پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

قرآن كريم كتاب جاودان حضرت محمّد(صلّي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) است كه از حيث هدايتگري و نيز الفاظ و عبارات معجزه است و سرشار از آرايه‌هاي ادبي و بلاغي مي‌باشد. دانش‌پژوهان در سايه قرآن با سبك خاصّي وارد اين ميدان شده‌اند. برخي از محقّقين در بررسي اعجاز قرآن به مسائل ادبي آن تأكيد ورزيده‌اند، و شيخ طبرسي از جمله اين اديبان و مفسّران در اثبات اعجاز اين كتاب آسماني، توجّه ويژه‌اي به بلاغت آن نموده است، چه بسا در بعضي آيات از طريق اين صنايع به برخي از شبهات نيز پاسخ داده‌اند. بنابراين پژوهش حاضر با بهره‌گيري از منابع كتابخانه‌اي و با روش توصيفي- تبييني در تلاش است تا آرايه‌هاي ادبي موجود در سوره‌هاي مائده، انعام، اعراف، انفال، توبه را با محوريت تفسير جوامع‌الجامع بدست آورد و با استمداد از نظرات علّامه به توصيف و تبيين آرايه‌هاي ادبي بپردازد. يافته‌هاي تحقيق بيانگر اين است كه در كتاب جوامع‌الجامع شواهدي براي آرايه‌هاي ادبي (معاني، بيان، بديع) وجود دارد و ايشان برخي را به وضوح بيان فرموده‌اند، كه نگارنده در حدّ توان با روش توصيفي ـ تحليلي، جهت تشخيص بهتر آرايه‌ها به بررسي آن پرداخته است و براي درك عميق‌تر آرايه‌ها، مطالبي مختصر نيز از سوي خود آورده تا به عنوان شاهدي براي فهم آن باشد. براي نيل به اين اهداف در فصل اول به تبيين كليد واژه‌ها، سپس روند تحولات علم بلاغت و تفسير پرداخته شده است. فصل دوم شواهدي براي آرايه‌هاي ادبي علم معاني كه عبارتند از: خبر و اقسام آن، انشاء و اقسام آن، احوال مسنداليه، احوال مسند، اطلاق و تقييد، وصل و فصل، قصر، ايجاز و اطناب و مساوات و انواع آن از ابتدا تا انتهاي سوره‌هاي مائده، انعام، اعراف، انفال و توبه بررسي شد. در فصل سوم به آرايه‌هاي ادبي علم بيان كه عبارتند از: تشبيه، مجاز و انواع آن، استعاره، كنايه در سوره‌هاي مذكور پرداخته شد، همچنين در علم بديع آرايه‌هاي ادبي از قبيل: توريه، طباق، مقابله، مبالغه، مذهب كلامي، مراعات‌النظير، مشاكله، جمع، جمع با تفريق، تفريع، تجاهل عارف، جناس و انواع آن، سجع و ردّ‌العجز علي‌الصدر در سوَر مذكور بررسي شد. بديهي است توصيف و تبيين آرايه‌هاي ادبي قرآن از دانش‌هاي مورد نياز تفسير مي‌باشد كه نقش به سزايي در فهم بيشتر معارف قرآن به عنوان منبع آموزه‌هاي دين اسلام ايفاء مي‌كند و با ايجاد انگيزه عميق، زمينه امكان وصول به مراد خداوند و مقاصد هدايتي قرآن كريم فراهم مي‌گردد.