چکیده
«ولايت» يكي از اساسي‌ترين اصول مسلكي، اجتماعي، سياسي و معنوي مکتب اسلام است كه در قرآن مجيد به مثاب مهمترين و حساسترين «اصل عملي دين» به شكلهاي متنوع و گوناگون و گسترده‌تر از هر بحث ديگر، تشريح و تفسير شده است و اين صرفاً يك ادعا نيست؛ زيرا آنها كه با اين كتاب الهي به طور عميق مأنوس و آشنايند، به اين نتيجه رسيده‌اند كه ولايت در پیدا و پنهان قرآن موج مي‌زند.
در قرآن کریم، ولایت در معانى گوناگونى به کار رفتهو مصادیق متعددى براى کسانى که ولایت دارند ذکر شده است. در این اثر سعی شده با استمداد از آیات قرآنی و سنت ائمهD، علاوه بر تعریفی جامع، به بازکاوی جوانب بحث ولایت پرداخته و از این زاویه، ولایت اهل بیت Dو اولیای الهی در راستای ولایت خداوند اثبات شود.
در مجالست با اين اوليا و حمايت جستن از ایشان، عين مجالست در پناه ولايت و حمايت خداوندي است. حضور ربوبي در اين عالم در حضور اولياء خداوند تحقق مي يابد.با این تفاوت که ولایت خداوند بالاصاله است، ولى ولایت پیامبر و امامان درطول ولایت الهى بلکه مظهر ولایت الهى است.
نوع تحقيق، توسعه ای است و روش جمع‌آوري اطلاعات به صورت كتابخانه‌اي مي‌باشد. در تمامي بخش‌ها، منابع مورد استفاده عمدتاً کتب تفسیری اعم از شیعه و سنی بخصوص مفسران معاصر و بعضاً کتب و مجله های دیگر است.
از منظر قرآن، مقام ولایت بر مؤمنین در اصل مختص به خداوند است و ولایت سایر افراد هنگامی پذیرفته است که خداوند آن را در اختیار آنان قرار داده باشد؛ همچنین ولایت سایرین، نه در طول ولایت خدا است و نه در عرضآن؛ بلکه جلوهایی است از ولایت مطلقه الهی.
ولايت، آخرين درجه کمال انسان است و آخرين منظور و مقصود از تشريع شريعت حقه خداوندي است.
کلید واژه ها:ولی، ولایت، ولایت تکوینی، ولایت تشریعی، مولی.
نتیجه
ولايت در قرآن، حكايت حقيقت آدمياست كه استعدادهايش در اثر پيوند با ولايت تامّه الهيه و حقيقيه ذات ربوبي اش، از راه عبادت و بندگي به منصه ظهور و بروز رسيده؛ تا آنجا كه به غايت قصواي منزلت و مقام انساني يعني «انسان كامل»نائل آمده است. در نتيجه به مقامها و منصبهاي رفيع الهي: نبوت، رسالت، امامت و مانند آن دست يافته است؛ به دليل اينكه رسالت هر پيامبري به نبوت وي وابسته بوده و نبوت به ولايتش مرتبط است، سمت و سوي پيوند انسان كامل به خداي سبحان، ولايت اوست و سمت ارتباط وي به جامعه بشري رسالت او بوده و رابط بين اين دو، نبوت اوست؛ چه اينكه تفاوت رسالتها مرهون تفاوت نبوتها و امتياز نبوتها در پرتو تفاضل ولايت ها مي باشد.
ولايت در بعد باطني خود، تقرب به خداوند و نوعي ارتباط ويژه ميان اوليا يا ولي مطلق، يعني خداوند است و در بعد اجتماعي و سياسي، حق ولايت، مولود شأن هدايت است. هادي از جانب خداوند، ولي از جانب او نيز هست و اين حقيقت در اشكال گوناگوني همانند زعامت سياسي، داوري در منازعات و هرگونه تصميم‌گيري اجتماعي و فردي ديگر ظاهر مي‌‌شود.
با عنایت به تحقیقات انجام گرفته در این نوشتار نتایج زیر حاصل می گردد:
- قرآن کریم مسأله ولایت و سرپرستی بر مؤمنین را به طور دقیق و در آیات مختلف تبیین نموده است.
- ولایت در دیدگاه قرآن کریم تنها برای عده‌ای خاص اثبات گردیده و از دیگران نفی شده است.
- از منظر قرآن، مقام ولایت بر مؤمنین در اصل مختص به خداوند است و ولایت سایر افراد هنگامی پذیرفته است که خداوند آن را در اختیار آنان قرار داده باشد.
همچنین عنوان گردید که ولایت سایرین، نه در طول ولایت خدا است و نه در عرضآن؛ بلکه جلوهایی است از ولایت مطلقه الهی.
- ولايت، آخرين درجه کمال انسان است، و آخرين منظور و مقصود از تشريع شريعت حقه خداوندي است.
- مؤمنین باید در تمامی امور به ولی خویش مراجعه نمایند و از او پیروی نمایند و او را الگوی خود قرار دهند.
منابع و مآخذ
*قرآن كريم
1.اردكانى، محمد على، اسرار توحيد- ترجمه التوحيد، انتشارات علميه اسلاميه.
2.انصارى زنجانى خوئينى، اسماعيل، اسرار آل محمد عليهم السلام، قم، نشر الهادى،چاپ اول، 1416 ق.
3.آلوسى، سيد محمود، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، تحقيق على عبدالبارى عطية، ، بيروت، دارالكتب العلميه، 1415 ق، چاپ: اول.
4.دكتر الهي، محمد، ولايت از ديدگاه قرآن و حديث، نظارت محمد بيستوني، قم، بيان جوان، 1384.
5.آملی، سید حیدر، تفسير المحيط الأعظم و البحر الخضم، تحقيق سيد محسن موسوى تبريزى، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1422 ق، چاپ سوم.
6.بانوى اصفهانى امين، سيده نصرت، مخزن العرفان در تفسير قرآن، تهران، انتشارات نهضت زنان مسلمان، 1361 ش.
7.امینی، عبد الحسین، الغدير فى الكتاب و السنه و الادب، قم، مركز الغدير للدراسات الاسلاميه، چاپ اول، 1416 ه ق.
8.انصاری نجف آبادی، حیدر، رهبران جهانی، قم، پیام اسلام.
9.سيد حسين، تفسير الصراط المستقيم،تحقيق غلامرضا مولانا بروجردى، موسسه انصاريان، قم، 1416 ق، چاپ اول.
10. جوادي آملي، عبد الله، وحي و نبوت در قرآن، قم، مركز نشر اسراء، 1381.
11. (...)، شميم ولايت در آثار آيت الله جوادي آملي، ويراستار محمود صادقي، قم، مركز نشر اسراء، 1381.
12. (...)، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، ویرایش محمد محرابی، قم، مركز نشر اسراء، 1379.
13. جوان آراسته، حسين، مباني حكومت اسلامي، قم، مؤسسه بوستان كتاب، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1386.
14. حسن زاده آملي، ولايت تكويني، قم، الف.لام.ميم، 1384.
15. (...)، انسان كامل از دیدگاه نهج البلاغه، تهران،انتشارات بنیاد نهج البلاغه17.
16. حسینی بهشتی، محمد، ولایت رهبری روحانیت، بنیاد نشر آثار شهید آیت الله بهشتی، 1383.
17. حسینی طهرانی، سید محمد حسین، امام شناسی، مشهد، مؤسسه ترجمه و نشر دوره علوم و معارف اسلام، 1422 ق.
18. حسینی همدانی، سید محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، کتاب فروشی لطفی،1380 ق.
19. خاتمي، احمد، فرهنگ موضوعي قرآن كريم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1383.
20. خامنه‌اي، سيد علي، ولايت، دفتر مركزي حزب جمهوري اسلامي، 1360.
21. خراسانی، علم الهدی، نهج الخطابه، تهران، كتابخانه صدر، چاپ دوم، 1374 ش.
22. دشتى، محمد، نهج البلاغه- ترجمه دشتى، قم، انتشارات مشهور، 1379 ش.
23. دیلمی، شیخ حسن، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، شريف رضى، چاپ اول، 1412 ق.
24.راغب اصفهانى، حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، تحقيق صفوان عدنان داودى، دمشق بيروت، ناشر دارالعلم الدار الشامية، 1412 ق، چاپ اول .
25. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
26. رضائى، سيد عبد الحسين، كتاب الروضة در مبانى اخلاق، تهران، اسلاميه، 1364.
27. رضوانی، علی اصغر، امام شناسی در قرآن و پاسخ به شبهات امامت در قرآن، قم، مسجد مقّدس جمکران، قم، 1384.
28. سيد ابن طاوس، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دار الذخائر، چاپ اول، 1411 ق.
29. سيد بن قطب بن ابراهيم شاذلي، فى ظلال القرآن، بيروت- قاهره، انتشارات دارالشروق، 1412 ق.
30. سيوطى، جلال الدين، الدر المنثور فى تفسير المأثور، قم، ناشر كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، 1404 ق.
31. (...)، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1382 ش.
32. شرف الدين موسوى، سيدعبدالحسين، المراجعات، بيروت، انتشارات دارالصادق.
33.شريف كاشانى، حبيب الله، تفسير ست سور، تحقيق موسسه شمس الضحى الثقافيه، انتشارات شمس الضحى، تهران 1383ش.
34.شريف لاهيجى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجی، تحقيق مير جلال الدين حسينى ارموى( محدث)، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373 ش.
35. شيخ صدوق، التوحيد للصدوق، قم، جامعه مدرسين، 1398 ق.
36. (...)، معانی الاخبار، ترجمه عبد العلى محمدى شاهرودى، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوم، 1377 ش.
37. (...)، من لا يحضره الفقيه، قم، جامعه مدرسين، چاپ دوم، 1404 ق.
38. شيخ طوسى، أبوجعفر محمدبن الحسن، تفسير تبيان، ،بيروت،انتشارات داراحياء التراث العربى.
39. شيخ مفيد، امالی المفید، قم،ناشر كنگره شيخ مفيد، چاپ اول، 1413 ق.
40. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن، قم،انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365 ش.
41. آيت الله صافي گلپايگاني، لطف الله، ولايت تكويني ولايت تشريعي، انتشارات امام مهدي، بنياد بعثت، 1360.
42. آیت الله صانعی، یوسف، ولایت فقیه یا حکومت اسلامی از دیدگاه قرآن و حدیث و قانون اساسی، قم،امیر کبیر، 1364.
43.صدرالمتالهين، محمد بن ابراهيم، تفسير القرآن الكريم( صدرا)، تحقيق محمد خواجوى، قم، انتشارات بيدار، 1366 ش،چاپ دوم.
44. طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج على أهل اللجاج، مرتضى، مشهد، چاپ اول، 1403 ق.
45.طوسى، محمد بن حسن، التبيان فى تفسير القرآن، تحقيق با مقدمه شيخ آغابزرگ تهرانى و تحقيق احمد قصيرعاملى، بيروت، ناشر دار احياء التراث العربى،.
46. طیب، سید عبد الحسین، اطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378 ش.
47. عروسى حويزى عبد على بن جمعه، تفسير نور الثقلين، قم، انتشارات اسماعيليان، 1415 ق.
48. عزیزی، حسین، اندیشه اسلامی (2)، قم، دفتر نشر معارف، 1384.
49. عطاردى، عزيز الله، مسند الإمام الرضا عليه السلام، مشهد، انتشارت آستان قدس( كنگره)، 1406 ق، چاپ اول.
50.علوی حسینی موسوی، محمد کریم، کشف الحقایق عن نکت الآیات و الدقائق، تهران، انتشارات عبد الحمید و صادق نوبری، چاپ سوم، 1396 ق.
51.ع‍ی‍اش ال‍س‍ل‍م‍ی ال‍س‍م‍رق‍ن‍دی ال‍م‍ع‍روف ب‍ال‍ع‍ی‍اش‍ی، اب‍ی‌ال‍ن‍ص‍ر محمدبن م‍س‍ع‍ود،ت‍ف‍س‍ی‍رالعیاشی،تحقیق ه‍اش‍م ال‍رس‍ول‍ی ال‍م‍ح‍لات‍ی، تهران،ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه الاسلامیه ،۱۳۶3.
52. غفارى مازندرانى، نظام الدين احمد ، احتجاج- ترجمه غفارى مازندرانى، تهران، انتشارات مرتضوى، چاپ اول.
53.فاضل مقداد جمال الدين مقداد بن عبدالله، كنزالعرفان فى فقه القرآن، تحقيق سيد محمد قاضى، ناشر مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى،1419 ق، چاپ اول.
54. فخرالدين رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، بيروت، ناشر دار احياء التراث العربى، 1420 ق، چاپ سوم.
55. فخرالدين الطريحي، مجمع البحرين، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1367.
56. الفراهيدي، خلیل بن احمد، العين، تحقیق مهدی، قم، انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه.
57. فيروز آبادى، سيد مرتضى، فضائل الخمسه من الصحاح السته، تهران، انتشارات اسلاميه، 1392 ق. چاپ: دوم.
58. قرائتى، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 .
59. قرشى، سيد على اكبر، تفسير احسن الحديث، تهران، بنياد بعثت، 1377.
60.بیضاوی، عبد الله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل،تحقيق: محمد عبد الرحمن المرعشلى، بيروت، دار احياء التراث العربى، چاپ اول، چاپ 1418 ق.
61. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب للطباعه و النشر، چاپ سوم، بی تا.
62. كاشانى، ملا فتح الله، تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين، تهران، كتابفروشى محمد حسن علمى، 1336 ش.
63. کریمی، محمد رضا، تجلی امامت در آیه ولایت به ضمیمه پاسخ به شبهه های فخر رازی، قم، دلیل ما، 1385.
64. شيخ كلينى، الكافي، انتشارات اسلاميه، 1362 ش .
65. كمره اى، محمد باقر، اصول كافى- ترجمه كمره اى، انتشارات اسوه.
66. كهنسال، عليرضا، ترجمه نهج الحق و كشف الصدق، مشهد، تاسوعا، چاپ اول، 1379.
67.گروه معارف و تحقیقات اسلامی –قم، حدیث غدیر سند گویای ولایت، قم، انتشارات مدرسه الامام علی بن ابیطالب (ع)، 1380.
68.گنابادى، سلطان محمد، تفسير بيان السعاده فى مقامات العباده، بيروت، ناشرمؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1408 ق، چاپ دوم.
69. علامه مجلسى، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ناشر اسلاميه، 1385.
70. محمدی ری شهری، محمد، رهبری در اسلام، قم، دار الحدیث، 1375.
71. مراغى احمد بن مصطفى، تفسير المراغى، بيروت، انتشارات داراحياء التراث العربى.
72. مترجمان، تفسير هدايت، انتشارات بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1377 ش.
73. مشکینی، علی،تحرير المواعظ العددية، قم، الهادى،چاپ هشتم، 1424 ق.
74. مشکینی اردبیلی، علی، المصباح المنیر، قم،دفتر نشر ال‍ه‍ادی،۱۳۷۰.
75. مصطفوى، حاج سيد جواد، اصول كافى- ترجمه مصطفوى، تهران، كتاب فروشى علميه اسلاميه، چاپ اول.
76. مطهري، مرتضي، ولاء‌ها و ولايتها، تهران، صدرا، 1369 .
77. (...)، جاذبه و دافعه علي (ع)، تهران، صدرا، 1360.
78. (...)، ولایت و رهبری، تهران، صدرا، 1361.
79. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 .
80. (...)، همکاری جمعی از فضلا، پیام قرآن –روشی تازه در تفسیر موضوعی قرآن، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1377.
81. (...)، امامت در ده درس همراه با پرسش و پاسخ ویژه طلاب دانشجویان و مراکز آموزشی، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1385.
82. مترجمان، ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، تحقيق رضا ستوده، تهران، انتشارات فراهانى، 1360 ش.
83. آیت الله موسوی تبریزی، سید ابو الفضل، درس خارج مکاسب-ولایت فقیه، قم، انتشارات حر، 1376.
84.موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ترجمه تفسير الميزان، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسين حوزه علميه ،1360 .
85.مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولایت فقیه، امامت و رهبری (ولایت فقیه)، انتشارات عقیدتی سیاسی وزارت دفاع، 1376.
86.علامه مير حامد حسين، عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، اصفهان، كتابخانه عمومى امام امير المومنين على عليه السلام، چاپ دوم، 1366 ه ش.
87. آیت الله نجابت، حاج شیخ حسنعلی، ولایت شرعیه مطلقه فقیه، شیراز، حوزه علمیه شهید محمد حسین نجابت، 1376.
88. نمازی شاهرودی، علی، اثبات ولایت، نیک معارف، 1375.
89. هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما روشی نو در ارائه مفاهیم و موضوعات قرآن، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1386.
90. الهلالى، سليم بن قيس، کتاب سليم بن قيس، قم، انتشارات هادى، چاپ اول، 1405 ق.
