چکیده
بدبینی رفتاری است که به عنوان يک فکر منفي، بدون دليل و بدون يک پشتوانة فکري عميق به صورت نا آگاهانه در برخي افراد وجود دارد. بدبيني و سوء ظن وقتي از شکل اجتماعي به درون خانواده ها راه مي يابد، به سادگي خانواده را نابود مي کند. نابودي خانواده ها نیز زمينه را براي نابودي جامعه مهيا مي کند. اين خوي زشت و بيماري اخلاقي، از بلاهاي بزرگ و پر خطر جامعه امروز شده است به طوري که سوء ظن و بي اعتمادي به همه چيز و همه کس حتي به زندگي، باعث بدبختيها، يأس، نوميدي، نفرت از حيات و حتی خودکشي ميشود.
سوء ظن، انواع مختلفي دارد ولي آنچه در بين جامعه ما شايع است که شايد بتوان آن را مخربترين و واضحترين نوع آن دانست، سوء ظن در بين خانواده است. به راستي سوء ظن چه رفتاري است که اينطور جان افراد را به خطر مي اندازد و باعث سست شدن و نابود شدن بنيان خانواده ها مي گردد؟ اين سوء ظن چه آثاري را بهدنبال دارد و چه راه حلهايي براي درمان و از بين بردن اين سوء ظن وجود دارد؟
از نيازهاي ضروري جامعه پيدا کردن راه حلي جهت زدودن اين نقيصه از صفحة دل و جان مي باشد. آیات و روایات و همچنین روانشناسان راه حلهایی برای درمان آن ارائه داده اند.
قرآن ریشه سوء ظن را در عدم یا نقصان ایمان میداند. برای درمان این صفت ناپسند باید به پیشگیری از مقدمات و ریشه های آن پرداخت. تقویت ایمان به خدا و باور به معاد و انجام دادن رفتارهایی پسندیده ریشة سوء ظن را می خشکاند. برای جلوگیری از شیوع و گسترش بدبینی در خانواده، توجه به جامعة جوان و شناخت نیازهای آنان و لزوم مشاوره درمانی پیش از ازدواج، با کمک مسئولان فرهنگی و برنامه ریزان بهداشت روانی جامعه ضروری می باشد.
راه علاج سوءظن در دو بعد است: اولا (نظري يا علمي) در مورد مضرات و مفاسد سوءظن و محاسن حسن ظن كمي تأمل كند (درك مصالح و مفاسد). ثانياً: (عملي) انسان بايد مواظب باشد هرگاه گمان بدي از مسلماني به ذهن او خطور كرد، نهايت تلاش خود را بكار گيرد تا به آن معتقد نشود. با توجه با آيات و روایات مي توان گفت که اگر ظن و گمان در جهت پيروي از هواي نفساني و اوهام باطله باشد، زيان و خسران و اگر مخالف هواهاي نفساني باشد نجات و رستگاري را به دنبال دارد.
کلید واژه ها:سوء ظن، خانواده، قرآن، حدیث، ظن و گمان، روابط خانوادگی
نتيجه گيري
در پايان به نتايج بدست آمده اشاره مي کنيم:
- راه علاج سوءظن اين است كه:
اولا : (نظري يا علمي) در مورد مضرات و مفاسد سوءظن و محاسن حسن ظن كمي تأمل كند (درك مصالح و مفاسد) .
ثانيا : (عملي) انسان بايد مواظب باشد هرگاه گمان بدي از مسلماني به ذهن او خطور كرد نهايت تلاش خود را بكار گيرد تا به آن معتقد نشود .
تا زماني كه انسان از كسي كردار و رفتار بدي نديده است نبايد به او بدبين شود ، زيرا شنيدن يا حدس و گمان معيار خوبي و بدي اشخاص نيست و بسياري از مطالبي كه انسان مي شنود بي پايه و بي دليل است .
نتيجه اين سوء ظن چيزي جز تهمت و غيبت و هتك آبرو و تضييع حقوق افراد و جامعه چيز ديگري نمي تواند باشد. چه بسيار آبروها و استعدادها و لياقتها كه در اثر يك سوءظن جزئي و بي اساس بر باد رفت و مردم را از نتايج اين سرمايه هاي اجتماعي و الهي ، محروم ساخت .(پايگاه اطلاع رساني مبلغ. نت ،1388،ص 26-25)
- حالت رواني سوء ظن يکي از رذائل اخلاقي مي باشد که مقدماتي مانند تجسس و غيبت کردن دارد و عوامل قرآني آن را مي توان عدم يا نقصان ايمان دانست. براي درمان اين صفت ناپسند بايد به پيشگيري از مقدمات و ريشه هاي آن پرداخت يا اينکه به تقويت ايمان و انجام رفتارهايي پسنديده روي آورد.
-با توجه با آيات مي توان گفت که اگر ظن و گمان در جهت پيروي از هواي نفساني و اوهام باطله باشد، زيان و خسران، و اگر مخالف هواهاي نفساني باشد نجات و رستگاري را به دنبال دارد.(توانايي و بهاءالديني،1388 ، ص18)
-از ديدگاه خاص روانشناسي دارو درماني را پيشنهاد مي کند: درمان به وسيله داروهاي ضدجنون، ممکن است به بيمار پارانوئيد کمک کند تا بر برخي علايم بيماري غلبه کند، هرچند ممکن است عملکرد بيمار بهبود يابد اما نشانه هاي «پارانويا» باقي مي مانند. برخي مطالعات خاطرنشان کرده است نشانه هاي بهبودي پس از درمان دارويي ظاهر مي شود.اين يافته ها هم چنين پيشنهادي را طرح مي کنند که در برخي موارد، کاهش «پارانويا»، ناشي از دلايل روان شناختي است تا عملکرد دارويي (سايت آشنايي با بيماري پارانوئيد (سوءظن) و راه هاي درمان).
- بدبيني، بد گماني و منفي نگري هم چون خوره بر جان انسان مي افتد و با مختل کردن سيستم رواني فرد او را به انواع بيماري هاي رواني چون افسردگي و اضطراب مبتلا مي سازد. «افراد بدبين از همه چيز مي ترسند و از همه کسي وحشت دارند، و نگراني جانکاهي دائماً بر روح آن ها مستولي است، نه مي توانند يار و مونسي غم خوار پيدا کنند و نه شريک و همکاري براي فعاليت هاي اجتماعي، و نه يار و ياوري براي روز درماندگي(مکارم شيرازي، 1362، ج22، ص 187)
ـ اين گونه افراد، چون داراي تفکر غلط و منفي هستند، ناگزير در تعاملات اجتماعي و زناشويي از کلمات و الفاظ منفي، نادرست و زشت استفاده کرده و به طور ناصحيح و نابهنجار رفتار مي کنند؛ در نتيجه دوستي ها را به دشمني ها تبديل کرده و اطرافيانشان را از خود رنجانده و دور مي کنند. پس ريشه خيلي از صفات رذيله و بد مثل: غيبت کردن، مسخره کردن، تجسس کردن در زندگي ديگران، لقب زشت به ديگران دادن و.... در همين صفت سوء ظن مي باشد.
منابع پژوهش:
کتب:
قرآن کريم *
1. نهج البلاغه،فيض الاسلام (1378)، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فقيه.
2. صحيفه سجايه،(1385 )، ترجمه و شرح: علامه ميرزا ابوالحسن شعراني(چاپ پنجم)، قم: انتشارات قائم آل محمد(ص).
3. ابن شعبه حراني، ابومحمد(بي تا )، تحف العقول عن آل رسول،احمد جنتي عطايي ،انتشارات علميه اسلاميه .
4. ابن منظور، محمد بن مكرم(1414)، لسان العرب(چاپ سوم)، بيروت: دار صادر، ج 13.
5. بابازاده، علي اکبر؛ شيوه هاي درماني مفاسد اجتماعي، قم، انتشارات دانش و ادب، چاپ اول، 1381.
6. حرعاملي، محمدبن الحسن (1319ق)، وسايل الشيعه، بيروت: دار الاحياء، التراث، ج12.
7. حسيني، اعظم السادات(1387)، سوء ظن و حسن ظن به خدا و خلق(چاپ اول )، قم:انتشارات جامعه القرآن الکريم.
8. دستغيب ، عبدالحسين (1388)،گناهان کبيره(چاپ بيست و دوم)، قم: دفتر انتشارات اسلامي،جلد 2.
9. دهخدا، علي اکبر(1373)، لغت نامه دهخدا (چاپ اول )، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
10. رحيمي، غلامحسين (1374)، درسهائي از اخلاق اسلامي، بي جا: انتشارات عسگريه، ج1 و2.
11. ري شهري، محمد (1362)، ميزان الحکمه، قم:مکتب الاعلام الاسلامي، ج2 و 5.
12. سبحاني، جعفر (1361)، سيستم اخلاقي اسلام، قم: توحيد.
13. شجاعي، سيد محمد (1384)، بدگماني ريشه فتنه ها و اختلاف ها، قم: انتشارات مهر امير المومنين.
14. صادقي اردستاني ،احمد (1368) ،اخلاق زندگي (چاپ اول) ، قم: انتشارات دارالنشر اسلام.
15. صادقي تهراني، محمد(1365)، الفرقان فی تفسير القرآن بالقرآن(چاپ دوم)، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، ج 27.
16. طباطبايی سيد محمد حسين (1417)، الميزان فی تفسير القرآن (چاپ پنجم )، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه ی مدرسين حوزه علميه قم، ج 18.
17. عباس عزيزي(1374)، حسن ظن و سوء ظن (چاپ دوم) ، تهران: سازمانهاي تبليغات اسلامي.
18. عبد الواحد، آمدي،تصنيف غرر الحكم ودرر الكلم، قم، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ دوم، 1378،ج3 و4.
19. فراهيدی، خليل بن احمد(1410)، كتاب العين (چاپ دوم)، قم: انتشارات هجرت ، ج 7.
20. قرائتي، محسن(1383)، تفسير نور، تهران: مركز فرهنگي درسهايي از قرآن.
21. قرشی، سيد علی اكبر(1371)، قاموس قرآن (چاپ ششم) ، تهران: دار الكتب الإسلامية، ج 3.
22. قمي، عباس(1376)، مفاتيح الجنان(چاپ سوم)، انتشارات علمي.
23. کليني، محمد بن يعقوب(1361)،الکافي،ترجمه محمد باقر بهبودي، تهران: دفتر فرهنگي اسلامي، ج 2 و3.
24. مجلسي محمد باقر (1364)بحار الانوار (چاپ دوم)، تهران: دارالكتاب اسلاميه،جلد 1و 67 و 72 و 74 و 75 و 78.
25. مصطفوی، حسن (1360)، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران: نشر كتاب ، ش، ج 5 و7.
26. مظاهري، حسين (1389)،اخلاق در خانواده(چاپ هفدهم)، قم: نشر اخلاق، ج1.
27. معين ، محمد (1360)، فرهنگ لغت فارسي(چاپ چهارم) ، تهران: انتشارات امير کبير ،ج2.
28. مغنيه، محمد جواد(1424)، تفسير الکاشف (چاپ اول) ، تهران: دار الكتب الإسلامية، ج 7.
29. مکارم شيرازي، ناصر( 1378)، زندگي در پرتو اخلاق، قم: انتشارات نسل جوان.
30. مکارم شيرازي، ناصر و جمعي از نويسندگان(1362)، تفسير نمونه، تهران: دار الکتب الاسلاميه، ج22.
31. موسسه در راه حق، برخي از مسائل زندگي ساز(1361)، قم:انتشارات در راه حق.
32. نراقي، مولي مهدي(1370)، جامع السعادات (چاپ چهارم) ، ترجمه سيد جلال الدين مجتبوي، تهران: انتشارات حکمت.
مجلات و مقالات
1. آثارسوءظن (1389، 29 مهر)، روزنامه كيهان،شماره 19771.
2. احمدي ميانجي، علي، (1368)، اطلاعات و تحقيقات از نظر اسلام،مجله نور علم،شماره 33، ص 20-9
3. بهداشت و روان و جامعه(1389)، بيماري پارانويا (بيماريهاي بدبيني)، مجله بدگماني، صص 27-26
4. پايگاه اطلاع رساني مبلغ. نت (1388)، سوء ظن،ص27-1
5. توانايي، محمد حسين، بهاءالديني فرخنده (1388) ، مقاله ي بررسي مفهوم ظن و گمان در قران کريم ، فصلنامه علمي-پژوهشي علوم اسلامي ،شماره 15،سال چهارم.
6. حبيبي، نرگس، مقاله آثار منفي سوء ظن و بدگماني در خانواده، اخلاق خانوادگي.
7. حقاني زنجاني، حسين (1352)، حقوق خانواده در اسلام ( بدبيني و حسادت در زناشوئي)، مجله درسهايي از مکتب اسلام ، سال چهاردهم - شماره 5، ص 24-21
8. رحيمي، کورش (1389)، ظن و گمان و آثار سوء اخلاق آن،ص17-16
9. رضائيان، الهه، مرد- زن- سوء ظن، (1389) ، مجله سلامت، شمار ه 283.ص10
10. سپاه پاسداران(1361)، ماهنامه پيام انقلاب، ش 78 و 79 و 80 و 82، تهران.
11. عبدالملکي، سعيد(بي تا)، اطلاعات مفيد درباره بيماري رواني بدبيني، فصلنامه بهداشت و روان، صص28-22
12. گروه خانواده خوشبخت تبيان زنجان، سلامت نيوز
13. آشنايي با بيماري پارانوئيد (سوءظن) و راه هاي درمان
http://www.migna.ir/ravanshenasii/ekhtelalat/