پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

پژوهش حاضر با موضوع سنتهاي الهي حاكم بر اجتماع از ديدگاه تفسير الميزان و تفسير المنار باهدف شناسايي، تبيين و تحليل نظام‌مند سنن الهي حاكم بر اجتماع در قرآن كريم با تكيه بر دو تفسير شاخص معاصر، الميزان اثر علامه طباطبايي و المنار اثر محمد عبده و رشيد رضا، انجام شده است. سنن الهي به معناي قوانين كلي، ثابت و تخلف‌ناپذير الهي در تحولات اجتماعي و تاريخي بشر هستند كه در آيات متعددي مورد اشاره قرار گرفته‌اند. با وجود اهميت اين سنن در فهم علل صعود و سقوط جوامع، تاكنون پژوهش‌هاي منسجم و مقايسه‌اي اندكي به واكاوي ديدگاه مفسران درباره آن‌ها پرداخته‌اند. اين تحقيق از نوع بنيادي و نظري و با روش كتابخانه‌اي و رويكرد تحليلي ـ تفسيري انجام گرفته است. ابتدا آيات مرتبط با سنن اجتماعي استخراج و گزاره‌هاي تفسيري دو مفسر درباره آن‌ها گردآوري شد، سپس با رويكرد تحليل محتواي كيفي دسته‌بندي گرديد. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه مفسران هر دو تفسير بر وجود قوانين كلي، علّي، حكيمانه و مشروط به اراده انساني در تحولات اجتماعي تأكيد دارند. اين سنن، از ويژگي‌هايي مانند عموميت، استمرار و غايت‌مندي برخوردارند و در قالب سنت‌هايي همچون سنت تغيير، استدراج، هلاكت اقوام، امهال و نصرت مؤمنان قابل شناسايي‌اند. پژوهش حاضر با استخراج و نظام‌مند كردن اين سنن، چارچوبي مفهومي براي توسعه تفسير اجتماعي قرآن ارائه مي‌دهد كه مي‌تواند مبناي مطالعات ميان‌رشته‌اي و توليد نظريه‌هاي بومي در علوم انساني اسلامي باشد.