پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

فهم معاني واژگان در آيات قرآن، يكي از اساسيترين پايه‌هاي فهم و تفسير دقيق آيات قرآن است، كه هميشه مورد توجه مفسرين بوده است. بخشي از اين واژگان، ابواب مزيد است و باب افتعال از مهم‌ترين آن است؛ كه فهم معاني آن در دريافت معارف قرآني اهميت بسياري دارد. چگونگي پردازش مفسران به معنا شناسي واژگان نيز از مباحث مهم در تحقيقات است. از آنجا كه علامه طباطبايي و ابن عاشور براي معناي دقيق آيات به مباحث ادبي و لغوي پرداخته‌اند؛ به همين علت در تحقيق حاضر به روش تحليلي توصيفي، معاني باب افتعال از ديدگاه الميزان و التحرير و التنوير بررسي گرديد. در اين تحقيق، شيوه رايج براي پي بردن به معاني باب افتعال توجه به اصل واژه و بررسي معناي ثلاثي مجرد و افتعال آن و بيان چگونگي ارتباط افتعال با مجرد آن، در آراء اهل لغت و علماي صرف و ديگر مفسرين است سپس به توصيف و تطبيق معاني باب افتعال بر آيات در تفسير الميزان و التحريروالتنوير پرداخته شده است؛ البته توجه به سياق آيات براي فهم معنا مهم است. علامه طباطبايي و ابن عاشور كم و بيش به معاني باب افتعال در واژگان قرآن اشاره كرده‌اند، با اين تفاوت، تصريح ابن عاشور به معاني بيش از علامه است؛ زيرا نظر علامه بيشتر از فحواي كلامش قابل فهم است. ابن عاشور مطاوعه را اصل در معناي صيغه افتعال دانسته است و در التحرير و التنوير معناي مبالغه نسبت به ساير معاني بيشتر است؛ ولي در الميزان معناي ثلاثي مجرد نسبت به ساير معاني بيشتر است. نظر علامه درباره معاني با آراء اهل لغت غالباً يكسان است. عمده اختلاف آن دو در اصل زيادت مبنا دال بر زيادت معناست كه در كلام ابن عاشور هويداست؛ در مواردي معناي ثلاثي مجرد را ذكر كرده است. علامه و ابن عاشور، معاني غالبي و غير غالبي باب افتعال را بر واژگان قرآن تطبيق داده‌اند.