پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده پژوهش حاضر با عنوان بررسي تطبيقي چيستي و چگونگي نزول وحي از ديدگاه ملاصدرا و ابن عربي به بررسي يكي از مهم‌ترين مسائل هستي‌شناختي و معرفت‌شناختي در حوزه دين مي‌پردازد؛ مسئله‌اي كه تبيين آن مي‌تواند نقش بسزايي در درك جايگاه پيامبران، نوع ارتباط آن‌ها با خداوند و حدود معرفت وحياني ايفا كند. در جهان معاصر كه تفسيرهاي صرفاً تاريخي يا عقل‌گرايانه از وحي رو به فزوني نهاده، بازخواني ديدگاه‌هاي متفكران بزرگ اسلامي با رويكردي تطبيقي، ضرورتي جدي يافته است. پژوهش حاضر با روش توصيفي‌ـ‌تحليلي و با بهره‌گيري از منابع كتابخانه‌اي، درصدد پاسخ‌گويي به اين پرسش است كه ماهيت وحي و نزول آن از ديدگاه ملاصدرا و ابن عربي چگونه تبيين مي‌شود و وجوه اشتراك و افتراق آن دو در اين مسئله چيست. بدين منظور، پژوهش در سه بخش عمده سامان‌يافته است: ابتدا مباني هستي‌شناختي، معرفت‌شناختي و انسان‌شناختي اين دو متفكر بررسي شده، سپس چيستي وحي و در نهايت كيفيت نزول آن در سه محور «فاعل»، «گيرنده» و «مسير نزول» تحليل شده است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه هر دو انديشمند، وحي را امري الهي، فرارونده و وابسته به‌مراتب وجودي نفس نبي مي‌دانند؛ اما در تبيين چگونگي نزول آن، ابن عربي بيشتر به تجلي حقيقت محمديه و مراتب ظهور آن در جان نبي اشاره دارد، درحالي‌كه ملاصدرا باتكيه‌بر حركت جوهري، اتحاد عقل و عاقل و اتصال به عقل فعال، فرايند نزول وحي را تحليل مي‌كند. هر دو بر آمادگي باطني نبي و سير صعودي نفس انساني در مراتب هستي تأكيد دارند، ولي زبان و دستگاه تحليلي متفاوتي براي تبيين آن به كار مي‌برند؛ ابن عربي با زبان عرفان و شهود، و ملاصدرا با زبان فلسفه و برهان.