مقدمه
با توجه به اینکه گناه در دنیای کنونی افزایش یافته و آثار و عواقب وخیمی مانند فروپاشی خانوادهها، فسادجامعه، ناامنی، کشتار، بی عدالتی و اجحاف ها و ... را در همین دنیا برای بشریت به ارمغان آورده است و همچنین پیامدهای شوم آن در آخرت نیز او را رها نخواهد کرد؛ بنابراین به حکم عقل و شرع باید گناهان را شناخت و پس از آن، خود و دیگران را از این آتش سوزان نجات بخشید.
گناه از همان ابتدای خلقت مطرح بوده و خداوند پیامبران را فرستاد تا مردم را تبشیر و انذار کنند و از بدیها دور و به خیرات سوق دهند. منشأ شناخت گناهان و مبارزه با آن قبل از هر چیز، وحی الهی و کتب آسمانی از جمله تورات، انجیل و قرآن و پس از آن احادیث و روایات پیامبر ( ص ) و اهل بیت ( ع ) است.
و پس از این ها از جمله آثار گهر باری که می توان به آنها اشاره کرد ؛ کتاب گناه شناسی : محسن قرائتی در زمینه ی شناخت گناهان بسیار جامع و کامل است . آثار گناهان : همت سهراب پور که کتاب جامعی در زمینه ی آثار دنیوی گناهان می باشد و زمینه های فساد در جامعه : علی اکبر بابا زاده است که که زمینه های اجتماعی پیدایش گناه را بیان نموده اند.
این مقاله با عنوان راهکارهای ترک گناه با رویکرد قرآنی ، با هدف ارائه مطالب در حد یک مقاله و تا حد امکان به صورت کاربردی ؛ با تکیه بر آیات قرآن کریم و با بهره گیر ی از کتب تفسیری وروایی وسایر منابعی که به این موضوع پرداخته است ، به بررسی راهکارهای ترک گناه می پردازد .
ابتدا برای روشن تر شدن موضوع به معناشناسی گناه پرداخته می شود ؛ پس از آن علل اصلی ( ریشه و زمینه ) ارتکاب گناه مشخص می شود ؛ که برخی از این علل عبارتند از : غرایز ، فکر و اندیشه ناسالم ، آرزوهای دراز ، دنیا پرستی و ... .
در مرحله بعد آثار و عواقب شوم گناهان در دنیا و آخرت بیان می شود تا برای مخاطب ، انگیزه برای ترک گناه و رهایی از آثار وعواقب شوم آن ایجاد شود ؛ از جمله ی این آثار می توان به موارد ذیل اشاره نمود :هجوم مصائب و مشکلات بر انسان گناهکار ؛ کوتاه شدن عمر ؛ محروم شدن از توفیق در عبادت ، نابود شدن اعمال نيک (احباط) و قساوت قلب و عذاب های روحی و جسمی در جهنم و ... .
در مرحله بعد راهکارهای پیشگیری و کنترل واصلاح زمینه های گناه مورد بررسی قرار می گیرد ؛ که از آن جمله می توان به تفکر ، عبرت آموزی ، ایمان به خدا و روز حساب ،یاد مرگ ، انتخاب الگوی مناسب ، حق گرایی وپرهیز از تعصب ولجاجت ، اصلاح محیط وترک محیط فاسد و... اشاره پس از آن راهی برای ترک ودرمان افراد مبتلا به گناه ارائه می شود که عبارتند از : توبهوپاکسازى و جبران گناه .
نتیجه گیری
در این مقاله با عنوان راهکارهای ترک گناه با رویکرد قرآنی ، به بررسی شناخت گناه و راهکارهای رهایی از آثار و عواقب شوم آن پرداختیم .
گناه در لغت به معنای بزه ، جرم ، خطا ، خلاف و نافرمانی و ... آمده است . و در اصطلاح عام یعنی نافرمانی و انجام هر عملی بر خلاف قانون ، چه قانون طبیعی باشد چه قانون اجتماعی و چه قانون الهی ودینی و تخلف از آن موجب عقوبت وکیفر است چه در دنیا و چه در آخرت .گناه بهمعنىخلافاستودراسلامهرکارىکه برخلاففرمانخداوندباشد،گناه محسوب مىشود.درقرآنوروایات با واژههاىمختلف،ازگناه ياد شدهاست،که هرکداماز بخشىازپستی و آثارشومگناه پردهبرمی داردوبيانگرگوناگونبودن گناه است .
برای ترک گناه و درمان آن باید ابتدا منشأ وریشه و زمینه های ارتکاب گناهان را شناخت . بزرگترین امتیاز بشر عقل وفکر است که او را از حیوانات متمایز می سازد و سرچشمه کارها است ؛ اما برخی از آفات و عوامل مانند : پیروی از ظن و گمان ، کتب گمراه کننده ، خیالات و امید بیهوده ، تلقین و تقلید کورکورانه ، جهل وحماقت و ... قدرت تفکر صحیح و شناخت را از انسان سلب می کند .
عدم شناخت خدا و فرمان او ، هدف آفرینش و خلقت و قوانین آن ، روز جزا و زشتی گناه و آثار آن ؛ زمینه ی گناه را در انسان به وجود می آورد و او را به سوی گنا می کشاند. اما گاهی انسان نسبت به این موضوعات شناخت دارد ؛ ولی در اثر عواملی ، دچار غفلت می شود ، و غفلت در اثر هر عاملی که باشد عقل را خنثی می کند و صاحبش را از رسیدن به کمالات باز می دارد .
عواملی مانند جاذبه های دنیا ، آروزو های دور و دراز و وسوسه های شیطان ، سبب غفلت و شکل گیری حب دنیا و دنیا پرستی ( هدف قرار دادن دنیا ) می شود؛ که حب دنیا اعم است از : حب مال ، شهوت جنسی، تفوق طلبی و... که نتیجه ی آن طغیان شهوات و غرایز است ؛ و کسی که در اثر طغیان غرایز انگیزه ای قوی برای گناه یافته است ؛ معرفت خود را به خدا و قیامت و و احکام الهی را مزاحم اطفاء شهوت خویش می یابد و به طور ناخود آگاه آن معرفت را از خود دور کرده و ترجیح می دهد که به آن اندیشه نکند و رفته رفته ، حالت غفلت به او عارض می شود و به کمک توجیحات شیطانی ، گناه بودن معاصی را انکار و فراموش می کند و به گناه رو می آورد .
برای این که انگیزه ی ترک ودرمان گناه ، درانسان ایجاد شود ؛ شناخت آثار و عواقب شوم آن ضروری می باشد. گناهان اثرات ناگواری در همین جهان برای عاصی و گناهکار دارد ؛ برخی از بیماری های جسمی ، نتیجه ی ذاتی گناه است مثلا سوزاک نتیجه ی فحشا ، سفلیس نتیجه زنا است .
از دیگر آثار گناه در دنیا می توان از قساوت دل ، از دست دادن قدرت تشخیص حق از باطل ، تسلط نفس ،شیطان و ستمگران ، احباط و پوچ شدن اعمال نیک ، مانع از استجابت دعا ، سلب نعمت ها ، نزول بلا ، کوتاهی عمر ، الحاد ، انکار و کفر ، تلخی و ترس از مرگ و ... .
اما اثرات گناه در آخرت تجسم عمل گناهکاران است ، کسی که هویت انسانی اش را بر اثر ارتکاب گناهان از دست داده و در حیوانیت غوطه ور باشد ؛ با صور حیوانی محشور می شود . دوزخیان دارای دو نوع عذاب یکی روحانی و دیگری جسمانی هستند :عذابهای روحانی : اندوه و حسرت و حقارت و سرزنش برای از دست دادن عمر گرانمایه ، خلود در آتش ، مصاحبت ( همراه با نفرت و دشمنی ) با شیاطین و دوزخیان ، مطرودیت از مقام قرب الهی و ... ؛ عذاب های جسمانی : در جهنم گرم وسوزان مسکن داده شده و لباسهایی از روغن بد بو به آنها می پوشانند و از میوه ی تلخ زقوم می خورند و آب سوزان و چرک و خون می نوشند .
برخی از عوامل پیشگیری و کنترل زمینه های گناه و ترک آن عبارتند از : تفکر و تعقل صحیح ، شناخت شخصیت انسانی ( خلیفة الله و مسجود فرشتگان ) و ( وسیله بودن دنیا برای رسیدن به آخرت ) ، عبرت آموزي از سرنوشت شوم گناهکاران و دگرگوني و فنای دنیا ؛ موجب از بین رفتن دلبستگی به دنیا و به تبع آن گناهان می گردد .
ایمان به خدا توجهبهحضوراودرهمهجا و ياداو ، غفلت را از بین می برد و ياد مرگ ، حب دنیا و آرزوهای دراز و هوا و هوس و غفلت ناشی از آن را از بین می برد ، انتخاب الگوی مناسب برای زندگی از اتخاب الگوهاىکاذب،تقليدکورکورانه، سنت گرایی و جو زدگی و ... جلو گیری می نماید . حق گرایی ( هدف بودن حق ) و نصیحت پذیری به انسان در شناخت صحیح و دوری از گناه و رسیدن به سعادت کمک می کند ؛و از توجيهگناه ، لجاجت و تعصب؛ خودمحوری و دنیا پرستی و هواپرستی و تقلید کورکورانه و جو زدگی ... ؛ جلو کیری می نماید ، با ازدواج صحیح ، تربيتفرزند ، برپایی اصول معنویت در خانواده و توجه به رزق حلال ؛ می توان محیط خانواده را از گناهان پاک کرد .
اصلاح محیط فاسد ، واجب است البته در صورتی که توان اصلاح داشته باشیم و گرنه باید آن را ترک کنیم . اصلاح محیط بوسیله ی امر به معروف و نهی از منکر و ...صور می گیرد ، انتخاب همنشین و دوست خوب نقش به سزایی درشکل گیری شخصیت و پیشگیری از گناه دارد .
گفتیم که گاهی فقر و ناداری و ثروت زمینه ساز فساد و گناه می شوند . اسلام برای تعدیل ثروت و مبارزه با فقر و ناداری به کار و تلاش اقتصادی ، قناعت و انفاق های مستحب ( انواع صدقات ) و واجب ( خمس و زکات ) فرمان می دهد .
انسان باید شبانه روز خود را با برنامه ریزى صحیح و متناسب وضع روحى و جسمى خود پر كند و هیچ ساعت بیكارى نداشته باشد تا نفس اورا مشغول كند؛ و به گناه بینندازد ؛ و در طول روز مراقب باشد که گناه نکند و در پایان روز از خویش حساب بكشد . و با انجام عبادات و اعمال نیک میدان را بر بدى ها و گناهان تنگ کرده و آنها را ا از بین ببرد .
در آخر انسان باید هر گناه را با شناخت ریشه و زمینه ها و سپس از بین بردن آنها ترک نماید ؛ و این همان توبه است که عبارت است از پشیمانی از کارهای زشت و عدم تکرار در آینده ؛ و سپس گناهان را با عبادات و اعمال نیک جبران نموده و به آثار و فضایل آن دست یابد .
فهرست منابع و مأخذ
1- قرآن کریم
2- الآفریقی المصری ، للامام للعلامه ابی الفضل جمال الدی محمد بن مکرم ابن منظور ، (1405 ه.ق ) ، لسان العرب ، انتشارت ادب الحوزه ، ، ج 12 .
3- بابازاده ، علی اکبر ، زمینه های فساد در جامعه و راه درمان آن ، ( چاپ اول ) ، بی جا، انتشارات قدس .
4- بانوی اصفهانی ، تفسیر مخزن العرفان ، (1361 ه . ش ) ، اصفهان : نهضت زنان مسلمان ، چاپ مظاهری ، ج 4 ، 9 .
5- پاینده ، ابوالقاسم ،( 1361 ه ش ) ، نهج الفصاحة ، (چاپ شانزدهم ) ، بی جا، انتشارات جاویدان .
6- تفلیسی ، ابوالفضل جیش بن ابرایم ،( 1340 ه .ش ) ، وجوه قرآن ، (چاپ چهارم ) ، ترجمه دکتر مهدی محقق ،بی جا ، انتشارات بنیاد قرآن .
7- جوادي آملي،عبدالله،( 1377) ، یاد او ،بی جا ، نشراسراء.
8- جمعی از محققین ، دفتر تبلیغات اسلامی ،( 1391 ه . ش ) ، ره توشه راهیان نور رمضان 1391 ،قم ، نشرآوای منجی ، چاپ اول .
9- حبیبیان ، احمد ،( 1373 ه . ش ) ، تصویری از بهشت و جهنم ، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
10-خمینی ، روح الله ، (1390 ه . ق ) ، تحریر الوسیلة ، ( الطبعة الثانیة ) ، نجف الاشرف ، دار الکتب العلمیة ، مطبعة الآداب ، جزء الاول .
11-دستداده ، زین العابدین ، (ه . ش 1377) ، دریچه ای به آسمان ، ( چاپ اول ) ، نشر مجتمع فرهنگی عبد الرضا مصلی نژاد ، چاپخانه امیر .
12-دستغیب شیرازی ، عبدالحسین ، (1360 ه . ش) ، سرای دیگر (شرح و تفسیر سوره واقعه ) ، شیراز ، انتشارات کتابخانه مسجد عتیق .
13-دستغيب شيرازي،عبد الحسين ، (1368 ه . ش ) ، قلب سليم، ( چاپ دهم ) ، دار الکتب السلاميه.
14-دستغیب شیرازی ، سید عبدالحسین ، معاد ، تنظیم سید هاشم دستغیب ، شیراز ، انتشارات کانون تربیت .
15-دشتی ، محمد ،نهج البلاغه علی ( ع ) ، ( 1391 )، چاپ دهم ، ، قم ، انتشارات نشتا .
16-دهخدا ، علی اکبر ، ( 1377 ) ، لغت نامه ، تهران ، مؤسسه ی چاپ و انشارات دانشگاه تهران ، ج 6 .
17-راغب اصفهانی ، حسین بن محمد : ، (1423 ه . ق ) ، مفردات الفاظ القران ، دمشق ، دارالقلم ، بیروت ، دار الشامیه .
18-رحيميان محقق،عبّاس: ، (1380 ه . ش ) ، دنياشناسي ودنياگرايي در نهج البلاغه (برگرفته ازآثار آيت الله جوادي آملي)، ( چاپ اوّل ) ، ويرايش سعيد بندعلي، نشر اسراء.
19-رسولی محلاتی ، سید هاشم ، (1385 ه.ش ) ، کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن ، (چاپ اول ) ، انتشارات کتابخانه صدر .
20-رشاد، علی اکبر ، ( 1380 ) ، دانشنامه امام علی ( ع ) ، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر ، ج 1 .
21-الزبیدی ، محمد مرتضی ، تاج العروس من جواهر القاموس ، منشورات دار المکتبة الحیاة ، بیروت ، لبنان ، ج 9 .
22-سادات ، محمد علی ، اخلاق اسلامی ، سازمان چاپ و انتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
23-سروش،عبدالکريم ، ( 1377ه . ش ) ، حکمت ومعيشت(شرح نامه ي امام عليبه امام حسن،( چاپ چهارم ) ، تهران، مؤسسه ي فرهنگي صراط، ج اول .
24-سهراب پورر ، همت ، (1378 ه . ش )، آثار گناهان ، دفتر انتشارت اسلامی .
25-شبر ، سید عبدالله ، (1380ه . ش ) ،اخلاق ، ( چاپ ششم ) ، مترجم محمد رضا جباران ، قم ، موسسه انتشارات هجرت .
26-صدوق ، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین قمی ، (1363 ه . ش ) ، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، مترجم علی اکبر غفاری ، چاپ هفتم ، چاپ رستم خانی .
27-طیبه ، صفری ،( 1386ه.ش ) ، پایان نامه ی زمینه های پیدایش گناهان.
28-ضیاء آبادی ، سید محمد ، (1379 ه.ش ) ، قرآن و قیامت ، ( چاپ اول ) ، تهران ، انتشارت بنیاد بعث .
29-طباطبايي،سيدمحمّدحسين: ترجمه تفسير الميزان، ( چاپ دوّم ) ، مترجم محمّدتقي مصباح يزدي، انتشارات دارالعلم،ج 1و3و18.
30-طبرسی ، شیخ ابو علی فضل بن الحسن ، ترجمه ی تفسیر مجمع البیان ، ترجمه و نگارش سید ابراهیم میر باقری ، بی جا ، بی تا ، ج 1 و2.
31-طیب ، سید عبد الحسین ، اطیب البیان فی تفسیر القرآن ، تهران ، کتابفروشی اسلام ، بی تا ، ج 12 و 14 .
32-فلاح زاده ، محمد حسین ، ( 1387ه . ش ) ، آموزش فقه، ( چاپ 34 ) ، قم ، دفتر نشر هادی .
33-فارس بن زکریا ، ابی الحسین احمد ، ( 1363 ) ، معجم مقائیس اللغة ، تحقیق عبد السلام محمد هارون ، نشر دفتر تبلیغات اسلامی ، ج 2 .
34-قرائتی ، محسن ، (1390 ه.ش ) ، گناه شناسی ، ( چاپ یازدهم ) ، تنظیم و نگارش محمدی اشتهاردی ، انتشارات مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن .
35-قرشی ، سید علی اکبر ، (1378 ه . ش) ، قاموس قرآن ، ( چاپ چهاردهم ) انتشارات دار الکتب الاسلامیة ، ج 3 ،
36-کریمی جهرمی ، (1376 ه.ش ) ، آوای رحیل ، ( چاپ اول ) ، مرکز نشر راسخون .
37-کلینی رازی ، محمد بن یعقوب بن اسحاق ، ( 1381 ه. ق )، اصول کافی ، ترجمه محمد باقر کمرئی ، انتشارات اسلامیه ، ج 3.
38-مکارم شیرازی ، ناصر، (1369 ه.ش) ، پیام قرآن ، قم انتشارات مطبوعاتی هدف ، ج 1 .
39-مکارم شیرازی ، ناصر، ( 1364 ه.ش )، تفسیر نمونه ، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی ، قم ، انتشارات اسلامی ، ج3 و20و22و24و24 .
40-مکارم شیرازی ،ناصر ، (1381 ه.ش ) ، یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث ، قم ، انتشارات دار الکتب الاسلامیه .
41-ملکی تبریزی ، جواد بن شفیع ،( 1388 ) ، رساله لقاء الله ، مترجم محمود گلپایگانی ، ( چاپ اول ) ، تهران ، موسسه انتشاراتی لاهوت .
42-نراقي،مولي مهدي ، (1366 ه . ش ) ، علم اخلاق اسلامي(ترجمه‌ي کتاب جامع السعادات)، ترجمه‌ي سيد جلال الدين مجتبوي، ( چاپ دوّم ) ، انتشارات حکمت، ج دوم.
43-نصری ، عبدالله ، (1379 ه.ش ) ، مبانی انسان شناسی ، تهران ، انتشارات مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
44-نصري،عبدالله: ، (1378 ه . ش ) ، فلسفه ي خلقت انسان، تهران،کانون انديشه جوان .
45-نوروزی محمد ، (1384 ه.ش) ، آ سیب شناسی رفتاری انسان از دیدگاه قرآن ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم .
46-CDجامع الاحادیث ، آمدی ، عبد الواحد ، (1381ه . ش ) ، غررالحکم ودرر الکلم ، ترجمه سید مهدی رجایی،قم ، دارالکتاب اسلامی .
47-CDجامع الاحادیث ، حرانی ، ابو محمد بن شعبه ،( 1394 ه.ق )، تحف العقول عن آل رسول ( ع )،بیروت ، مؤسسه الاعلمی .
48-CDجامع الاحادیث ، حرعاملي،محمّد الحسن ، (1403هـ.ق) ، وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه، ( چاپ ششم ) ، ج 16 ،20.
49-CDجامع الاحادیث ، صدوق ، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین قمی ، ( 1338 ه.ش ) ،معانی الاخبار .
50-CDجامع الاحادیث ، کلینی رازی ، محمد بن یعقوب بن اسحاق ، الکافی ، ج 2و4و5 .
51-CDجامع الاحادیث ، مجلسي،محمّدباقر ، ( 1397ه.ق ) ، بحار الانوار، ( چاپ دوّم ) ، مکتب الاسلاميه، ج 4 ، 5 و10 و 67 و 69 و70و73و75و78.
52-CDجامع الاحادیث ، النّوري الطبرسيّ ، ميرزا حسين ،( 1320 ه . ق ) ، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ، مؤسّسة آل البيت عليهم السّلام لإحياء التّراث ، جزء الاول.
53-CDجامع تفاسیر ، العروسي الحويزي،ابن جمعه: تفسيرنورالثقلين، قم مطبعه العلمیه ، چاپ دوم ، بی تا ، ج 4 و 5.
54-CDکتابخانه‌ي امام علي،مکارم شیرازی ، ناصر ، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه ،بازنویسی اکبر خادم الذاکرین ، نشر مؤسسه امام علی ( ع ) ، ج2 .
55- CDکتابخانه‌ي امام علي، شمس الدين،سيد مهدي، دنيادرنهج البلاغه، نشر وزارت فرهنگ وارشاداسلامي .
