چكيده:
«خانواده» از ديرباز به عنوان اولين و مهمترين نهاد اجتماعى تأثيرگذار در زندگى انسان ، مورد توجه اديان و مكاتب مختلف بوده است ؛ به طوريكه در طول تاريخ ديدگاه هاي مختلفى پيرامون «خانواده» مطرح شده است.امروزه نيز يكي از اهداف مهم جامعهشناسان، تبيين صحيح «كاركردهاي خانواده» است؛ اما اين موضوع، مانند بسيارى از موضوعات ديگر، پيوندى ناگسستنى با مواضع ارزشى و ايدئولوژيك ديدگاههاى گوناگون دارد.
مقاله حاضردرصدد است با ديدي تطبيقي به مقايسه ي دو مكتب «اسلام» و «فمنيسم» در رابطه با «كاركردهاي خانواده» بپردازد. بدين منظور ابتدا كاركردهاي خانواده از منظراسلام تبيين گرديده و در ادامه ديدگاه هاي فمنيست ها راجع به كاركردهاي خانواده بررسي شده است.و درپايان پس از بررسي تطبيقي ديدگاه هاي متضاد اين دومكتب پيرامون «كاركردهاي خانواده»، به برخي از عوامل مبنايي افتراق آنها اشاره شده است .
نتيجه حاصل از اين مقايسه به طور مختصرآن است كه بيشتر رويكرد هاي انتقادي وگاه افراطي فمنيسم، با رويكردهاي اسلام وآموزه هاي قرآن ناسازگار است كه اين تضاد از تضاد زيربنايي دو مكتب درمباني واصولشان نشأت مي گيرد.قدر مسلم اينكه تشكيل «امت نمونه» در پرتو تشكيل «خانواده نمونه» وتحقق كاركردهاي مثبت آن، همچنين پايه گذاري «حيات طيبه» در اجتماع، مطلوب آموزه هاي قرآن است.
كليد واژه: خانواده، قرآن ، فمينيسم ، كاركرد، حقوق ، اخلاق.
نتيجه گيري :
خلاصه ي سخن اينكه :
نهاد «خانواده» يکي از اصيل ترين و قديمي ترين نهادهايي است که جامعه ي بشري آن را تجربه کرده است. اگر فلسفه ي وجودي تشکيل هر نهادي را «نياز» انسان بدانيم به يقين، خانواده نهادي است که مهم ترين، طبيعي ترين و پايدارترين نياز انسان يعني نياز به « آرامش و سکون» را تامين مي كند. در واقع طبق آموزه هاي «قرآن» خداوند متعال با آفرينش زوجي در کنار انسان، اين نياز او را برآورده کرد و براي اينکه سازوکار ارضاي اين نياز قاعده مند باشد؛ تنها يک راه را مجاز دانست و آن تشكيل نهاد مستحكم«خانواده» به منظور رسيدن به «آرامش» در پرتو حيات طيبه است؛ لذا يك جامعه ايده آل ، بايستي به فراخور شرايط خود ، اهداف و برنامه هايش را به گونه اي تنظيم نمايد كه تغييرات موجود در اجتماع سبب محدود شدن دامنه «خانواده » و در پي آن تغيير كاركردهاي مثبت آن نگردد ؛ تا همواره «آرامش بشر» در سايه ي زندگي در مهمترين نهاد جامعه يعني « خانواده » تامين باشد.
امروزه متاسفانه جنبش «فمنيست » و انديشه هاي افراطي آن ، تاثير مخرب و جبران ناپذيري را بر نهاد خانواده در غرب گذاشته و موجب ظهور اَشکال تازه ای از خانواده(مانند خانواده تفاهمی، خانواده تکوالدوخانواده هم جنس) شده است كهدرواقع، قبول آنها به عنوان خانواده، به معنای نفی بنیاد خانواده است.چرا كه اين اشكال جديد از «خانواده» چيزي جز اسم آن و از كاركردهايش چيزي جز رسم آن باقي نگذاشته است و با توجه به قدرت و احاطه مستقيمي که جوامع مدرن غرب در زمينه هاي مختلف فرهنگي و اجتماعي دارند،فمنيست ها هر چه بيشتر در راستاي بسط و توسعه اين تفکرات عمل مي کنند.
در چنين شرايطي به نظر مي رسد کشورهاي جهان سوم آسيب پذيري بيشتري در اين زمينه ها داشته و به اين ترتيب كم كم شاهد هستيم که ته مانده تفکرات پوسيده و مخرب غربي، پس از اينکه در جوامع غرب، ثمري جز بي بند و باري، گسترش انواع انحرافات اخلاقي، بي ثباتي و انحلال نظام خانواده نداشت، اکنون در پي آنست كه با تغيير كاركردهاي مثبت خانواده ، ردپاي جديدي را در جوامع اسلامی بر جاي گذارد.
حاصل آنكه، ديدگاه ارزشى اسلام و ديدگاههاى ارزشى فمينيستى در باب «كاركردهاي خانواده» معمولاً نافى و مناقض يكديگرند و بهجز مواردى كه خانواده به تداوم نابرابرىهاى جنسى ستمآلود، از جمله استثمار نامشروع زنان و خشونت خانگى عليه آنان كمك مىكند، اسلام در ساير موارد ارزشگذارى مثبتى نسبت بهكاركردهاى خانواده دارد؛ درنتيجه، رويكردهاى ارزشى و راهبردى فمينيستى، از قبيل مخالفت با توليد مثل طبيعى، طرفدارى ازآزادى سقط جنين، مخالفت با مادرى وكار خانگى، مخالفت كامل با جامعهپذيرى نقشهاى جنسيتى وتقسيم كار جنسى، مخالفت با هرگونه تمايز جنسى تحت عنوان مبارزه با پدرسالارى، مخالفت با الگوهاى غيرمشابه رفتار جنسيتى، تأييد همجنسگرايى و مخالفت با تربيت دينى نمىتوانند از ديدگاه قرآن مقبوليتى كسب كنند ؛ چراكه فمينيسمي كه خود در بستر مدرنيته تكوّن يافته است ومولود همه باورها و دستاوردهاى تجربى و نظرى غلط غرب مدرن است، از اساس با اصول و مباني قرآن معارض است. قرآن با نگرش ديني و الهي خود رویکردخانوادهمحوری در مقابل فردمحوری ، ارزش مند بودنخانوادهدر مقابلخانوادهستیزی ودر نهايت اخلاقی- حقوقی بودن محیطخانوادهرا نسبت به حقوقي صرف بودن آن پذیرفته وبر مبناي همين اصول ، ماهیت مستحكمي را براي «نهاد خانواده»ترسیم نموده كه حتي با طوفان نظريات افراطي فمنيسم هم متزلزل نخواهد شد.
ختم سخن آنكه خانواده از منظر قرآن، سازندۀ جوامع انسانی، و خانواده از منظر فمنيسم ، تخریب کنندۀ فرهنگ جوامع خواهد بود.و در اين ميان جوامع امروزي نيازمند بصيرتي عميقند تا به سادگي دچار تجربه مجدد آزمونهاي بي نتيجه و مهلک غرب نشوند.گويا نسل آخرالزمان، مىبايست پس از تجربههاى سنگين و تلخ و پرآسيب، خسته از همه يافتهها و بافتههاى خود به آستان بلند پيام وحى و آموزههاى قرآني رو آورد تا در پرتو تشكيل «خانواده نمونه» حيات طيبه اي كه مطلوب آموزه هاي قرآني است، تحصيل نموده و مصداق بارز«امت نمونه» گردد.
و اين، چندان دور نخواهد بودانتظار آن مي رود كه پس از بررسي تطبيقي صورت گرفته در اين مقاله و تبيين تضاد آموزه هاي قرآني با نظريات فمنيستي و كشف عوامل مبنايي افتراق اين دو مكتب ، ساير محققان علاقه مند ، به آسيب شناسي تاثير نظريات فمنيستي بر خانواده هاي كنوني پرداخته و با پيشنهاد راهكارهاي مناسب درصدد ارائه ي «الگوي جامع «خانواده نمونه» از منظر قرآن باشند.
به امید روزی که نهضت هاي مدافع زنان ، تاجايي در مبارزه عليه ظلم پيش بروند كه بتوانند گزينه اي به جاي «فمنيسم» به وجود بياورند كه درآن بناي خانواده به جاي تضعيف ، تقويت و تحكيم گردد ودر نهايت خانواده اي مطلوب قرآن باکارکردهای مثبت در سراسر دنیا بسط و گسترش یابد.
انشاءالله
فهرست منابع
الف)كتب:
*قرآن
1ـ كتب فارسي:
1. آيت اللهي ، زهرا (1381) ، زن و خانواده «ج 3» (چاپ اول) ، روابط عمومي شوراي فرهنگي ـ اجتماعي زنان.
2. بيسلي ، كريس(1385) ، چيستي فمنيسم(چاپ اول ) ، ترجمه محمدرضا زمردي ،انتشارات روشنگران و مطالعات زنان
3. پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ،(1381)،مجموعه مصاحبه ها و خلاصه مقالات همايش اسلام و فمنيسم ، دفتر نشر و معارف ،دفتر نهادنمايندگي مقام معظم رهبري (دانشگاه فردوسي مشهد)، ج1و2.
4. پسنديده ،عباس (1389)، كانون مهرورزي، ج1 (چاپ دوم)،انتشارات مركز امور نان و خانواده نهاد رياست جمهوري.
5. توحيدي، نيره (1387)، فمنيسم ، دموكراسي واسلام گرايي، لوس انجلس ، كتاب سر ، بي نا.
6. حكيم پور ،محمد(1384) ، حقوق زن در كشاكش سنت و تجدد (چاپ دوم )، انتشارات نغمه نوانديش، ايران چاپ.
7. زيبايي نژاد محمدرضا و محمدتقي سبحاني(1379)، درآمدي بر نظام شخصيت زن در اسلام (چاپ اول) ، قم : ،دارالثقلين.
8. شهيديان، حامد(1377) ، فمنيسم اسلامي و جنبش زنانه ايران ، ايرا ن نامه، چاپ آمريكا.
9. معصومي ، مسعود (1387.)، فمنيسم در يك نگاه (چاپ دوم) ، قم :مركز انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)
10. منصور نژاد، محمد(1381) ، مساله زن ، اسلام و فمنيسم (در دفاع از حقوف زنان) (چاپ اول)، قم : برگ زيتون .
11. هاجري، عبدالرسول(1382) ، فمنيسم جهاني و چالش هاي پيش رو(چاپ اول)، دفتر مطالعات و تحقيقات زنان حوزه علميه، قم : موسسه بوستان كتاب.
2ـ كتب عربي
1. حرّ عاملى ، محمد بن حسن(1409 ه ق) ، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة ج 2و14و15، (چاپ اول) ، قم : مؤسسه آل البيت عليهم السلام.
2. صدوق قمّى، محمّد بن على بن بابويه(1386 ه. ق) ، علل الشرائع ج 1 (چاپ اول )، قم : كتابفروشى داورى.
3. كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب (1407 ه. ق )، الكافي ج 5 ، ( چاپ چهارم )، تهران: دار الكتب الإسلامية.
4. مجلسى دوم اصفهانى، محمد باقر بن محمد تقى(1410 ه ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار عليهم السلام ج 100 ، (چاپ اول )، بيروت ـ لبنان: مؤسسة الطبع و النشر.
ب)مقالات
1. احمدي ، علي اصغر(1383 الف) ، «كاركردهاي خانواده»، نشريه دي ماه آموزشي تربيتي پيوند 2 (سازمان مركزي انجمن اوليا و مربيان)، ش 304، صص10ـ5.
2. احمديه ، مريم (1380 الف) ،«حقوقي كردن اخلاق در خانواده»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش12، صص55ـ50.
3. احمديه ، مريم (1380 ب) ،«خانواده ، معروف ، مساوات»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش11، صص99ـ88.
4. بستان ، حسين (1379 ) ، «جايگاه خانواده از ديدگاه اسلام و فمنيسم» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص116ـ93.
5. بستان ، حسين (1382) ، «كاركردهاي خانواده از منظر اسلام و فمنيسم» ، مجله حوزه و دانشگاه ،سال نهم ، ش 35،، صص33ـ4.
6. توحيدي ، احمدرضا (1379) ، «بررسي جنبش فمنيسم در غرب و ايران» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص185ـ161.
7. حسني فر، عبدالرضا (1379) ، «فمنيسم ،اسلام و ايران(بررسي فمنيسم در غرب و مقايسه آن با ايران و تئوري اسلام در اين زمينه)» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص209ـ189
8. حسيني ، سيد ابراهيم(1379) ،فمنيزم عليه زنان ، فصلنامه كتاب نقد ،ش 17 ، صص175ـ151.
9. حسيني ، سيدمرتضي (1379) ، «گمانه هاي نابرابري در ساختار اسلامي حقوق زن» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص226ـ211.
10. راسخ ، علي احمد (1379) ، «فمنيسم، علل و پيامدها» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص254ـ237.
11. رباني ،محمد (1379) ، «نگرشي بر تفاوت هاي بيولوژيك زن و مرد» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص285ـ271
12. رشاد ، علي اكبر(1379) ، آسيب شناسي فمنيزم ، فصلنامه كتاب نقد ،ش 17 ، صص39ـ34.
13. فاتحي ،حميدرضا (1380) ،«تاثير فردگرايي و جمع گرايي بر روابط اعضاي خانواده »،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش11، 145ـ136.
14. مستقيمي ، مهديه السادات (1380) ،«فمنيسم و آموزش زنان(رويكردي تطبيقي به خاستگاه هاي فلسفي مسائل اجتماعي زنان در اسلام و فمنيسم)»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش12، صص143ـ136.
15. مستقيمي ، مهديه السادات (1378) ،«سكوي قرار (رويكردي تطبيقي به خاستگاه هاي فلسفي فمنيسم)»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش10، صص131ـ110.
16. منابع لاتين:
Dictionary” -Oxford University Press. ,Oxford Advanced LearnerPatrick - Phillips(1948 ) –“
ج) سايت هاي اينترنت:
1.حکمت نیا،محمود(1390)، «حقوق زن وخانواده»، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
a. www.rasanews.ir 1390/10/10
2.آقايى زاده،احمد(1390)،«خانواده از منظر فمينيسم وقرآن»، فصلنامه 48 پژوهش هاي قرآني http://www.ahl-ul-bayt.org/fa.php/pag
3.احمدي(1380)، «کارکردهای خانواده در اسلام و فمینیسم» http://www.ahl-ul-bayt.org/fa.php/pag
*********
*منابعي كه در راستاي نگاشتن اين مقاله مطالعه شد:
الف) كتب
1. آقابابايي، اسماعيل و ديگران(1382) ، فمنيسم و دانش هاي فمنيستي ، قم :مركز مديريت حوزه هاي علميه خواهران ، دفترمطالعات و تحقيقات زنان .
2. باقري ، خسرو (1382) ، مباني فلسفي فمنيسم(چاپ اول)، دفتر برنامه ريزي ، اجتماعي و مطالعات فرهنگي وزارت علوم و تحقيقات و فناوري.
3. دولتي ، غزاله ؛ حسيني اكبرنژاد ، هاله ؛ حسيني اكبر نژاد ، سوريه (1388)، بررسي مباني فلسفي ، اخلاقي ، كلامي و آثار عملي فمنيسم(چاپ اول) ، دفتر نشر معارف.
4. دهقان ، مجيد (1388) ، ماخذ شناسي فمنيسم (چاپ اول) ، تهران: دفتر مطالعات و تحقيقات زنان.
5. سامرويل ، جنيفر(1388)، فمنيسم و خانواده (چاپ اول)، ترجمه محمود ارغوان ، پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي.
6. صدر، حسن (1319) ، حقوق زن در اسلام و اروپا،تهران : بانك ملي ايران .
7. گاردنر،ويليام(1387)، جنگ عليه خانواده(چاپ دوم) ، برگردان و تلخيص معصومه محمدي،قم: دفتر مطالعات و تحقيقات زنان.
8. مديريت مطالعات اسلامي (مركز مطالعات فرهنگي بين المللي)(1378)، بولتن مرجع«گزيده مقالات و متون درباره فمنيسم» ،انتشارات بين المللي الهدي .
9. موسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر(1379)، فصلنامه انتقادي ـ فلسفي ،فرهنگي «كتاب نقد فمنيزم» (ش 17)، تهران: انتشارات موسسه فرهنگي دانش و انديشه.
10. مطهري ، مرتضي(1376) ، نظام حقوق زن در اسلام (چاپ چهارم)، قم : صدرا .
11. يزداني ، عباس ؛ جندقي ، بهروز (1388) ، فمنيسم و دانش هاي فمنيستي (ترجمه ،تحليل و نقد مجموعه مقالات دائره المعارف روتليج) (چاپ دوم)، قم : دفتر مطالعات و تحقيقات زنان.
ب) مقالات
1. اسحاقي، حسن (1386)، تاملي بر پيكره و پيامدهاي فمنيسم اسلامي ، رواق انديشه ، ش 44.
2. انوشيرواني ، عليرضا (1379) ، «اصول و نظريه هاي فمنيسم در غرب» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص199ـ189.
3. چراغي كوتياني ، اسماعيل(1387) ، «فمنيسم و كاركردهاي خانواده» ، مجله علمي ترويجي آبانماه «معرفت»، سال هفدهم ، ش 8 ، صص 87ـ107.
4. رجبي ، فاطمه (1379) ، «فمنيسم در جامعه اسلامي» ، كتاب اسلام و فمنيسم(مقالات)، پژوهشكده حوزه علميه قم و دفتر همكاريهاي دانشگاه و حوزه ، ج 1، صص323ـ287.
5. زاهدي،ستايش (1378) ،«جستاري در مطبوعات (له يا عليه حقوق زنان)»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي
فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش4، صص139ـ128.
6. سويزي ،مهري (1380) ،«خانواده ،حيثيت ملي»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش132، صص9ـ5.
7. لگنهاوزن،محمد(1383)،«اسلام ورويارويي بافمنيسم»،مترجم:نرجس جواندل،فصلنامه ياران شيعه ،ش2 صص57ـ19.
8. ميرخاني،عزت السادات (1378) ،«گستره ي وظايف مردان در قانون(تاكيد بر اخلاق ، تلطيف در حقوق، دو ضرورت ناگسستني)»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش4، صص46ـ41.
9. نيلچي زاده ،فروغ (1378) ،«كنكاشي در كلام امام بر ارتجاع فمنيسم»،فصلنامه كتاب زنان (شوراي فرهنگي ، اجتماعي زنان)،ش5، صص75ـ69.
ج) سايت ها
1.فقيه ايماني،فاطمه ، «خانوادهواشکال آن تا به امروز » http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/0/0/22166
2.قاسميان، شيما،مقايسه ديدگاه فمنيسم و سيره نبوي درباره جايگاه زن ،پايگاه اطلاع رساني پيامبر اعظم. (ص).Azam.irwww.payambar
