پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

يكي از شگفت ترين و عميق ترين موضوعات مورد پرسش انسان خود انسان است ؛چرا كه شناخت او از خود ،راه را براي شناخت آفريننده و راه زندگي هموار تر مي كند .يكي از ابعاد مهم انسان شناسي كه تأثير بسزايي در روند زندگي فردي و اجتماعي دارد اختيار انسان در افعال ارادي اوست .احساس مسئوليت اخلاقي و اجتماعي ،باور به توحيد افعالي ، حكمت ،عدل ، قدرت ، قضا و قدر الهي از باور به اختيار و نفي جبر و تفويض سرچشمه مي گيرد . در اين ميان بررسي آراي انديشمندان اسلامي در باب مطالعات عقلي نظريه هاي جبر ،تفويض و امربين الامرين مفيد مي باشد . در اين باره دو ميراث گران بها در حوزه فلسفه و كلام بر جاي مانده كه براي رد هر يك از جبر و تفويض و اثبات امربين الامرين ،در اين دو حوزه ، استدلال عقلي ارائه كرده اند .يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد جوادي آملي و مصباح يزدي هر دو جبر و تفويض را دو سر طيفي مي دانند كه به افراط و تفريط گرويده اند و براي ابطال هر دوسرو اثبات راه ميانه هم از استدلال هاي فلسفي و هم از استدلال هاي كلامي سود مي جويند .مي توان با استفاده از مفاهيمي مانند كيفر و پاداش اخروي و حجت نداشتن انسان بر خدا كه همه از مفاهيم كلامي هستند به نفي جبر و اثبات اختيار انسان پرداخت و هم چنين با به كار گيري مفاهيمي مانند علت تامه ، علت ناقصه و علل طولي كه مفاهيمي فلسفي هستند به تبيين اصل اختيار و رابطه آن با صفات الهي پرداخت . هم چنين اين پژوهش نشان مي دهد كه ميان اين دو انديشمند در اصل نفي جبر و تفويض و اثبات اختيار و نسبت آن با صفات الهي و در بعضي از ادله عقلي وفاق وجود دارد لكن در تبيين امر ميان دو امر و پرداختن به تفويض و نفي آن و نيز بيان انواع جبر و نفي آن ها و بيان مفاهيمي مانند قضا و قدر الهي ، توحيد افعالي و نسبت آن ها با اختيار آدمي و مواردي اين چنيني نقاط خلافي وجود دارد كه حائز اهميت است .