهداف اسلام و انقلاب را یاری کند.
کلید واژه ها: قرآن –شعر –دفاع مقدس- تأثیر.
نتیجه
با توجه به اثری که شعر در روح و جان مخاطب دارد، اثرگذاری آن بالا بوده و میتوان از آن برای پیشبرد اهداف استفاده کرد. اگر این شعر در راستای دین و آیین بوده و با جهان بینی الهی هماهنگ تر باشد به همان نسبت در باور پذیری مخاطبان سهم خواهد داشت و در صورتی که بتواند آن ارتباط فطری را با نهاد و عمق روح و جان مردم برقرار سازد می تواند جریان ساز باشد. اگر این اندیشه در راستای اهداف الهی و تکامل فردی و اجتماعی باشد، جریان به وجود آمده نه تنها خود رهبران و پیشگامان را و نه تنها مردم جذب شده و خداجو را بلکه چه بسا کسانی که خارج از این وادی هستند و بر آتش فطرت خداجویی شان گرد و خاک های دنیوی کشیده شده را نیز با سیل جامعه همراه و همسو- با اهداف متعالی- کنند؛ که با تحقق این امر می توان شاهد جامعه ای مبتنی بر آداب اسلامی و با اتکا به قرآن و تعالیم قرآنی بود.
شعر دفاع مقدس حرکت و حضوری هدفمند و آرمانگرا دارد که با پشتوانه ای از ایمان به اسلام، پیروی از قرآن و اعتقاد به امام (ره) و پیروی از ایشان و گرهخوردگی با عظیم ترین حادثه عاشقانه و عارفانه یعنی کربلای حسینی (علیه السلام) نه تنها منشأ آفرینش سرودهها و نوشتههایی زلال و زنده توسط شاعران و نویسندگان شده است، بلکه در آن برهه، ذوق نیروهای رزمنده را نیز برمیانگیخت. شاعران که خودشان در گرماگرم جنگ حضور داشتهاند، مبنای اعتقادی محکم و روشنی داشتهاند و برین مبنا شعر سروده اند. آنها از قالب های متنوع و بدیع و صورت های ادبی عالی و مضامین فکری و معنوی استفاده کرده اند. مهمترین و اصلیترین منبع فکری آنها قرآن و رهبری است و از اهداف آنها حفظ و صیانت از حریم قرآن بوده است، زیرا دفاع مقدس را مظهر دفاع از قرآن می دانستهاند و مصداق آیات جهاد و شهادت و ایثار...
جاده باز است تا شهادت هست / کفشهای من و تو وامانده است / بندها را ببند و راه بیفت / جاده چندی است بیصدا مانده است... (ابوترابی)
این شناخت راه رستگاری را برای نسل ما و نسلهای آینده مشخص کرده و الگویی کامل در اختیار انسانها قرار میدهد: و ایمان بیاور به خون و جنون / که این است " قد افلح المؤمنون"
غور و تأمل در اشعاری که مضمون قرآنی و دینی دارند، علاوه بر آشنایی با ادبیات و جریانسازیهای فکری و... راهی را پیش روی ما باز خواهد کرد که با چگونگی اثرگذاری و میزان این تأثیر آشنا شده و با استفاده از آن بتوان جریانهایی در راستای اهداف اسلام و قرآن، مانند دوران هشت سال دفاع مقدس، در جامعه ایجاد نمود، راهی که حداقل باید در آن گام نهاد که: به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل / که اگر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم...
گرچه اینگونه به نظر میرسد که شاعران تلاشهای خوبی انجام دادهاند ولی در مقابل عظمت این واقعه، نتوانستهاند انعکاسگر مناسبی برای این برهه از زمان باشند و جا دارد در شناخت این برهه از تاریخ این ملت غور و تعمق بیشتری صورت گرفته و ابعاد آن بیشتر شناخته و شناسانده شود که شناساندن شهیدان و بزرگمردان این مملکت و وصف آنان و زنده نگه داشتن یاد آنان و قلم زدن در این موضوع، کم از شهادت نیست.
منابع
1. آشنایی با ادبیات دفاع مقدس محمد حسین صنعتی، مرکز حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، چ1 تهران 1389
2. آفتاب در آیینه، احمد زارعی تألیف غلامحسین عمرانی نشر دفتر فرهنگ دانشگاه آزاد اسلامی چ1 تهران 1378
3. آوازهای سرخ بلوط شانزدهمین کنگره سراسری دفاع مقدس حفظ آثار چ1 تهران
4. آییینه جادو سیدمرتضی آوینی ج 2 و 3 تهران نشر ساقی چ2 1380
5. ادبیات انقلاب اسلامی –مجموعه مقالات –1377، ج 1، 1390 ، قم ، اقلیم مهر
6. ادبیات انقلاب-انقلاب ادبیات (مجموعه مقالات) 1377،چ 1 ، ج 1، تهران، مؤسسه نشر آثار امام خمینی(ره)
7. ادبیات دفاع مقدس (مباحث نظری و شناخت اجمالی گونه های ادبی ) محمدرضا سنگری مرکز حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، چ1 1389
8. ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران نشر سخن چ1 1380 ص 86
9. از نخلستان تا خیابان علیرضا قزوه نشر همراه 1369
10. اشارات اشک ، محمدرضا سهرابی نژاد "اشعار برگزیده دفاع مقدس" نشر چشمه " چ1 تهران 1369
11. امواج ارغوانی اشعار منتخب هفدهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس مرکز حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس چ1 1387
12. انواع ادبي و آثار آن در زبان فارسي، حسين رزمجو، مشهد، مؤسسه چاپ و نشر آستان قدس رضوي ، 1372، چ2.
13. این شرح بی نهایت (مجموعه خاطرات) فرزاد جمشیدی انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی چ1 1375
14. این شرح بی نهایت ج 1 و 2 اشعار منتخب شانزدهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، مرکز حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، تهران ، چ1، 1387
15. بررسى شبهات قرآن و فرهنگ زمانه، حسن رضا رضایى، نشر انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه 1382
16. پرواز تا بی نهایت سرهنگ علی اکبر نشر عقیدتی سیاسی ارتش 1374
17. تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، ذبیح الله صفا، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی تهران 1363
18. تأثیر قرآن در ادب پارسی، حلبی، علی اصغر، 1375، ج 4 ، تهران ، اساطیر
19. تبسم های شرقی، زکریا اخلاقی انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی چ2 تهران 1378
20. ترنم آبشار دفتر ششم چ1 تهران نشر نمایندگی ولی فقیه در نیروی زمینی معاونت تبلیغات و انتشارات
21. تنفس صبح قیصر امین پور انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی چ3 تهران 1363
22. تولد در میدان ، حسین اسرافیلی انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی چ2 تهران 1365
23. جهاد در آینه قرآن، علی تقی زاده اکبری، قم، زمزم هدایت، چ2، زمستان 1386
24. جریانهای شعر فارسی، حسین پور مافی، علی، 1384، تهران ، امیرکبیر
25. جمهوری اسلامی ویژه هفته جنگ 62/7/6 مقاله حمید سبزواری در مقالات قرار گیرد
26. چشم انداز ادبیات انقلاب، حسین بیات، چ1 مرکز مطالعات اسلامی 1387
27. چشمه نور مجوعه بیانات مقام معظم رهبری در جمع ایثارگران تهران 1368-1379 بی تا
28. حماسه کلمات نگاهی تحلیلی آماری به بیست سال شعر دفاع مقدس حمیدرضا شکارسری حفظ آثار زمستان 79 تهران
29. حماسههای همیشه ج 1و 2و 3 به اهتمام پرویز بیگی حبیب آبادی چ1 1382 نشر فرهنگ گستر تهران
30. خودشکنان (مجموعه خاطرات) مرتضی جمشیدیان لشگر 14 امام حسین علیه السلام چ1 1375
31. در قلمرو آفتاب، مؤذنی،علی محمد، 1372 ، ج 1 ،تهران، قدیانی
32. در مکتب جمعه (مجموعه خطبه های نماز جمعه تهران ) مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وزارت ارشاد اسلامی، چ1 تهران 1365
33. دفاع در اسلام قدرت الله فرقانی چ1 تهران 1377
34. دهخدا، دوره 14 جلدی تهران، نشر دانشگاه تهران، بهار 1383 چ1 ج 9 ص 12607
35. رباعی امروز، سیدحسن حسینی، تألیف محمدرضا عبدالملکیان نشر برگ چ2 تهران 1368
36. سردار خیبر ، (خاطرات شهید همت) مهدی فراهانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران چ1 1376
37. سیر تحلیلی شعر مقاومت در ادبیات فارسی، محمد صادق بصیری ج1 از آغاز تا عصر پهلوی، نشر دانشگاه باهنر کرمان چ1 1388
38. شبلی و آتش، علیرضا قزوه نشر اهل قلم، 1374
39. شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن ، زهرا محدثی خراسانی، چ1 آذر 1388 نشر مجتمع فرهنگی عاشورا تهران
40. شعر مقاومت و دفاع مقدس، شیرشاهی، افسانه، 1390 ،چ 1 ، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
41. شناخت ادبیات انقلاب اسلامی، کافی، غلامرضا، 1389 ،چ 1، ج 1، تهران، بنیاد حفظ و نشر دفاع مقدس
42. شهیدان شاعر، نصرالله مردانی معاونت فرهنگی بنیاد شهید تابستان 74 بی جا چ1
43. شيخ آقابزرگ تهراني، محمدرضاحكيمي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي
44. صحیفه نور ج 17 و 18، مجموعه رهنمودهای امام خمینی ، وزارت ارشاد اسلامی چ1 تهران 1361-1371
45. صور خيال در شعر فارسي ، بخش نظرات و تعاريف فارابي، خواجه نصير، بوعلي ، دكتر شفيعي كدكني، تهران، نشر آگه ، چ 7 ، 1378
46. عوامل معنوی و فرهنگی در دفاع مقدس، محمدرضا سنگری قم چ1 زمزم هدایت پاییز 1386
47. عوامل معنوی و فرهنگی در دفاع مقدس، حسین شیدائیان علی شیخیان و... قم چ1 زمزم هدایت پاییز 1387
48. فصلنامه شعر، ش 39، دی ماه 1383
49. قیام نور ، نصرالله مردانی انتشارات حوزه اندیشه و هنر اسلامی چ2 ، 1360، تهران
50. کنگره بررسی تأثیر امام و انقلاب بر ادبیات معاصر-مجموعه مقالات- اصفهان مهر 1377؛ چ1 1377 نشر مؤسسه امام تهران در مقالات قرار گیرد
51. گزینه اشعار ، قیصر امین پور، چ5، تهران مروارید، 1381
52. گونه های نوآوری در شعر معاصر، حسن کاووس لی، نشر ثابت 1383
53. ما آن شقایقیم (مجموعه خاطرات) تقی متقی نشر مرکز فرهنگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چ1 1375
54. مجموعه کامل، قیصر امین پور، چ1تهران مروارید 1388
55. مجموعه مقالات سینمایی آیینه جادو، سیدمرتضی آوینی ج1 مقاله تأملی در ماهیت سینما در مقالات قرار گیرد
56. مرثیه روح ، عبدالجبار کاکایی انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی چ1 تهران 1369
57. مقالات برگزیده چهارمین کنفرانس بررسی دفاع مقدس ، مرکز حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، چ1 تهران 1373 در مقالات قرار گیرد
58. مقاله های بدیع الزمان فروزانفر به کوشش مجیدی تهران وزارت فرهنگ و ارشاد تابستان 1382 چ1 ص 354
59. مقاله بررسي تطبيقي موضوعات پايداري در شعر ايران و جهان، عبدالجبار كاكايي، روزنامه جمهوري اسلامي، 80/9/7
60. مقاله ادبیات دینی، بایدها و نبایدها، محمدکاظم کاظمی، پگاه حوزه، ش 69 و 72
61. مقاله نگاهی به ادبیات انقلاب اسلامی از فاطمه مدرسی
62. مقاله مرگ اندیشی در ادبیات از محمدرضا سنگری
63. نامه پایداری ، مقالات اولین کنگره ادبیات پایداری کرمان 1384 چ1 تهران 1387 مرکز حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس
64. نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، محمدرضا سنگری، نشر پاییزان ج3 بهار 1380
65. نقد و تحلیل ادبیات انقلاب اسلامی، ج1 تهران 1371 سازمان مدارک و فرهنگ انقلاب اسلامی
66. وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملي، مقدمه عبدالرحيم رباني شيرازي، تهران، 1371، چ7، ج5، ص 84
67. هنر از دیدگاه سید علی خامنه ای دفتر نشر فرهنگ اسلامی چ2، 1369
*********
68. بازتاب دفاع مقدس در آیینه شعر فارسی احمد کریمی*
69. خاستگاه ادبیات قبل و بعد انقلاب احمد احمدی*
70. کارنامه دودهه شعر جنگ در آثار قیصر، حمیدرضا شکارسری*
71. تأثیر کتاب مقدس بر اشعار مسیحیان، رمز کل نروترو ترجمه کامران فانی*
72. آوازهای نسل سرخ عبدالجبار کاکایی نگاهی به شعر معاصر ایران*
73. بررسی تطبیقی موضوعات پایداری عبدالجبار کاکایی *
74. نخلهای تشنه مجموعه شعر دفاع مقدس*
75. هشت فصل عشق مجموعه شعر دفاع مقدس*
76. حرفی از جنس زمان (تأملی در شعر انقلاب اسلامی، سیداکبر میرجعفری)*
77. بررسی ادبیات انقلاب احمد احمدی *
ضیاء الدین ترابی، شکوه شقایق(نقد و بررسی شعرهای دفاع مقدس)
