پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

امور حسبيه يكي از مباحث مهم و اساسي فقه سياسي است. امور حسبيه به امور اجتماعي گفته مي‌شود كه نظام و اداره امور زندگي افراد جامعه و سامان اجتماعي به آن بستگي دارد؛ به طوري كه عدم توجه و غفلت نسبت به اين امور باعث اختلال زندگي اجتماعي و نابودي تدريجي آن مي‌گردد. به همين جهت شارع مقدس نسبت به اين امور اهتمام ويژه اي دارد و هرگز راضي به اهمال اين امور در جامعه نيست. با توجه به اهميت و تأثير فراواني كه فهم امور حسبيه در فقه سياسي دارد، اين مسأله مورد توجه اين رساله قرار گرفت؛ لذا پژوهش حاضر با عنوان ماهيت، موضوع و قلمرو امور حسبيه از ديدگاه امام خميني (رحمة الله عليه) ، ابن اخوه و غزالي از طريق اطلاعات كتابخانه‌اي و به روش توصيفي – تحليلي تدوين شده است. علي رغم اينكه فقهاي شيعه و اهل سنت در مورد واجب بودن تصدي امور حسبيه و فراگيري آن نسبت به ابعاد زندگي انسان با هم اتفاق نظر دارند، اختلاف نظرهايي هم بين آنها وجود دارد. اين اختلافات از نوع نگرش آنها به حكومت‌ها و تعريف آنها از امور حسبه سرچشمه مي‌گيرد. امام خميني (رحمة الله عليه) به عنوان نماينده فقه شيعه امور حسبيه را يك مفهوم عام مي‌داند كه داراي اقسام سه گانه است و از جزئي ترين مسائل زندگي انسان تا كلان ترين مسئله اجتماعي را در بر مي‌گيرد. اين استيعاب به حدي است كه تنها راه تحقق آن در جامعه، تشكيل حكومت عادله اسلامي است؛ لذا از ديدگاه ايشان امر به معروف و نهي از منكر يكي از مصاديق امور حسبيه است و امور حسبيه يكي از مصاديق ولايت فقيه به شمار مي‌آيد. ابن اخوه و غزالي به عنوان دو نماينده از اهل سنت يا نگرش‌هاي متفاوت امور حسبيه را امر به معروف و نهي از منكر مي‌دانند كه گستره‌ي وسيعي را در زندگي انسان در بر مي‌گيرد البته اين گستره به حدي نيست كه شامل حكومت و تشكيل آن شود و همواره تحت سيطره حكومت قرار گرفته است و تصدي آن وظيفه آحاد افراد جامعه است.