چکیده:
به دلیل تأثیر زیاد قصهها بر فطرت انسان و نقش سازندة آن در زندگی بشر، قرآن با بهرهگیری از داستان های اقوام گذشته سعی کرده به هدایت و تربیت افراد بپردازد. قرآن بر خلاف قصههای بشری، محور داستانهای خود را هدف و پیام قصه قرار میدهد و از عناصر داستانی مانند شخصیت، زمان و مکان در حدی استفاده میکند که از هدف اصلی قصه باز نماند. همین هدف محوری در داستانهای قرآنی، باعث شده در نقل داستانها از اسلوب های مختلفی استفاده کند که هم از نظر بلاغی اثباتگر اعجاز است و هم از نظر ساختاری، ادبی و هنری بسیار ارزشمند است.
در داستانهای قرآن عناصر داستان نویسی تابع پیام قصه هستند و یا تعدادی از داستان ها در سوره های مختلف تکرار شده تا تصویری کامل از داستان ارائه دهند. گاهی قرآن از روش تقطیع استفاده میکند تا مخاطب را با خود همراه کند. این موارد در واقع اسلوب ساختاری قصه ها را تشکیل می دهند. در بحث اسلوب هنری، قرآن از جلوه های بسیار جذابی مانند زنده شمردن چهره های داستان استفاده میکند تا تأثیر بر مخاطب افزایش یابد یا جملات معترضه ای در بین داستان می آورد تا هدف داستان به مخاطب گوشزد شود. در بین صحنههای یک حادثه آن چه که بیشتر موثر است برمی گزیند.
همچنین الفاظ و عبارات بسیار دقیق را انتخاب می کند یا در قالب ایجاز و کنایه میآورد که از نظر اسلوب ادبی قابل تحسین است. قرآن برای آغاز یک داستان یا بیان راز داستان هم چنین در روش گفتگوی بین قهرمانان داستان، روش های متعددی را اتخاذ می کند تا مخاطب جذب داستان شود و قرآن بتواند در قالب داستان به هدایت و تربیت او بپردازد.
کلید واژه ها: قصه، قصص، داستان، اسلوب داستان، قصص قرآنی
به دلیل تأثیر زیاد قصهها بر فطرت انسان و نقش سازندة آن در زندگی بشر، قرآن با بهرهگیری از داستان های اقوام گذشته سعی کرده به هدایت و تربیت افراد بپردازد. قرآن بر خلاف قصههای بشری، محور داستانهای خود را هدف و پیام قصه قرار میدهد و از عناصر داستانی مانند شخصیت، زمان و مکان در حدی استفاده میکند که از هدف اصلی قصه باز نماند. همین هدف محوری در داستانهای قرآنی، باعث شده در نقل داستانها از اسلوب های مختلفی استفاده کند که هم از نظر بلاغی اثباتگر اعجاز است و هم از نظر ساختاری، ادبی و هنری بسیار ارزشمند است.
در داستانهای قرآن عناصر داستان نویسی تابع پیام قصه هستند و یا تعدادی از داستان ها در سوره های مختلف تکرار شده تا تصویری کامل از داستان ارائه دهند. گاهی قرآن از روش تقطیع استفاده میکند تا مخاطب را با خود همراه کند. این موارد در واقع اسلوب ساختاری قصه ها را تشکیل می دهند. در بحث اسلوب هنری، قرآن از جلوه های بسیار جذابی مانند زنده شمردن چهره های داستان استفاده میکند تا تأثیر بر مخاطب افزایش یابد یا جملات معترضه ای در بین داستان می آورد تا هدف داستان به مخاطب گوشزد شود. در بین صحنههای یک حادثه آن چه که بیشتر موثر است برمی گزیند.
همچنین الفاظ و عبارات بسیار دقیق را انتخاب می کند یا در قالب ایجاز و کنایه میآورد که از نظر اسلوب ادبی قابل تحسین است. قرآن برای آغاز یک داستان یا بیان راز داستان هم چنین در روش گفتگوی بین قهرمانان داستان، روش های متعددی را اتخاذ می کند تا مخاطب جذب داستان شود و قرآن بتواند در قالب داستان به هدایت و تربیت او بپردازد.
کلید واژه ها: قصه، قصص، داستان، اسلوب داستان، قصص قرآنی
نتیجه گیری
این اثر با تفکیک اسلوبهای مختلفی که قرآن کریم در بیان داستان دارد به این نتایج دست یافته است:
1. اهداف هر قصه به عنوان محور اساسی در نقل داستانهای قرآنی است.
2. قرآن کریم به شیوه تاریخی به نقل داستان نمی پردازد بلکه از اسلوبهای اعجازین استفاده میکند تا مخاطب را هر چه بیشتر تحت تأثیر قرار دهد.
3. استفاده قرآن از اسلوبهای قصه پردازی باعث نشده تا قرآن از اصالت هدف محوری خود خارج شود.
4. دستیابی اهداف تربیتی و اخلاقی قصههای قرآن بدون توجه به اسلوبهای مختلف قصه ناقص خواهد ماند.
5. هر یک از مبلغان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت میتوانند از این روشها در جهت هدایت افراد استفاده کنند به عنوان مثال با تکرار داستان یا تقطیع آن و هم چنین گزیده گویی، مخاطب را به سوی خود جذب نمایند.
6. مادران و پدران نیز میتوانند با نقل داستان های واقعی قرآن به جای داستانهای خیالی و الگو دهی از سر گذشت پیامبران و افراد صالح، در تربیت نسل پاک موفق باشند.
فهرست منابع و مأخذ
*قرآن کریم
1. ابن فارس، ابو الحسن احمد ، 1387، ترتیب مقاییس اللغه ، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم ، 1414، لسان العرب ،چاپ سوم ،بیروت: دارصاد.
3. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، 1408 ق، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
4. باقلانی، ابوبکر محمدبن طیب، 1431، الاعجاز القرآنی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
5. بستانی، محمود، 1371، پژوهشی در جلوههای هنری داستانهای قرآنی، ترجمه محمد حسین جعفر زاده، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
6. جعفری، حسینعلی، 1376، بررسی هنری بهترین قصه قرآن، چاپ اول، تهران: سوره.
7. جوادی آملی، عبدالله ،1385، ادب فنای مقربان، قم: اسراء.
8. حسینی، ابوالقاسم، 1379، مبانی هنری قصههای قرآن، چاپ سوم ،قم: موسسه فرهنگی طه.
9. حسینی، محمد، 1382، ریختشناسی قصههای قرآن، تهران: ققنوس.
10. خامهگر، محمد، 1386، ساختار هندسی سورههای قرآن، چاپ دوم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
11. خمینی، سید مصطفی، 1418، تفسیر القرآن العظیم، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
13. خویی، ابو القاسم، 1385، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ترجمه هاشم زاده هریسی، نجمی، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
14. دهخدا، علی اکبر، 1377، لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
15. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412، المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، بیروت : دارالعلم دارالشایه.
16. زرقانی، محمد عبدالعظیم، 1385، مناهل العرفان فی العلوم القرآن، ترجمه محسن آرمین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
17. زرکشی، محمد بن عبدالله، 1410، البرهان فی العلوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
18. زمانی، مصطفی، 1375، قصههای قرآن، چاپ چهارم، قم: فاطمه الزهرا.
19. شریفانی، محمد، 1382،تحلیل قصص، قم: امیرالمومنان.
20. صادقی تهرانی، محمد، 1365 ، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: فرهنگ اسلامی.
21. طباطبایی، محمد حسین، 1374، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین.
22. طریحی، فخر الدین، 1375، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
23. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار احیاء اتراث العربی.
24. عمید، حسن، 1382، فرهنگ عمید، تهران: امیر کبیر.
25. فراهیدی، خلیل بن احمد،1410،کتاب العین، چاپ دوم، قم: هجرت.
26. قنادی، صالح، 1381، قصههای قرآنی، چاپ اول، قم: سازمان حوزه های مدارس علمیه خارج از کشور.
27. الکواز، محمد کریم، 1386، سبک شناسی اعجاز بلاغی قرآن، ترجمه سید حسین سیدی، تهران: سخن.
28. معرفت، محمد هادی، 1387، قصه در قرآن، ترجمه حسن خرقانی، چاپ اول ، قم: تمهید.
29. معین، محمد، 1386، فرهنگ معین، تهران: ادنا.
30. مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. ملبوبی، محمد تقی، 1376، تحلیلی نو از قصص قرآن، چاپ اول، تهران: امیر کبیر.
32. مهدوی، سید سعید، 1381، قصه و نکات تربیتی آن، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی .
