پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده يكي از قواعد مهم فقهي كه در بسياري از ابواب فقهي كاربرد دارد، قاعده‌ي لاضرر است. هدف اين پژوهش تبيين قاعده‌ي فقهي لاضرر، تبيين گستره و كارآمدي قاعده‌ي لاضرر در علم پزشكي مي‌باشد. در اين پژوهش آراء و نظرات فقهاي عامه و شيعه بر اساس قاعده‌ي لاضرر موردبررسي قرارگرفته است و تلاش شده تا به برخي سؤالات مهم در اين زمينه پاسخ داده شود. ازجمله اينكه كاربرد قاعده‌ي لاضرر در پزشكي چيست؟ اقوال و ادله‌ي قاعده‌ي لاضرر در سقط‌جنين، عقيم‌سازي، پيوند اعضا و شبيه‌سازي چيست؟ با بررسي اقوال قاعده‌ي لاضرر در مورد عقيم‌سازي طبق بعضي اقوال ضرر در مورد عقيم‌سازي صدق نمي‌كند و بعضي اقوال ازجمله قول مشهور قائل به اين هستند كه هر نقصي بر بدن وارد شود ضرر است و لذا عقيم‌سازي نقص است و واردكردن نقص ضرراست كه دارد. با توجه به‌قاعده‌ي لاضرر، انسان نه حق ضرر رساندن به خود و نه به ديگران را دارد و عقيم‌سازي دائمي نقص در بدن بشمار مي‌رود كه ايجاد نقص نيز ضرر محسوب مي‌شود. در مسئله‌ي پيوند عضو كه يكي از مسائل حياتي جامعه امروزي است، اين قاعده‌ي فقهي كاربرد دارد. - حكم اولي اهداء عضو جواز است به خاطر قاعده‌ي سلطنت انسان بر اموال و نفس خود در بررسي تطبيقي قاعده‌ي لاضرر در سقط‌جنين و حالت‌هاي جواز وعدم جواز سقط‌جنين، سقط‌جنين درصورتي‌كه جان مادر درخطر باشد و راهي غير از سقط‌جنين براي دفع اين ضرر نباشد، قبل از ولوج روح جايز است؛ البته با دلايل متقن و تشخيص پزشك متخصص و با استناد به‌قاعده‌ي لاضرر. شبيه‌سازي نيز يكي از چالش‌هاي قرن حاضر است كه ذهن متفكران عرصه‌هاي علمي –اخلاقي و فقهي. را مشغول ساخته است. آنچه بيشتر جاي تأمل دارد شبيه‌سازي انساني است، چون اگر اين پديده در سطح وسيع انجام شود، نظام جامعه را مختل مي‌سازد با توجه به اينكه در شبيه‌سازي درماني جنيني تشكيل مي‌شود و بعد نابود مي‌شود، مغايرت با حق حيات انسان كه اصلي‌ترين حق اوست، خواهد داشت. محروم كردن از حق حيات ضرر محسوب مي‌شود كه در روايات از آن نهي شده است. در فرض باقي ماندن جنين و خلق كامل، چنين انساني مشكلات جسمي زيادي خواهد داشت. بالفرض كه اضرار به اين فرد صدق نكند و طبق حكم اوليه بنا بر اصل اباحه حكم به جواز بشود ولي با توجه به پيامدهاي منفي كه دارد باعث نگراني فقها شده و عده‌اي از فقها قائل به عدم جواز شده‌اند. واژگان كليدي: قاعده، قاعده لاضرر، پزشكي، عقيم‌سازي، پيوند اعضا، سقط‌جنين، شبيه‌سازي انساني