پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

در هر ارتباط كلامي، گوينده معمولاً سخن خود را با تغيير در چهره، نگاه، صدا، حركات بدن، و غيره همراه مي¬كند، كه از آن به ارتباط غيركلامي ياد مي¬گردد. كاربرد درست اين مهارت، از عوامل ايجاد ارتباط موثر است كه حتي در مواردي، سبب تقويت و تاكيد، مكمل و جايگزين پيام¬هاي كلامي خواهد شد.اين پژوهش برآن است كه اين شيوه از ارتباط در قرآن كريم را واكاوي نمايد. بارزترين شاخصه¬ي رفتارهاي غيركلامي در قرآن، نگاه فراگير آن به روند ارتباطات است. پرسش اصلي كه اين نوشتار به دنبال پاسخ¬گويي به آن است؛ اين كه قرآن به عنوان مهم¬ترين و موثق¬ترين منبع ديني مسلمانان، آيا براي كنترل و استفاده¬ي بهينه از مهارت¬هاي غيركلامي بسترسازي نموده است؟ در قرآن به گونه¬هايي از اين شيوه¬ي ارتباطي، مانند حالت مختلف چهره، تماس چشمي، شنوايي گوش، لحن و تن صدا، تماس بدني، خصوصيات ظاهري، بويايي، حريم و فاصله¬ي بين فردي، اشاراتي به صورت صريح و يا غير صريح شده است. كاركردهاي دوگانه¬ي زبان بدن در قرآن مي¬تواند دليلي براي پيگيري شاخصه¬هاي اين مهارت¬ها در اين كتاب الهي باشد. كه دراين ميان بيشترين آيات به صورت صريح و مستقيم به حالات و حركات مختلف چهره اختصاص يافته و اين خود دال بر اهميت اين ابزار ارتباطي در قرآن مي¬باشد.. كمترين آيات رصد شده در ارتباط با موضوع، مربوط به مهارت بويايي مي¬باشد. حالات چهره در اين مقوله شامل هيجانات مختلف، از قبيل: شادماني و گشاده¬رويي كه زيربنا و منشاء مهارت¬هاي ديگري مانند خنده و گريه است. موارد ديگر، تعجب، ترس، خشم و نگاه مي¬باشد. كه با نگرش توحيد محور، هركدام از اين مهارت¬ها با اصول ارتباط صحيح يعني: عدالت و احسان و اصل مسئوليت¬پذيري انطباق دارد. گرچه در ذيل آيات، از روايات و سيره¬ي معصومين(عليهم السلام) بهره¬هاي وافر برده شده و چاشني اين مهارت¬ها آموزه¬هاي روان¬شناسان بوده است. البته در تمامي اين موارد، محوريت با آيات نوراني قرآن كريم مي¬باشد.. نكته¬ي مهم، اينكه: ارتباطات غيركلامي علت تامه براي فهم رفتار مخاطب نمي¬باشد؛ ولي مي¬توان با كمك اين علائم و پيام¬ها، انسجام و پيوستگي بين آن¬ها، رفتار پيچيده¬ي يك انسان را به طور اجمالي تجزيه و تحليل نمود. پس براي برداشت درست از رفتارهاي غير كلامي ديگران و جلوگيري از سوءتفاهم¬ها، لازم است مجموع پيام¬ها و علائم باهم در نظر گرفته شود.