چکیده
در میان خصلت های انسانی و فضیلت های اخلاقی، برخی چنان با اهمیت هستند که می‌توان از آنها به عنوان «صفات سرنوشت ساز» یاد کرد. خودباوری یا اعتماد به نفس از شمار این گونه فضایل روحی است. هر چند که علوم مختلفی مانند روانشناسی، علم النفس، اخلاق و حتی جامعه شناسی در مورد این صفت و صفت مقابل آن یعنی خودباختگی و از خودبیگانگی،سخن ها گفتهاند؛ اما هنوز جای این سوال باقی است که قرآن و روایات چه تصویری از خودباوری و خودباختگی ارائه می دهند؟
با توجه به این که در شرایط کنونی جامعه ما ،منابع هویت یابی متعدد و الگوهای متنوع و متضادی فرا روی نسل جوان قرار دارد و دشمنان با روش های مختلفی همچون: تحریف در اعتقادات، تبلیغات منحرف و جابجایی ارزش ها و ... تمام تلاش خود را در جهت از بین بردن اعتماد به نفس ملی جوانان به کار می‌گیرند، ضرورت انجام این پژوهش بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. در حقیقت دین مبین اسلام با درون مایه های غنی و زندگی ساز خود و معرفی الگوها، بزرگترین درس خودباوری را برای بشریت به ارمغان آورده است. قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) با تکریم انسان و تاکید بر کرامت نفس وروح، آدمی را به به تفکر و باور کردن خودانسانی همچنین ارتباط برقرار کردن با منبع عزت و کرامت یعنی خداوند تشویق می کنند. در این پژوهش سعی شده با کاربردی کردن آموختههای قرآنی و روایی و تلفیق آن با روش های درمانی روانشناسی و علم اخلاق، گامی هرچند کوچک، اما مؤثر در جهت شناسایی موانع خودباوری و مبارزه با خودباختگی و همچنین معرفی عوامل ارتقاء دهنده خودباوری فردی و ملی برای مردم این مرز و بوم برداریم.
كليدواژه ها: خودباوری، خودشناسی، اعتماد به نفس، کرامت انسانی، بحران هویت، خودباختگی.
نتیجه گیری
از دیدگاه اسلام، انسان ارزشمندترین آفریده خداست که روح الهی در او دمیده شده و به دلیل توانایی تفکر و انتخاب آزادانه و مسئولانه، توانایی پیمودن راه کمال را دارد، اما باید توجه داشت که خودشناسی و خودباوری اولین قدم در مسیر پیمودن کمال محسوب می شود. و خلقِ اندیشه های ناب در ذهنِ انسان به میزانِ خودآگاهی او بستگی دارد، زیرا انسان های غافل از خویش هیچ گاه برای آینده خود طرحی در نظر ندارند و نمی توانند انگیزه خوبی برای خلقِ یک زندگی زیبا و خدا پسند داشته باشند، معمولاً این انسانها افرادی افسرده و مأیوس و دل مرده هستند که قدر زندگی را نمی شناسند و در تصمیم گیری های خود با مشکل بزرگی مواجه هستند بنابراین شناخت استعدادها و قابلیت های خویش و درک ارزش های انسانی که قرآن و روایات معرفی نموده اند، در کسب اعتماد به نفس و خود باوری بسیار مفید است. در منابع دینی ما واژه عزت نفس مُرادف واژه خودباوری به کار رفته و نفس به عنوان بزرترین سرمایه آدمی معرفی شده که ملاک شخصیت واقعی انسان و جاودانگی اوست... نفس انسان دارای مراتبی است. از یک سو نفس أماره، انسان را بدی امر می کند و از سوی دیگر نفس لوامه یا وجدان او را مورد ملامت و سرزنش قرار می دهد و بالاخره نفس مطمئنه نیز انسان را به آرامش و اطمینان می رساند. پس مراد از خودباوری و اعتماد به نفس مسلماً اعتماد به نفس أماره نیست، بلکه توجه کافی به نفس لوامه و اعتماد کامل به نفس مطمئنه می باشد. در سخنان گهر بار پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)، خودباوری و عزت نفس، به دلیل اهمیت آن در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی موج می زند.
البته باید این نکته را مد نظر قرار داد که انسان موجودی تغییر پذیر است و تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند غفلت و جهل، ضعف ایمان، شکست و نا امیدی ( در حیطه فردی ) و رفتار نامناسب خانواده،و همچنین پیش داوری نادرست معلمان در مدرسه، فقرو بیکاری و تحریف در اعتقادات و ارزش‌ها توسط دشمن(درحیطه اجتماعی) می تواند به بیراهه رود و با از دست دادن خودباوری در دره خطرناک خودباختگی و از خود بیگانگی سقوط کند.
بنابرین بهترین راهکار جهت ایجاد روحیه خودباوری این است که انسان به وجهی نیکو با خدا ارتباط برقرار نموده و ضمن داشتن تفکر و تقوای الهی و درک کرامت انسانی ، سبک نادرست زندگی خویش را تغییر دهد. البته نباید از نقش تربیتی خانواده در پیشگیری از خودباختگی غافل بود. همچنین مسئولان جامعه باید با ایجاد اشتغال و رفع معضل بیکاری و کنار گذاشتن اختلافات اجتماعی و اجرای عدالت ، روحیه خودباوری جوانان این مرز و بوم را تقویت نمایند تا همه بتوانند به بهترین شیوه ممکن به وظایف و مسئولیت های فردی،خانوادگی و اجتماعی خویش جامه عمل بپوشانند.
فهرست منابع
1.قرآن کریم
2.نهج البلاغه
3.آزمندیان، علیرضا( 1383) ، زندگی در مسیر کمال( ملاقات با خود) ( چاپ سوم )، تهران: چاپخانه سپهر.
4.اسدالهی، قربانعلی؛ موسوی، غفور(1376)، عزت نفس و سلامت روان( چاپ اول) اصفهان: نشر ارکان.
5.الآمدی، عبدالواحد(1360 ه.ق )، عزرالحکم و درر الکلم، ترجمه جمال الدین محمد خوانساری، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6.امین زاده، محمدرضا( 1376) فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی، قم: انتشارات راه حق.
7.ایلین شیهان، (1378) ، عزت نفس، ترجمه مهدی گنجی، تهران: مؤسسه نشر ویرایش.
8.اندرو اساپینگتون (1383) ، بهداشت روانی، ترجمه حمیدرضا حسین شاهی، چاپ سوم، تهران: انتشارات روان.
9.باقری، خسرو( 1368)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران : انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
10. جوادی آملی، عبدالله( 1384)، تفسیر انسان به انسان، ( چاپ اول)، قم: مرکز نشر اسراء .
11. حاجی ده آبادی، محمد علی(1377)، درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، نشر دفتر تحقیقات و تدوین کتب درسی.
12. خمینی، روح الله( 1373)، وصیت نامه موضوعی، ( چاپ اول) تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
13. دشتی، محمد(1379)، ترجمه نهج البلاغه، ( چاپ اول)، قم: انتشارات لاهیجی.
14. رجبی، محمود( 1379)، انسان شناسی، ( چاپ اول )، قم: انتشارات مؤسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
15. سبحانی، جعفر؛ محمدرضایی، محمد (1385)، اندیشه اسلامی1 ، ( چاپ سوم)، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
16. ستوده، هدایت الله( 1389)، آسیب شناسی اجتماعی، ( چاپ بیست و یکم ) تهران: انتشارات آوای نور.
17. سعیدیان، محسن( 1385)، تقوا، عدالت، اخلاص: سه رکن ایمان( چاپ اول) تهران: مرکز فرهنگی انتشارات منیر.
18. سویزی، مهری( 1387)، خانواده کارآمد و متعالی ( چاپ سوم)، قم: انتشارات نور مطاف.
19. شریعتمداری، حمیدرضا(1385)، آیین دانشوری( ترجمه المراد من منیه المرید) ( چاپ پنجم) قم: انتشارات دارالعلم.
20. شعاری نژاد، علی اکبر( 1363)، روانشناسی عمومی، تهران: انتشارات توس.
21. طباطبائی، محمد حسین(1377) ، بدائه الحکمه، ترجمه علی شیروانی، چاپ چهارم، قم: انتشارات دارالعلم.
22. فایضی، علی؛ آشتیانی، محسن، ( 1357) مبانی تربیت و اخلاق اسلامی، انتشارات روحانی.
23. فرهادیان، رضا( 1378)، مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
24. قائمی، علی ( 1370)، زمینه تربیت، تهران: انتشارات امیری.
25. کاردینال، کاترین ( 1381) ، ده فرمان برای حرمت به خویشتن، ترجمه گیتی خوشدل، چاپ سوم، تهران: نشر پیکان.
26. کلینی، محمد بن یعقوب( 1379 ه.ق )، اصول کافی، بیروت: چاپ اسلامیه.
27. گیل لیندن فیلد ( 1387)، اعتماد به نفس برتر، ترجمه حمید اصغری پور، نگار اصغری پور، چاپ چهارم، تهران، انتشارات جوانه رشد.
28. مجلسی، محمد باقر( 1403 ه.ق )، بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
29. مطهری، مرتضی، ( 1357)، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، قم: انتشارات صدرا.
30. ــــــــــــــــ ، (1364)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات الزهراء
31. ــــــــــــــــ ، (1378)، ده گفتار، قم: انتشارات صدرا.
32. ــــــــــــــــ ، (1382)، حکمت ها و اندرزها، قم: انتشارات صدرا.
33. ــــــــــــــــ ، (1358)، آشنایی با قرآن، قم: انتشارات صدرا.
34. ــــــــــــــــ ، (1354)، سیری در نهج البلاغه، قم: انتشارات صدرا.
35. محمدی، علیرضا(1387)، مهارت های زندگی در پرتو آیات و روایات، ( چاپ اول) موسسه آموزش عالی غدیر.
36. منصوری، همایون؛ دادرس، افشین (1388)، خودباوری در خودیابی، تهران: کتابخانه ملی ایران .
37. نصری، عبدالله (1381)، انسان از دیدگاه اسلام، ( چاپ سیزدهم)، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
38. هاشمیان، احمد( 1387)، علم النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی، ( چاپ اول)، تهران : دانشگاه پیام نور.
39. هیلگارد، ارنست؛ اتکینسون، ریتال؛ ریچارد دس( 1381)، زمینه روانشناسی ترجمه محمد نقی. براهنی، سعید شاملو، یوسف کریمی، کیانوش هاشمیان، چاپ دهم، تهران: انتشارات رشد.
40. یارمحمدی، هاجر( 1390) عدالت اجتماعی در اندیشه ورفتار امام علی(ع)، ( چاپ اول)، قم: انتشارات نورالسجاد.
مقالات
41. احمدی، عزت اله؛ گروسی، میر تقی ؛ شیخ علیزاده، سیاوش( 1385)، بررسی عوامل مؤثر برخود باوری دانش آموزان، فصلنامه علمی- پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز، ش 2و3.
42. اسحاقی ، حسین ، خودباوری و خودباختگی از دیدگاه امام خمینی(ره).
43. فقیهی، علی نقی( 1390) ، رویکرد اسلامی به انسان و بازتاب آن در سلامت روان، چکیده مقالات کنگره بین المللی روانشناسی، دین و فرهنگ ، تهران.
44. قلی پور، آرین؛ پیران نژاد، علی(1386)، بررسی اثرهای عدالت در ایجاد و ارتقاء خودباوری در نهادهای آموزشی، پژوهش نامه علوم انسانی، ش 53
45. لطفی، محمود، فرهنگ و اجتماع خود باختگی و خود باوری در قرآن کریم.
http: // www. TarijeGuran. com
پایان نامه ها
46. بیگدلی، معرفت الله( 1379)، بررسی علل و تبعات از خود بیگانگی و خود باوری دانشجویان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
47. چراغی، نسرین، بررسی و مقایسه میزان خودباوری و عزت نفس دانش آموزان شاهد و غیر شاهد مقطع متوسطه استان کرمانشاه، پایان نامه کارشناسی.
