چکیده
يكي از آيات قرآن كريم كه تنها افراد خاصّي را شامل ميشود آيه شريفة تطهير ميباشد. تفاسير مختلفي از طرف مفسران فريقين دربارة این آیه صورت گرفته است که در این اثر به این نظرات پرداخته شده است.
شناخت بيشتر موضوع از تمامي جنبهها و شناخت اهل بيت مورد نظر آيه تطهير، سرلوحة کار قرار گرفته است.
اين آيه که با «انّما» شروع شده دلالت بر حصر و اختصاص دارد. ارادهاي كه در آيه آمده ارادة تكويني پروردگار است. رجسي كه خداوند، آن را از اهل بيت برداشته شامل تمام پليدهاي ظاهري و باطني ميشود. تطهير به كار رفته در آن، طهارت و پاكيزگي همه جانبة اهل بيت ميباشد و اهل بيتي كه خداوند متعال آنان را از پليدي دور ساخته و به مقام طهارت رسانده اهل بيت النبوه (علیهم السلام) همان پنج تن آل عبا ميباشد و نتيجهاي كه از آيه حاصل ميشود برابر با عصمت است.
تمامي مذاهب اعم از شيعه و سني متفقاند كه چون رسول خدا(صلي الله عليه و آله) احساس كرد آيه در حال نزول است اهل بيت خود يعني علي و فاطمه و حسن و حسين(عليهم السلام) را زير عبا جمع كرد و فرمود: پروردگارا اينان اهل بيت مناند. آنان را از پليدي دوركن و به طهارت مطلقه برسان. برخي از مفسران اهل سنت تمامي شواهد و قرائن موجود در آيه تطهير را ناديده گرفته و با استدلالات ضعيف و واهي، شبهاتي در مدلول آيه به وجود آوردند. تمامي دلايلي كه مخالفان با استناد به آنها به ايجاد شبهه پرداختند از نظر مفسران شيعه مردود و غير قابل قبول بوده و به تمام آنها پاسخ قاطعي داده شده است.
کلید واژه ها: آیه تطهير، تفسیر تطبیقی، مفسران، فریقین، اهل عبا.
نتيجه گيري
بخشي از آيه 33 سورهي احزاب كه به آيهي تطهير شهرت يافته، همواره كانون توجه انديشمندان شيعه و سني بوده و بحثهاي گوناگوني برانگيخته است.
همگي براين باورند كه آيه فضيلت والايي را براي اهل بيت به اثبات ميرساند و انديشمندان شيعه اين فضيلت را برابر با عصمت ميدانند.
براساس آيه، ارادهي تخلف ناپذيرالهي براين تعلق گرفته كه هرگونه پليدي را از اهل بيت بزدايد و آنان را به طور كامل پاك و پاكيزه گرداند. چنين برداشتي از آيه با بررسي واژههاي به كاررفته در آن همچون اراده، رجس و تطهير تأييد ميگردد و جاي ترديد براي حق جويان را باقي نميگذارد.
اين آيه شأن نزول جداگانهاي از ايات قبل و بعدش دارد هركسي كه به كتب عامه و خاصه مراجعه كند درمييابد نزول آيه در حق و خصوص اهل بيت ميباشد به طوري كه اجماع اهل قبله بر شأن نزول آيه دربارهي خمسه طيبه منعقد است.
پس از فرود آمدن آيهي شريفه تطهير پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) تا آخر عمر شريف هنگام رفتن به مسجد روبه روي در خانهي فاطمه(عليه السلام) ميايستادند و ميفرمودند: نماز اي اهل بيت، خدا شما را رحمت كند. ايشان با تكرار اين كار ميخواستند اين مطلب را به گوش همه برسانند كه مراد و مصداق از اهل بيت فقط خود ايشان، علي بن ابي طالب، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) ميباشند.
برخي از مخالفان براي اينكه اذهان مردم را دچار شك و ترديد نمايند شبهاتي دربارهي آيه تطهير مطرح كردهاند. اين شبهه گران ميگويند آيه تطهير در تتمهي يكي از آيات هفت گانه سورهي احزاب كه به همسران پيامبر (صلي الله عليه و آله) مربوط است قرارداشته و شأن نزول جداگانهاي ندارد. پس سياقش با اين آيات هماهنگ است، درپاسخ به آنها گفته شده سياق اين آيه ملاطفت و سياق آيات قبل و بعدش تهديد است و به خاطر مصونيت از تحريف و مصالح ديگر در ميان اين آيات قرار گرفته است. همچنين شبهه گران مصداق اهل بيت را كه پيامبر(صلي الله عليه و آله) در قول و عمل خود معرفي كرده بود ناديده گرفته و با استناد به روايات مخالفين و احاديث جعلي غير پنج تن از جمله زنان پيامبر و اقارب ايشان را مصداق اهل بيت شمردهاند. از ديگر شبهات وارده در آيه شريفه تشريعي بودن ارادهي الهي است آنان تكويني بودن را مستلزم جبر و اكراه ميدانند در حالي كه اگر به وجوه افتراق ارادهي تكويني و تشريعي بنگريم درمييابيم كه ارادهي منظور در آيه، تكويني ميباشد. آنان همچنين عصمت اهل بيت را مخدوش شمرده و دعاي پيامبر در حق اهل بيت را دليل عدم عصمت ميدانند. نيامدن اسامي اهل بيت در آيه هم يكي ديگر از چيزهايي است كه آنان را در ايجاد شبهه برميانگيزد، يكي از پاسخهايي كه به آنها داده شده اين است كه روش قرآن كريم پرداختن به كليات است نه جزئيات.
پس ثابت گرديد كه آيه بر غير 5 تن دلالت ندارد، شمول آن براي ساير ائمه معصومين هم از راه شأن نزول نيست بلكه از راه تأويل و تطبيق است.
استنادات
* قرآن كريم، ترجمهي مهدي الهي قمشهاي
1.آصفي، محمّد مهدي(1385ش)، درآينه وحي-آيه تطهير-، ترجمه محمّدحسين نواب(چاپ اول)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
2. آلوسي، محمود(1415ق)، روح المعاني في تفسير القرآن الكريم،، بيروت: دارالكتب العلميه.
3. ابن ابي حاتم، عبدالرحمن بن محمّد(1419ق)، تفسير القرآن العظيم عربستان صعودي: مكتب نزار مصطفي الباز.
4. ابن جوزي، ابوالفرح عبدالرحمان بن علي(1422ق)، زاد المسير في علم التفسير، بيروت، دارالكتب العربي.
5. ابن منظور، محمّدبن مكرم(1413ق)، لسان العرب( چاپ سوم)، بيروت: انتشارات دارالاحياء التراث العربي.
6.ابوالفتح رازي، حسين بن علی(1408ق)، روض الجنان و روح الجنان في تفسيرالقرآن، مشهد: بنياد پژوهشهاي آستان قدس رضوي
7. ابو حیان اندلسی،محمد بن یوسف(1420ق)،تفسیر بحر المحیط،بیروت:مؤسسه دارالفکر.
8. استاد ولي، حسين(1376ش)، حديث كساء و منزلت آن،تهران:انتشارات شبر.
9. اسعدي، محمّد(1384ش)، آيه تطهير نگرش ها و چالش ها، به نقل از برنامه نرم افزاري سفينه النجاه.
10. اسلامي، محمّدجعفر(1383ش)، شأن نزول آيات(چاپ اول)، تهران: نشر ني.
11. اسماعيل زاده، ايلقار(1382ش)، تفسير تطبيقي آيه تطهير از ديدگاه مذهب اهل بيت و اهل سنت(چاپ اول)، قم:انتشارات مركز جهاني علوم اسلامي.
12. اشراقي، شهاب الدين ؛فاضل لنكراني،محمد( 1366ش)، اهل بيت با چهرهاي درخشان در آيه تطهير،قم:دفتر نشر فرهنگ.
13. امين، نصرت(بانوي اصفهاني)،(1361ش)، مخزن عرفان در تفسير قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
14. اميني، ابراهيم(1376ش)، بانوي نمونه اسلام فاطمه زهرا(س)،قم: نشر شفق.
15. اميني، عبدالحسين( 1376ش)، فاطمه زهرا(س)، تهران: انتشارات استقلال.
16. انصاريان، حسين(1386ش)، اهل بيت(ع) عرشيان فرش نشين(چاپ سوم)، قم: مركز علمي تحقيقاتي دار
العرفان.
17. بابازاده، علي اكبر(1374ش)،تحليل سيره فاطمه زهرا، قم:انتشارات انصاريان.
18. بابايي، علي اكبر(1388ش)، پرسمان عصمت شرحي بر آيه تطهير(چاپ اول)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19. بروجردي، محمّدابراهيم(1366ش)، تفسير جامع، تهران: انتشارات صدرا.
20. بيضاوي، عبدالله بن عمر(1418ق)، انوار التنزيل و اسرار التأويل، بيروت: دارالاحياء التراث العربي.
21. ثعلبي نيشابوري، ابواسحاق احمد بن ابراهيم(14472ق)، الكشف و البيان عن تفسير القرآن، بيروت:دار
الاحياء التراث العربي.
22. ثقفي تهراني، محمّد(1398ق)، تفسير روان جاويد، تهران: انتشارات برهان.
23. جرجاني، ابوالمحاسن حسين بن حسن(1377ش)، جلاء الاذهان و جلاء الأحزان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
24. جعفري، اسمر(1379ش)، نگاهي نو به آيه تطهير( چاپ اول)،قم: نشر نور علي نور.
25. جوادي آملي، عبدالله(1387ش)، تجلي ولايت در آيه تطهير(چاپ دوم)،قم:انتشارات اسراء.
26. حائري تهراني، علي(1377ش)، مقتضيات الدور و ملتقتات الثمر، تهران: دارالكتب اسلاميه.
27. حجت، محسن(1380ش)، تشيع چيست؟ و شيعه كيست؟(چاپ اول)،قم:دفتر انتشارات اسلامی.
28. حسيني طهراني، محمّدحسين(1427ق)، امام شناسي(چاپ پنجم)، مشهد: انتشارات علامه طباطبايي .
29. حسيني ميلاني، علی(1431ق)، آيه تطهير (چاپ اول)،قم: نشر حقائق.
30. حسيني فيروزآبادي يزدي، مرتضي(1374ش)، فضائل الخمسه من صحاح السته، ترجمه: محمّدباقر ساعدي (چاپ اول) ،قم: انتشارات فيروزآبادی.
31. حكيم،محمد سعید، اصول عقايد (1366ش)، قم: دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
32. حسيني شاه عبدالعظيمي، حسين بن احمد(1363ش )،تفسير اثناعشري ، تهران:انتشارات ميقات.
33. خرازي، محسن(1380ش)، بدايه المعارف الالهيه في عقايد الاماميه، ترجمه: مرتضي متقي نژاد(چاپ اول)، قم : انتشارات عصر غيبت.
34. ـــــــــــ و همكاران(1368ش)، زندگاني چهارده معصوم(چاپ اول)، قم: انتشارات مسجدمقدس جمكران.
35. خسرواني، علي رضا(1390ق)، تفسير خسروي، تهران: انتشارات اسلاميه.
36. ذكاوتي، عليرضا(1383ش)، اسباب النزول، تهران: نشر ني.
37. راغب اصفهاني، حسين بن محمّد(1424ق)، مفردات الفاظ قرآن، تحقيق صفوان عدنان داوودي، قم :انتشارات ذوالقربي
38. رضواني، علي اصغر(1384ش)، شيعه شناسي و پاسخ به شبهات(چاپ دوم)، تهران: نشر معشر.
39. زمخشري، محمود(1407ق)، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، بيروت :دارالكتب العربی.
40. سبحا نی، جعفر(1387ش)، راهنماي حقيقت(چاپ پنجم)، تهران: نشر معشر.
41. ـــــــــــــــ(1386ش)، منشور جاويد(چاپ چهارم)،قم:موسسه امام صادق(ع).
42. سبزواري نجفي، محمّدبن حبيب الله(1406ق)، الجديد في تفسير القرآن المجيد، بيروت: دارالتعارف للمطبوعات.
43. سيوطي، جلال الدين(1404ق)، الدرالمنثور في تفسير الماثور، قم: كتابخانهي آيت الله مرعشي نجفي.
44. شاذلي، سيد بن قطب(1412ق)، في ظلال القرآن ،قاهره: دارالشروق.
45. شريف لاهيجي، محمّدبن علي(1373ش)، تفسير شريف لاهيجي، تهران: دفتر نشر راد.
46. شمالي، محمّدعلي(1383ش)، شيعه شناسي مقدماتي(چاپ اول)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
47. طباطبايي، محمّدحسين(1374ش)، الميزان في تفسير القرآن، ترجمهي: محمّدباقر موسوي همداني ، قم: دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
48. طبرسي، ابي علي فضل بن حسن(1360ش)، مجمع البيان، ترجمه مترجمان، تهران: انتشارات فراهاني.
49. طبري، ابوجعفر محمّدبن جرير(1412ق)، جامع البيان في تفسير القرآن، ، بيروت: دارالمعرفه.
50. طوسي، محمّدبن حسن( 1377ش)،جوامع الجامع، ترجمه مترجمان ، مشهد: بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي.
51. ــــــــــــــــــــــ،(1361ق)، التبيان في تفسير القرآن، بيروت: دارالاحياء التراث العربي.
52. طيب، عبدالحسين(1378ش)، اطيب البيان في تفسير القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
53. عاملی، جعفر مرتضي(1386ش)، اهل بيت در آيه تطهير، ترجمه: محمّد سپهري(چاپ چهارم)، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم.
54. عسگري، مرتضي(1376ش)، آيه تطهير در كتب دو مکتب،ترجمه: محمد جوا د کرمی،تهران:مجمع علمی اسلامی.
55. فاضل لنكراني، محمّد ؛اشراقی، شهاب الدين ؛آيه تطهير رؤيه مبتكره(چاپ دوم)،قم:مركز فقه ائمه اطهار.
56. فخرالدين رازي، ابوعبدالله محمّدبن عمر(1420ق)، مفاتيح الغيب، بيروت: دارالاحياء التراث العربي.
57. فرات الكوفي،ابوالقاسم فرات بن ابراهيم(1410ق)، تفسيرفرات الكوفي، تهران: سازمان چاپ و وزارت
ارشاد اسلامي.
58. فراهيدي، خليل بن احمد(1409ق)، العين( چاپ دوم)،قم : انتشارات هجرت.
59. فیض کاشانی،حسن(1418ق)،الاصفی فی تفسیرالقران،قم:مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
60. فيومي، احمد بن محمّد(1405ق)، مصباح المنير، قم: مؤسسه دارالهجرت.
61. قرائتي، محسن(1383ش)، تفسير نور، تهران: مركز فرهنگي درسهايي از قرآن.
62. قرشي، علي اكبر(1377ش)، تفسير احسن الحديث، تهران : بنياد بعثت.
63. ــــــــــــــــــ،(1378ش)، قاموس قرآن ، تهران: انتشارات دارالكتب اسلاميه.
64. قمي، علي بن ابراهيم(1367ش)، تفسير قمي، قم:انتشارات دارالكتب.
65. قمي مشهدي، محمّدبن محمّدرضا(1368ش)،تفسير كنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت اسلامی.
66. کاشانی، فتح الله(1336ش)، تفسير منهج الصادقين في الزام المخالفين،تهران : انتشارات علمي.
67. مجلسي، محمّدباقر(1378ش)، حق اليقين(چاپ سوم)، تهران:انتشارات اسلاميه.
68. ـــــــــــــــــ،(1363ش)،بحارالانوار(چاپ دوم)، تهران: دارالكتب اسلاميه.
69. مدرسي، محمّدتقي(1419ق)، تفسیر هدایت،ترجمه محمد آرام ، تهران: دارمجلي الحسين.
70. مرتضوي، محمود(1387ش)، تلاش رسول خدا در تثبيت رهبري امام علي(ع)(چاپ اول)،مشهد: نشر يوسف فاطمه(س).
71. مصطفوي، حسن(1416ق)، التحقيق في كلمات القرآن الكريم(چاپ اول )، تهران :انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
72. مقدس اردبيلي، احمدبن محمّد ؛ صادق زاده ،مسیح ؛ زماني نژاد،علی اکبر(1378ش)، حديقه الشيعه(چاپ دوم)، قم: انتشارات انصاريان.
73. مقدم، عبدالرزاق؛ امين زاده،محمد رضا(1375ش)، صديقه شهيده زهرا،قم : انتشارات اسلامي.
74. مكارم شيرازي، ناصر و همكاران(1374ش)،(الف)، پيام قرآن(چاپ چهارم)، قم :مدرسه امام علي بن ابي طالب.
75. ــــــــــــــــــــــــ ( 1374ش)، (ب)،تفسير نمونه، تهران: دارالكتب الاسلاميه.
76. مطهري، مرتضي(1384ش)، امامت و رهبري (چاپ هشتم) ،تهران و قم: انتشارات صدرا.
77. ميبدي، احمد بن ابي سعد(1371ش)، كشف الاسرار وعده الابرار، تهران: انتشارات اميركبير.
78. نجفي خميني، محمّدجواد(1398ق)، تفسير آسان، تهران: انتشارات اسلاميه.
79. نصير پور، محمّدقاسم(1372ش)، زندگاني فاطمه زهرا،تهران : دفتر مطالعات تاريخ اسلامي .
80. واحدي، علي ابن احمد(1411ق)، اسباب نزول قرآن، بيروت: دارالكتب العلميه.
81. هاشمي، علي(1383ش)، نشر و كتمان فضائل اهل بيت(ع)(چاپ اول)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خمينی.