چکیده
از اولی ترین نیازهای انسان، نیازهای اقتصادی است، یعنی اموری که انسان در حیات و بقا شخصی خود به آن ها نیاز دارد و بدون آنها قادر به ادامه حیات نیست. فعالیتهای اقتصادی به معنای وسیع آن اختصاص به صنف خاصی از زن و مرد ندارد و هر دو را شامل می شود. جوامعی توانستهاند بیشترین بهرهمندی را از امکانات خدادادی داشته باشند که دارای زنان و مردانی مدیر، موقع شناس، عدالت محور، لایق و کاردان باشند. بیشک زن به عنوان عضو فعال خانواده و اجتماع، نقش تاثیرگذار و بیبدیلی از خود به جای گذاشته است.
دو دیدگاه افراطی، حضور بیقید و شرط زن در عرصه اشتغال اقتصادی و انزوا و کنارهگیری او از فعالیتهای اقتصادی ضربات جبران ناپذیری را به جامعه و زن وارد ساخته است. حضور فعال اقتصادی زن در جامعه که خانواده را بهعنوان هستة اصلی و اصلیترین عرصه فعالیت اقتصادی در نهاد خود دارد قابل بحث و تبادل نظر است. از منظر اسلام، زن با عهده دار بودن امر خطیر تربیت و نقش بسیار مهم آرامش بخشی به خانواده و حلقة تعامل خانه و جامعه میتواند زمینهساز اقتصاد پویا و پیش رونده باشد و در صورت لزوم حتی حضور او در جامعه و ایفای نقش فعال، با رعایت موازین و حدود ضروریست.
مدیریت اقتصادی زن در خانواده، به معنای ایجاد تعادل در فرضیههای ضروری خانواده است. جلوگیری از اسراف، مدیریت در خریدهای منزل و در کنار آن، کار اقتصادی زن در خانه - همزمان با انجام مسئولیت بزرگ تربیت نسل- تامین کننده استقلال اقتصادی زن و مانع آشفتگی روحی او که ناشی از حضور افراطی در صحنه فعالیتهای جامعه بوده، شده است. از سویی روحیه نامناسب و افسردگی و از سوی دیگر حضور افراطی در جامعه، همواره مانع بزرگی برای تربیت صحیح فرزندان است.
کلید واژه ها: اقتصاد، مدیریت اقتصادی زن، خانواده، اشتغال زنان.
نتیجه
خانواده اولین و اصلی ترین تجلی گاه مدیریتی زن است که چاره ای از اعمال مدیریتی زن در آن جا نیست .
توان بالای مدیریتی و محوریتی زن در اداره ی خانه می تواند جامعه ی کوچک خانواده را با توان پیچیدگی هایی که دارد به سوی اقتصاد سالم و پویا سوق دهد . زن در عرصه ی اقتصادی خانواده و در مسند مدیری آن باید برخوردار از مهارت علمی و عملی مدیریت اقتصادی باشد . فعالیت و مدیریت اقتصادی زن در خانه و جامعه نه تنها مورد تأیید اسلام می باشد که در مواردی آن را برجسته کرده است مثل اشتغال دختران شعیب و حضرت خدیجه ( سلام الله علیها) .
خانواده برخوردار از مدیریت اقتصادی مطلوب پشتوانه ی جامعه ای پویا و فعال می باشد ، و مدیریت اقتصادی صحیح زن در خانواده ، بسان دانشگاهی افراد ی ماهر و توانمند را به بدنه ی اجتماع تزریق می کند که به اقصاد جامعه قوام می بخشد .
از آن جا که اولویت اول فعالیت زن تربیت نسل می باشدباید جهت آسیب نرساندن به این مسئولیت مشاغل زنان هم سو و هماهنگ با آن باشد .
عدم اسراف و میانه روی اقتصادی زن در هزینه کرد بودجه ی خانواده ، موجب نجات اقتصادی خانواده از بحران های پیش بینی نشده و افتادن در مهالک عظیم مالی می شود . ظرافت های وجودی زن و توان بالای آرامش دهی او موجب تقاضای جامعه برای حضور پرشور زن در صحنه ی اجتماعی می باشد . اشتغال مناسب زن پاسخگویی به حس استقلال طلبی او به امور مالی است و جامعه با پاسخ گویی به این نیاز و مراعات ساعات حضور زن در جامعه و عدم غیبت افراطی او از خانه و حفظ آرامش و ثبات خانواده هم می تواند از حضور آرامش بخش زن در جامعه استفاده کند و هم سنگر عظیم خانواده که مولد انسان های کارآمد و متعهد می باشد را از آسیب های جدی نگه دارد .
بنابراین بر مسئلین نظام و بالاخص آموزش عالی است که در انتخاب رشته های تحصیلی مناسب با اهداف انسانی زن رشته هایی را انتخاب کند که هم بعد معنوی و تقویی و حرمت زن حفظ شود و هم توان بالای زن در ارتقاء اهداف اجتماع به کار گرفته شود .
پیشنهادات
1- خودشناسی زن و مرد ؛ مطالعات تاریخی نشان می دهد که علت اصلی سقوط انسان عدم شناخت خویشتن بوده است انسان با دست یابی به شناخت حقیقی خود بایسته های کاری خود را هم می یابد و مشخص می شود هر کدام از زن و مرد در کدام میدان وارد شوند تاحرکت تکاملی شان آسیب نبیند . لذا بر مسئولین تعلیم و تربیت است تا ازطریق کتب درسی در مدارس و دانشگاهها دیدگاه اسلام رادر این خصوص آموزش دهند و مسئولان فرهنگی در ساخت فیلم و سریال ها و دیگر محصولات فرهنگی هر چه بیشتر افراد را با حقیقت وجودی خود آشنا کنند تا افراد مواضع خود را آن طور که هست درک کنند .
در همین رابطه یکی از مسائل تأسف بار این است که اکثر آثاری که در مورد شخصیت و ویژگی های زنان وجود دارد توسط مردان نگاشته شده است ، [ البته این به این معنا نیست که زن و مرد نمی توانند در رابطه باهم صاحب نظر باشند بلکه به آن معنا است که هر کدام از این ها واقف به ویژگی های خودشان هستند .] بنابراین بر مسئولین جامعه ی اسلامی است که مراکزی در سطح وسیع برای پژوهش های این چنانی با حضور زنان فرهیخته و دانشمند به وجود بیاورند تا در دنیای امروز که حرف اول را جهل انسان به مقام انسانی خود می زند تابلویی از زیبایی های عظیم زن را به نمایش گذارند و جایگاه و رسالت اصلی زن را به او نشان دهند.
2- اصلاح نگرش به خانواده ؛ یکی از عوامل رویکرد افراطی زنان به اشتغال تنزل جایگاه خانواده است . لذا لازم است سیاست های تبلیغی و نظام ارزشی گذاری به سمت خانواده محوری تغییر کند تا از یک سوی ، زنان از مسئولیت های خود در پرورش جسمی و روحی فرزندان و نظارت بر عملکرد آنان ، تقویت بنیادهای اخلاقی اعضای خانواده ، حمایت عاطفی و جنسی از همسر ، کنترل سبد هزینه های خانواده و اصلاح الگوی مصرف و تقویت پیوندهای طایفه ای آگاه شوند و مردان نیز وظایف اقتصادی ، نظارتی و حمایتی خود را به خوبی بشناسند و در قبال ایفای درست آن ها احساس مسئولیت کنند .
«اصلاح نگرش ها نه تنها مسئولیت حکومت به منزله ی یک سیاست ترویجی است ، بلکه در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های اجتماعی و اقتصادی نیز خانواده محوری اصلی حاکم به شمار می رود .
بنابراین سیاست ها و برنامه های نظام باید در خدمت توانمندسازی خانواده ها در حل مشکلات خود و حساس کردن طایفه به مسئولیت های حمایتی و نظارتی اعضای خود قرار گیرد .
در این صورت می توان امیدوار بود که خانواده و طایفه بتوانند با حمایت های خود تا حدی ترس از آینده را در زنان کاهش دهند» ( زعفرانچی ، 1388 : 87-88 ) .
3- توجه مردان به نیازهای ویژه ی همسران ؛ افراد خانواده علاوه بر نیازهای جمعی ، نیازهای فردی خاص خودشان را دارند که نیاز به هزینه کرد ویژه ای است ، زن هم نیازمندیهای دارد که برآوردن آن به کار آمد کردن ، بیشتر خانواده کمک می کند لذا لازم است مرد یک هزینه خاصی را در اختیار زن قرار دهد تا هم حسی استقلال طلبی اقتصادی زن را ارضا کرده باشد هم دغدغه ذهن زن را از بین ببرد تا توجه تام و کامل او به انجام وظایف انسانی خود باشد ؛ و نظام هم باید حقوقی را برای زنان خانه دارد در نظر بگیر تا احساس نیاز زن و تنگنای اقتصادی ، او را وادار به روی آوری به هر شغلی در جامعه نکنند .
4- «اصلاح الگوی مشارکت اجتماعی و فرهنگی ؛ اگر ظرفیت های بی بدیل زنان در برخی عرصه های فرهنگی و اجتماعی را در کنار خلأهای موجود ملاحظه کنیم ، به ضرورت بازنگری در الگوی مشارکت اجتماعی که به طورعمده اقتصاد محور است ، پی خواهیم برد . ویژگی های زنانه ای چون حیا ، حمایتگری ، مراقبت ، صبر و حوصله ، می توانند زمینه ای مهم و تأثیرگذار برای حضور زنان در عرصه هایی باشند که نتیجه ی آن افزایش حیای عمومی ، افزایش حس همیاری ، کاهش آسیب های اجتماعی ، به ویژه آسیب های کودکان و زنان ، و تأثیرگذاری های مهم فرهنگی در عرصه های داخلی و بین المللی باشد . اگر بتوان فرهنگ تبرّع و فعالیت های خیرخواهانه را در میان زنان گسترش داد تأثیرگذاری آنان دوچندان خواهد شد» ( زعفرانچی ، 1388 : 89 ).
برخی اولویت ها
بر دولت مردان است که اشتغال مردان را در اولویت قرار دهند . زنان به کارهای نیمه وقت روی آورند و در غیر ضرورت شیفت شب کار نکنند و مشاغلی را انتخاب کنند که با توانایی هایی جسمی و روحی آنان تناسب داشته باشد .
تشویق و ترغیب زنان به فرزندآوری ، و تشویق های ملی برای مادرانی که فرزندان تربیت یافته با عیار بالای انسانی و دینی تحویل جامعه دادند .
فهرست منابع و مآخذ
*قرآن کریم
1. اداره کل مراکز و روابط فرهنگی و زرات فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1369 ، سیمای زن در کلام امام خمینی (ره) ، چاپ سوم ، تهران : سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
2. اسحاقی ، حسین ، ( 1390 ) ، مبانی و راهبردهای جهاد اقتصادی ، قم : مرکز نشر هاجر .
3. آنجلیس ، بار بارداری ،ترجمه : آزاده سخایی منش ، ( 1389 ) رازهایی درباره ی زنان که هر مردی باید بداند ، چاپ چهارم ، قم.
4. بهشتی ، احمد (بی تا) ، خانواده در قرآن ، قم : انتشارات طریق القدس.
5. بی آزار شیرازی ، عبدالکریم ، (1371) ، رساله ی نوین ( مسائل اقتصادی ) چاپ هفتم ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، ج 2 .
6. تقوی دامغانی ، رضا ، (1386 ) ، نگرشی بر مدیریت اسلامی ،بی جا ، نخیل .
7. جوادی آملی، عبدالله، (1387)، جامعه درقرآن(تفسیر موضوعی قرآن کریم)مرکزنشراسراء ، قم ، ج 17 .
8- جعفری ، محمد تقی ، (بی تا) ، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه ، چاپ اول ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی : تهران، ج 1 .
9. حکیمی ، محمد ، (1382) ، دفاع از حقوق زن ، چاپ دوم ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی .
10. ـــــــ ،ـــــــ ، (1380 )، امام علی (علیه السلام) عدل واعتدال ، کتاب ، نقد فصلنامه ی فکری –فرهنگی –انتقادی ، شماره 19 .
11- خسرو پناه ، عبدالحسین ،(1389) ، جریان شناسی ضد فرهنگ ها ، چاپ اول ، تعلیم و تربیت اسلامی : قم .
12. خنیفر،حسین و پور حسینی ،مژده(1388)، مهارت های زندگی ،چاپ هشتم، قم: هاجر.
13. دلشاد تهرانی ، مصطفی ، ( 1379 ) ماه مهرپرور تربیت در نهج البلاغه ، تهران انتشارات دریا .
14.رشاد، علی اکبر، به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ واندیشه ی اسلامی،( 1382)دانش نامه ی امام علی(علیه السلام) ، چاپ دوم ، تهران : سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی .
15. رضایی اصفهانی ، محمدعلی و جمعی از پژوهشگران ،( 1387 ) ، تفسیر قرآن مهر ، چاپ اول ، انتشارات پژوهش های تفسیر علوم و قرآن : قم .
16.رهبر محمد تقی ، ( 1368 ) سیاست و مدیریت از دیدگاه امام علی (علیه السلام) ، چاپ دوم ، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی .
17.زعفرانچی ،(1388)، اشتغال زنان ، مجموعه مقالات، تهران: مرکز امور زنان و خانواده .
18.طاهرزاده ، اصغر ، (1387 ) ، فرزندم این چنین باید بود ، چاپ اول ،اصفهان ، لب المیزان ، ج 2 .
19.طباطبائی ، محمد حسین ، ترجمه محمد تقی مصباح یزدی ، (1367 ) تفسیر المیزان ، چاپ چهارم ، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی ، ج 2 .
20- _____________ ،ترجمه رضا صالحی کرمانی و محمد خامنه ، ( 1367) ، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی ، ج 4 .
21.عمادزاده ، حسین ، 1370 ، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم ، چاپ سی دوم ، انتشارات اسلام ، ج 2.
22.فلسفی ، محمد تقی ، 1381 ، کودک از نظر وراثت و تربیت ، چاپ سوم ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی .
23.قائمی ، علی ، (1363 ) ، نظام حیات خانواده در اسلام ، تهران : واحد انتشارات انجمن اولیا و مربیان
جمهوری اسلامی ایران .
24.قاسم زاده ، محمد جواد ،( 1390 )، روانشناسی کودک ، قم : شمیم قلم .
25.قرائتی ، مهدی ،(1388)، از رویای عشق تا واقعیت قانون ، انتشارات پرتو خورشید ، قم ، چاپ اول .
26.کشوادی ، طاهره ، (1386) ، اقتصاد در خانواده ، تهران : انتشارات : دانشگاه پیام نور .
27.کلانتری ، علی اکبر ، (1388 ) ، الگوی مصرف ( برگزیده اسلام و الگوی مصرف ) ، قم : مؤسسه ی بوستان کتاب .
28.گرجی ، منیر ،(1376 ) ، نگرش قرآن مجید بر حضور زن در تاریخ انبیاء ، چاپ دومخ ، مرکز نشر سازمان تبلیغات اسلامی .
29.لودین، شهین ،(1380)، اصول مدیریت از دیدگاه قرآن و احادیث ، مشهد ، واسع ، 1380 ، چاپ اول .
30.مطهری ، مرتضی ، (1378 ) ، نظری به نظام اقتصادی اسلام ، چاپ هشتم ، تهران : صدرا .
31.ــــــــ ، ـــــــ ، (1378 ) ، یادداشت های استاد مطهری ، چاپ سوم ، تهران : صدرا ،ج5 .
32.ـــــــ ، ــــــــ ، (1382 ) ، یادداشت های استاد مطهری ، چاپ دوم ، تهران : صدار ، ج 6 .
33.مکارم شیرازی ، ناصر و همکاران ، (1368 ) ، تفسیر نمونه ، چاپ ششم ، قم : دارالکتب الاسلامیه ، ج 17.
34.ــــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (1369) ، تفسیر نمونه ، چاپ ششم ، قم : دارالکتب الاسلامیه ، ج 27 .
35.محمدی ، داود ، آیتی محسن ، ( 1377)، کلیات اقتصاد ( نگرشی اسلامی ) کرمانشاه : نوپردازان .
36- محمدی اشتهاردی ، محمد ،( 1377 ) ، حضرت خدیجه اسطوره ایثار و مقاومت ، چاپ اول : تهران ، انتشارات نبوی .
37.معین ،محمد، (1386)، فرهنگ فارسی معین، چاپ دوم، تهران:نامن،ج1.
38.________(1388)، فرهنگ فارسی معین یک جلدی، تهران: میلاد.
39.نجاتی ، محمد عثمان ، ترجمه عباس عرب ، 1384 ، قرآن و روانشناسی ، چاپ ششم ، مشهد : بنیاد پژوهش های اسلامی .
40.نکونام گلپایگانی ، محمد رضا،(1384)، زن مظلوم همیشه تاریخ ، قم : ظهور ، ج4.
41.نیلی پور ،مهدی،(1384)،فرهنگ فاطمیه(الفبای شخصیتی حضرت زهرا سلام الله علیها) چاپ چهارم، اصفهان: مرکز فرهنگی شهید مدرس.
42.هاشمی رکاوندی ،مجتبی ،مقدمه ای بر روانشناسی زن ( با نگرشی علمی و اسلامی ) قم : انتشارات شفق .
43.هندی ، علی المتقی بن خسام الدین، (1397ق) ، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ اول ،بیروت: مکتب التراث الاسلامی.
