چکیده
انسان به عنوان برترین مخلوق خداوند دارای نعمتهای بسیاری دردنیاست ازبزرگترين اين نعمتها؛ نعمت آزادي است. آزادي زمينه سازرسيدن به كما ل مورد انتظار برای بشریت است.آزادی دارای شاخه های متعددی است: مانند آزادی تفکر، عقیده، بیان، اجتماعات، انتخاب مسکن و ... که همه آنهادر زندگی بشر تأثیرگذار،بلکه لازمه رشد وتکامل است. اما نقش "آزادی عقیده" ازدیگرشاخه های آزادی ملموس تر و کلیدی تر میباشد. استکبار به بهانه آزادی خواهی ومبارزه باتحجر و دفاع از آزادی عقیده و بیان؛ به تبلیغ علیه دین مبین اسلام پرداخت وجنگ های زیادی با امیال شیطانی براه انداخت وبا کشتار انسان های مظلوم وبیگناه برکشورها دستیافت وآنان ازهرگونه آزادی وانتخاب محروم ساخت . دراین تحقیق با مراجعه به ایات و روایات جایگاه وحدود آزادی دراسلامی، تبیین شده است . و ثابت شد که اسلام مدافع آزادی عقیده وبیان بوده و اجازه اکراه و اجبار برای دین نداده است.و اجازه داده انسان ها دید گاه های خود را با استدلال و منطقی بیان کنند و وجوب جهاد و دفاع، برخورد با مرتدان از دین، ممنوع بودن نشر و پخش کتب ضاله و فریضه امر به معروف و نهی از منکر با اصل آزادی منافات ندارد. نتیجة این تبلیغات سوء: که اسلام را مخالف آزادی عقیده و بیان،بلکه مطلق آزادی معرفی کرده اند،رنگ باخته و بی تاثیر می شود. وچهره زیبای اسلام که مکتبی در اوج صلح دوستی و آزادی خواهی، هویدا می گردد.
واژگان کلیدی: آزادی عقیده، آزادی بیان، ارتداد، جهاد، کتب ضاله.
نتیجه گیری:
با توجه به متون اسلامی و آیات الهی و روایات رسیده از معصومین(علیهم السلام) به دست می آید که در اسلام اصل اول بر آزادی عقیده است و اسلام آن را برای همه ی افراد بشر به رسمیت می شناسد و از همه می خواهد تا به دلیل عقلی اصول دینی را پذیرفته و مسلمان شوند و حتی در جای جای قرآن تنها وظیفه ی پیامبر را ابلاغ پیام الهی دانسته است، اما چون ورود هیچ فردی را با زور و اجبار به رسمیت نمی شناسد به کسی هم اجازه نمی دهد که اسلام خود را تفننی ترک کرده به دین دیگری روی آورده و مرتد شود و ارتداد را تحمل نمی کند اما در مورد ناسازگاری جهاد با آزادی عقیده باید در نظر داشت زمانی این شبهه به وجود خواهد آمد که هدف از جهاد به خوبی روشن نباشد، زیرا هیچگاه جهاد به منظور مسلمان و مؤمن نمودن افراد انجام نمی شود بلکه فقط علت جهاد رساندن دعوت به مردم است و آنجا که مانعی وجود ندارد جهادی نیز وجود ندارد.
آزادی بیان موجود در اسلام از کاملترین انواع آن در گستره ی جهانی است. اسلام آزادی بیان را به صورت بسیار روشنی در ضمن خود دارد و به افراد اجازه ابراز عقاید و نظرات خود را داده است به پیروان خود دستور به امر به معروف و نهی از منکر داده، اجازه نصیحت به حاکمان، فرمان به مشورت و نهی از کتمان حق و ... و سیره معصومین نیز به روشنی بیانگر این مطلب است. البته برای آزادی حدودی در اسلام در نظر گرفته شده که تماماً عقلی است مانند ممنوعیت توهین به مقدسات، هتک افراد، ممنوعیت افشای اسرار، ممنوعیت دروغ و شایعه، ممنوعیت سرپیچی از تعهدات. اما در مورد ممنوعیت کتب ضاله با توجه به تحقیق حاضر تنها در مورد این کتب ممنوع هستند که به منظور اضلال و گمراهی افراد مورد بهره برداری قرار گیرند و الّا در مسیر تحقیق استفاده از آنها کاملاً آزاد است.
با توجه به اهمیت و گستردگی این موضوع به اندیشمندان و صاحبنظران و اهل قلم پیشنهاد می شود تا به صورت تخصصی در این موضوع کند و کاو نمایند و آزادی عقیده و قلم را از دیدگاه تفسیری، کلامی، فقهی، عرفانی و ... بیان نموده و جنبه ها و اطراف آن را به خوبی روشن نمایند.
فهرست منابع و مآخذ
*قرآن کریم
*نهج البلاغه
1-آرنولد، سیرتوماس؛«تاریخ گسترش اسلام» ترجمه ابوالفضل عزتی، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، دی ماه 1358 ش.
2-آمدی عبدالواحد بن محمد تمیمی، « غررالحکم و دررالکلم » ، ترجمه آقا جمال خوانساری، تحقیق و تنظیم، سید جلال الدین محدث ارموی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 1361.
3- آیتی، حمید؛«آزادی عقیده و بیان به همراه دو نوشته حقوقی دیگر»، انتشارات فردوسی، زمستان، 1373، نوبت چاپ، اول.
4- ابراهیم حسن، حسن؛« تاریخ سیاسی اسلام»، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات جاویدان، چاپ چهارم، 1360.
5- ابن فارس، حسین احمد؛«معجم مقایس اللغه»، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، تهران، 1404.
6- ابن منظور الغریضی المصری؛«لسان العرب» ، چاپ دارالصادر، بیروت، چاپ اول 1997.
7- اسحاقی، سید حسین، « آزادی بیان در اسلام» مجله رواق اندیشه، ش24، آذر1382
8- اسحاقی، سید حسین؛ «آزادی عقیده در اسلام»، مجله رواق اندیشه ی، ش29.اردیبهشت 1383
9- اسحاقی، سید حسین؛ «آزادی معنوی در اسلام»، مجله رواق اندیشه ، شماره 27.اسفند1382
10- امام خمینی، روح الله؛«صحیفه نور»، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1372 ش.
11- امام خمینی؛«تحریر الوسیله»، مؤسسه مطبوعات دارالعلم قم، چاپ نهم، 1380.
12- مامی و همکاران، «نظام دفاعی اسلام»، ناشر عقیدتی سیاسی ارتش، چاپ اول، 1363.
13- ایازی، سید محمد علی؛«آزادی در قرآن»، تهران انتشارات ذکر1379، چاپ هفتم، 1376.
14- برلین ایزیا«چهارمقاله درباره ی آزادی» ، مترجم محمد علی موحد، تهران، انتشارات خوارزمی، 1368.
15- البیضاوی الشیرازی الشافعی ، عبدالله عمر بن محمد ، «تفسیر بیضاوی»(انوار التنزیل و أسرار التأویل)، دار الحیاء الثمرات العربی، موسسه تاریخ العربی بیروت.
16-تبریزی، شیخ جواد، « ارشاد الطالب الی التعلیق علی مکاسب »، شرح مکاسب ، انتشارات اسماعیلیان ،قم، 1374
17- ج لیسینی، هربرت ،« حقوق در اسلام» گرد آوری مجید مخدوری، ترجمه زین العابدین رهنما، انتشارات اقبال، چاپ اول 1336
18- جر خلیل«فرهنگ لاروس» ، مترجم حمید طبیبیان، انتشارات امیرکبیر.
19- جعفری، محمد تقی، «آزادی ازدیدگاه علامه جعفری»، مجله کیهان فرهنگی، ش154، مرداد1378
20- جوهری، اسماعیل بن حماد؛ «الصحاح اللغه»، بیروت دار العلم، امنیت ایران.
21- حداد عادل، غلامعلی: «عبودیت و آزادیهای بشری»، اندیشه ی حوزه، سال پنجم، شماره4. 1378 شماره مسلسل20
22- حر عاملی، محمد بن الحسن، «وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه»، با تصحیح عبدالرحیم الربانی شیرازی، مکتبه الاسلامیه، تهران، 1401.
23- حرانی، حسن بن علی بن حسین،«تحف العقول عن آل الرسول»تصحیح علی اکبر غفاری، انتشارات جامعه مدرسین،چاپ دوم، قم 1363.
24- حسینی عاملی، محمد حواد بن محمد، «مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه »، انتشارات دار الاحیاء التراث العربیه، بیروت، بی تا
25- خالص،عبدالسلام، «امام خمینی و مشکلات کنونی جهان اسلام» ، مترجم سیمین نقاش، از کتاب اندیشه امام خمینی در نگاه اندیشمندان جهان، کوثر، تهران، 1386.
26-خامنه ای، سید علی؛«آزادی از نظر اسلام و غرب»، مجله اندیشه حوزه، سال چهارم، شماره 2. 1377
27- خلیلی، عبدالرحمان؛«حریه الاعتقاد فی القرآن الکریم»، نشر مرکز ثقافی العربی، بیروت چاپ اول.
28- خویی، ابوالقاسم، «تفسیر البیان»، ترجمه سید جعفر حسینی، دار الثقلین، قم، چاپ اول،1383.
29- خویی، ابوالقاسم،«مصباح الفقاهه»، چاپ علمیه قم،چاپ پنجم، 1395.
30- دژکام، «علی نگاهی دین مدارانه به آزادی» مجله اندیشه ی حوزه، سال پنجم. 1378
31- دهخدا علی اکبر،«لغت نامه دهخدا»، گروه محققین، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول از دور جدید بهار1373(دوره 14 جلدی).
32- رازی، ابوالفتوح،«روض الجنان»، تصحیح مهدی الهی قمشه ای، شرکت تضامنی علمی، چاپ دوم، شهریور1321.
33- راغب اصفهانی؛ «معجم مفردات الفاظ القرآن»، تحقیق ندیم مرعشی بی تا، بی جا.
34- رافعی، مصطفی؛«اسلام؛ حقوق و آزادیهای اساسی انسان». ترجمه: دکتر محمود رضا افتخارزاده، دفتر نشر معارف اسلامی قم، چاپ اول، فروردین، 1357.
35- راوندی، قطب الدین سعید بن عبدالله، «فقه القرآن» محقق حسین اشگوری، ناشر کتابخانه آیت الله مرعشی ، چاپ اول، 1304.
36-رشید رضا، مجد، «تفسیر القرآن الحکیم»، مشهور به تفسیر المنار، بیروت، دارالفکر.بی تا
37- روسو، ژان ژاک، «قرارداد اجتماعی»، ترجمه منوچهر کیا، انتشارات دریا، تهران، بی تا.
38- زمخشری خوارزمی، محمود؛ «الکشاف عن حقایق التنزیل و ...» بیروت، دار المعرفه.
39- ساندل، مایکل،«لیبرالیسیم و منتقدان آن»، ترجمه احمد تدین، مؤسسه رسا، تهران، 1376.
40- سبزواری، محمد باقر؛«کفایه الاحکام» (چاپ سنگی رحلی قدیم)، بی تا.
41- ستوردارد، لوتروپ، «امروز مسلمین یا عالم نو اسلام» ترجمه: احمد مهذب، انتشارات شرکت طبع ایران، تهران، 1321 ش.
42- سروش، محمد؛«آزادی عقل و ایمان»، ناشر دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، چاپ اول، 1381.
43- سید قطب، «فی ظلال القرآن»، چاپ پنجم، 1386ه.1967م. دارالمیاه. التراث العربی، بیروت- لبنان.
44- شمس الدین، محمد مهدی: «آزادی در نظام حکومتی اسلام»، ترجمه محمد مهدی شمسایی اندیشه حوزه سال پنجم، شماره 4. 1378 شماره مسلسل20
45- صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین، «من لایحضره الفقیه»، تحقیق سید حسن موسوی، خراسان، بیروت، دار صعب1401ق/1981م.
46-صدوق، محمد بن علی بن الحسین، «عیون اخبار الرضا» بیروت، مؤلف1387 ه.
47- صدوق، محمد بن علی بن الحسین،«التوحید»، تحقیق سید هاشم حسینی تهرانی، قم مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1357ش.
48- صفا تاج مجید، «سیمای آزادی در اندیشه ی اسلامی»، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول1380.
49- طباطبایی، سید محمد حسین«المیزان فی تفسیر القرآن»، انتشارات دار الکتبا الاسلامیه، تهران، 1350، ه.ق(20 جلدی).
50- طباطبایی، قمی، سید تقی،«مبانی منهاج العالمین»، تهران، صدوق،1376.
51- طباطبایی، محمد حسین،«بررسیهای اسلامی» به کوشش سید هادی خسروشاهی، چاپ اول، قم، انتشارات هجرت، 1361.
52- طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن،«احتجاج»، قم، انتشارات دانشگاه عالی قم، چاپ اول،1370.
53- طبرسی، فضل بن حسن، «جوامع الجامع»، دارالآضواء، بیروت، لبنان، چاپ اول، 1405ه/1985م.
54- طبرسی، فضل بن حسن، «مجمع البیان لعلوم القرآن»ناشر واحد فرهنگ و ارتباطات اسلامی، موسسه نشر الهدی، چاپ اول1417، 1997.
55- طوسی، محمد بن حسن؛ «التبیان فی تفسیر القرآن»، تحقیق احمد قصیر العاملی، بیروت، دارالحیاء التمراث العربی، بی تا.
56-علامه حلی، حسن بن یوسف، « منهی المطلب فی تحقیق المذهب »؛ نشر بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، 1386
57- فراهیدی، خلیل بن احمد،«کتاب العین»، چاپ اول بیروت دار احیاأ التمراث العربی، 1401.
58- فضل الله سید محمد حسین؛ «آزادی و دموکراسی»، مجله علوم سیاسی ، زمستان 77
59- فیض کاشانی، ملا محمدمحسن، ترجمه «تفسیر شریف صافی»، مترجم: جمعی از فضلاء با نظارت استاد عقیقی بخشایشی، تیراژ:5000 نسخه ، نوبت چاپ، دوم پائیز .86
60-قدران قراملکی، محمد حسن: « آزادی در فقه و حدود آن»، بوستان کتاب قم، نوبت اول، 1382.
61-قریشی، سید علی اکبر؛«قاموس قرآن» دارالکتاب اسلامیه تهران، چاپ اول، 1352 ش.
62-کاشف الغطاء، محمد حسین، « الدین و الاسلام او الدعوه الاسلامیه» تحقیق: محمد جاسم ساعدی، انتشارات مجمع جهانی اهل بیت 1391 چاپ اول
63-کرنستون موریس«تحلیل نوین آزادی»، ترجمه جلال الدین اعلم، تهران، انتشارات سپهر، 1359.
64-کریم پور قراملکی،علی، «نگاهی به نظریه آزادی انتخاب دین»، مجله رواق اندیشه، شماره 40.فروردین1384
65-کلینی، محمد بن یعقوب،«الروضه من الکافی» شرح و ترجمه هاشم رسولی محلاتی، انتشارات قم، 1350
66-کلینی، محمد بن یعقوب؛ «اصول کافی» تحقیق علی اکبر غفاری، بیروت، دارصعب، چاپ چهارم، 1401 ه.
67-گوستاولوبون؛«تمدن اسلام و عرب» ترجمه محمد تقی فخرداعی، گیلانی، چاپ چهارم، انتشارات مطبوعاتی علی اکبر علمی،1334.ش.
68-مجتهد شبستری محمد؛«آزادی، عقل، ایمان»، مجله ایران فردا، ش27.
69-مجلسی، محمد باقر: «بحار الانوار»، بیروت، موسسه الوفاء، چاپ دوم1403، ه.ق.
70- محمدی ری شهری، محمد، «میزان الحکمه» مترجم حمید رضا شیخی، انتشارات دارالحدیث، چاپ هشتم، 1386.
71- مطهری، مرتضی، «آشنایی با قرآن»، ناشر: انتشارات صدار،چاپ چهاردهم، شهریور1381.
72- مطهری، مرتضی، «اخلاق جنسی»،انتشارات صدار، تهران، چاپ اول، اسفند،1383.
73- مطهری، مرتضی، «انسان کامل»، انتشارات صدرا، 1366
74- مطهری، مرتضی، «پیرامون جمهوری اسلامی»، انتشارات اسلامی، تهران، بی تا.الف»
75- مطهری، مرتضی، «جهاد» تهران، انتشارات صدرا، بی تا.«ب»
76- مطهری، مرتضی، «سیره نبوی»،تهران، انتشارات صدار، چاپ اول، 1360.
77- مطهری، مرتضی، «گفتارهای معنوی»، تهران، صدار، چاپ اول، 1362.
78- مطهری، مرتضی، «مجموعه آثار»، انتشارات صدار، تهران، چاپ اول، اسفند،1383.
79- مطهری، مرتضی، «یادداشتهای استاد»، انتشارات صدار، تهران، چاپ اول، اسفند،1384.
80- مطهری، مرتضی،«پیرامون انقلاب اسلامی»،وزیری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین،1361.
81- معروف الحسنی، هاشم،«سیره المصطفی»، قم، انتشارات شریف رضی، چاپ سوم، 1373.
82- معلوف، لویس، «المنجد فی اللغه» چاپخانه آرمان، تهران، اسفند1364.
83- منتسکیو، شارل لوئی دوسکوندا؛ «روح القوانین»، ترجمه و نگارش علی اکبر مهتدی، نشر امیرکبیر چاپ اول،1362
84- منتظری، حسینعلی؛ «در باب تزاحم»، مجله کیان، ش45.
85- منذری الشافی، عبدالعظیم بن عبدالقوی،«الترغیب و الترهیب»، تحقیق مصطفی محمد عماره، بیروت، دار الحیاه، الثراث العربی، 1388، چاپ سوم.
86- موسوي کاشمري، سيد مهدي ،« نتقادگري و انتقادپذيري در حكومت علوي» فصلنامه حکومت اسلامي، شماره17، 1379
87- میر احمدی، منصور ،«آزادی در فلسفه سیاسی اسلام»، قم، موسسه بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی) چاپ اول 1381
88- نجفی، محمد حسن، «جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام»، ناشر کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، 1366.
89- نمایندگی ولی فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، «تاریخ اسلام»، بی تا،بی جا
90- نویمان فرانتیس، «آزادی و قدرت و قانون»، ترجمه عزت الله فولادوند، انتشارات خوارزمی، تهران، چاپ اول، 1373 ش.
91- واقدی، محمد بن عمر؛« المغازی»، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثه، 1409،
92- هندی ، حسام الدین،«کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال»، موسسه الرساله،، بیروت، چاپ پنجم، 1985م
93- هیکل، محمد حسین، «حیاه محمد زندگانی محمد»، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات سوره، چاپ هشتم، 1357.
