مرکز مدیریت حوزه¬های علمیه خواهران
معاونت پژوهش
عفت کلام در قرآن
اعظم خورسی
فاطمه گردویی، سمیه مقدسی، نیره رضایی، صدیقه فلاحتی ¬نژاد، مرضیه خوری ¬نژاد
اعضای هسته پژوهشی اسماء الحسنی مدرسه علمیه فاطمیه (س) دامغان ، سمنان
استاد راهنما: سید محمد طباطبایی
زمستان 1392
معاونت پژوهش
عفت کلام در قرآن
اعظم خورسی
فاطمه گردویی، سمیه مقدسی، نیره رضایی، صدیقه فلاحتی ¬نژاد، مرضیه خوری ¬نژاد
اعضای هسته پژوهشی اسماء الحسنی مدرسه علمیه فاطمیه (س) دامغان ، سمنان
استاد راهنما: سید محمد طباطبایی
زمستان 1392
چکیده
عفت کلام پیراستن کلام از آفات و آراستن به زیبایی¬ها مورد تأیید قرآن و سنت است که از گران-قدر¬ترین نعمت¬های خداوند متعال و موجب تکامل و عروج انسان¬ها¬ست. قرآن و سنت و تعالیم اسلامی و دینی و زندگی پیشوایان بسیار ظریفانه و حکیمانه آداب سخن گفتن و در نتیجه آن تکامل شخصیت انسانی را بیان نموده است که با معرفی الگوهای شایسته ما را از دچار شدن در ورطه نابودی و هلاکت مصون و محفوظ داشته است. سخن گفتن مطلوب و محبوب که عواطف و احساسات را برانگیزاند و با بلاغت، فصاحت و ملایمت آراسته و زیبنده شده باشد بازتابی نیکو در زندگی فردی و اجتماعی و پیرو آن سالم سازی جامعه را به همراه دارد. آسیب¬¬شناسی و شناخت آفات زبانی در سایه تعالیم دینی و معرفی راهکارهای عفت کلام و الگوهای نمونه و شایسته، جامعه اسلامی را به سمت تکامل و پیشرفت رهنمون می¬سازد.
واژگان کلیدی: عفت، کلام، گفتار، بیان، سخن، قول.
نتیجه گیری
قرآن کریم، کتاب هدایت و برنامه زندگی انسان¬ها آداب سخن گفتن را در آیات گوناگون و به صورت حکیمانه و ظریفانه بیان نموده است. برای آشنایی با زیبا سخن گقتن و ارتباط برقرار نمودن در قرآن گفتارهای متفاوت آمده که توجه و دقت نظر به آیات کریمه¬ی الهی، می¬تواند ما را در سخن گفتن یاری رساند. چرا که عدم توجه به تعالیم مقدس اسلام انسان را دچار آفت¬های در گفتار می¬نماید؛ که این آفات موجب کاستن شخصیت والای انسان شود و چه بسا انسان را از زندگی اجتماعی دور نماید. دقت در آیات الهی نشان می¬دهد که الگو مناسب و شایسته می¬تواند ما را در ارتباط کلامی مناسب و داشتن کلام عفیفانه یاری رساند. بدین سان که کلام زشت و مذموم انسان را در منجلاب نابودی فرو می¬برد و حال آن که گفتار نیک جاودانگی نام آدمی را در دو سرای تضمین می¬نماید. از این رو شایسته است با یاد و ذکر خداوند و توکل به حضرت حق تعالی، حیا، تربیت صحیح، انتخاب دوست مناسب و همنشینی با اولیا و بزرگان گامی مهم در این امر خطیر بر¬داریم و خود را به الگوی مناسب اسلامی و کمالات بشری نزدیک نماییم.¬
پیشنهاد
در راستای این کتاب به پژوهشگران مطالعات دینی و علاقمندان پیشنهاد می¬شود که موضوع «مدیریت بیان از دیدگاه قرآن و روایات» را مورد توجه قرار دهند.
فهرست منابع
* قرآن¬کریم
1. آذربایجانی، مسعود؛ دیلمی، احمد (1385)، اخلاق¬اسلامی، قم:دفتر نشر معارف.
2. آمدی، عبد¬الواحد، غرر¬¬الحکم و درر¬¬الکلم (1337)، ترجمه: محمدعلی انصاری، قم: موسسه دار¬الکتاب.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414)،لسان العرب (چاپ سوم)، بیروت: دار صادر.
4. احمدی، حسن¬علی؛ احمدی، زین¬العابدین (1381)، زبان کلید بهشت و جهنم، قم: میثم -تمار.
5. احمدی خواه، علی (1391)، خلق عظیم پیامبر اعظم(چاپ سوم)، قم: انتشارات مسجد جمکران.
6. اسکندری، حسین، آیه¬های زندگی (1381)، تهران:انتشارات سروش.
7. اسماعیلی¬ یزدی، عباس(1385)، فرهنگ¬تربیت (چاپ دوم)، قم: انتشارات مسجد¬جمکران ـ
8. اصفهانی، رضا (1374)، اخلاق برای همه، تهران، حسینه¬ی ارشاد.
9. الهامی نیا، علی اصغر؛ طاهرزاده، غلام عباس (1379)، اخلاق عبادی، قم: افق فردا.
10. بحرینی¬¬ دشتی، احمد(1385)، آسیب¬های اجتماعی و درمان آن (چاپ اول)، قم: موعود اسلام.
11. بهشتی، ابوالفضل (1387)،برکات و آفات زبان در قرآن و حدیث، قم: انتشارات نسیم بهشت.
12. تاج لنگرودی، محمد مهدی(1377)، اخلاق آموزشی، تهران: امیرکبیر.
13. جوادی آملی، عبدالله (1383)، سیره پیامبران (چاپ سوم)، قم: نشر اسراء.
14. حائری، تهرانی، میر سید علی(1377)، مقتنیات الدرر وملتقطات الثمر، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
15. حاجی کریم¬نظری، جعفر، اخلاق¬اسلامی برای نسل سوم، تهران، انتشارات نظری، 1386.
16. حجازی، آیه سادات؛ زینب سادات؛ هانیه سادات (1389)؛ خاکیان تا افلاکیان (چاپ اول)، بی¬جا: انتشارات سجده.
17. حرانی، ابومحمد الحسین بن علی بن الحسین (بی¬تا)، تحف العقول، قم: موسسه¬ی نشر اسلامی.
18. حر¬عاملی، محمد¬بن¬حسن (1414)، وسائل¬الشیعه، قم: موسسه آل¬البیت لاحیاء التراث.
19. خسروی¬ حسینی، سیّد¬غلام¬رضا (1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: انتشارات مرتضوی.
20. دستغیب، محمد هاشم (1370)، گناهان کبیره، بی جا: انتشارات ناس.
21. دهخدا، علی¬اکبر، لغت¬نامه دهخدا (1325)، زیر¬نظر: محمد معین و سید¬¬جعفر¬شهیدی، تهران : دانشگاه تهران موسسه لغت¬نامه دهخدا.
22. دهقان مرندی، اسماعیل (1371)،عوامل سعادت و هلاکت از دیدگاه معصومین علیهم السلام، تبریز: انتشارات احرار (آزادگان).
23. رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران (1383)، ترجمه قرآن (چاپ اول)، قم: موسسه تحقیقاتی فرهنگی دار¬الذکر.
24. زاهری، احسان (1380)، عروج و سقوط سخن (چاپ اول)، قم: نشر¬الطیار.
25. زاهری، احسان (1380)، عزّت و ذلت آفرینی¬های زبان(چاپ اول)، قم: نشر¬الطیار.
26. سیادت، عباس (1383)،اخلاق مقربین، قم: نشرالطیار.
27. سید¬ علوی، سید¬ابراهیم (1362)، این¬گونه معاشرت کنیم، تهران: انتشارات رسالت قلم.
28. شُبّر، سیدعبدالله (1381)، اخلاق شبر، ترجمه: محمد رضا جبّاران، قم: انتشارات هجرت.
29. صادقی ¬تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن (چاپ سوم)، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
30. صالحی حاجی آبادی، نعمت الله (1386)، شیطان در کمینگاه، قم: ناشر گل¬های بهشت.
31. صدوق، آمالی(1374)، الآمالی للصدوق، قم: مکتبه الطبائیه.
32. صدر حاج سید¬جوادی، احمد؛ خرمشاهی، بهاء¬الدین؛ خانی، کامران (1384)،دایره¬المعارف تشیع، تهران: شهید سعید محبی.
33. صفری (زرافشان)، محمد علی (1361)،گناهان زبان از نظر قرآن و عترت «علیهم السلام»،مشهد: ناشر محمد صفری زرافشان.
34. طباطبایی، سید ¬محمد¬حسین (1374)، تفسیر¬المیزان (چاپ پنجم)، ترجمه: سید¬محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
35. طباطبایی، سید محمدحسین (1385)، سنن النبی، ترجمه: حسین استاد ولی، تهران: پیام آزادی.
36. طبرسی، فضل¬بن حسن (1387)، تفسیر جوامع¬الجامع (چاپ اول)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
37. طبرسی، فضل¬بن¬حسن (1360)، مجمع¬البیان فی تفسیر¬القرآن (چاپ اول)، ترجمه : مترجمان، تحقیق: رضا ستوده، تهران: انتشارات فراهانی.
38. علی¬بن¬حسین (علیه¬السّلام)، رساله حقوق امام سجاد (1382)، ترجمه: محمد¬جواد مولوی¬نیا، قم: موسسه انتشاراتی امام عصر(عج).
39. علی ¬محمدی، ایرج (1382)، عفت کلام در قرآن، قم: مرکز پژوهش¬های اسلامی صدا و سیما.
40. غفاری، محسن (1383)، آفات زبان(چاپ سوم)، تهران: پیام¬آزادی.
41. فرجی، مجتبی (1380)، زندگی در آیینه¬ی اعتدال (چاپ اول)، قم: بوستان کتاب.
42. فیض کاشانی، محسن، اخلاق حسنه (1369)، ترجمه: محمد باقر سعیدی، مشهد: انتشارات پیام آزادی.
43. فیض کاشانی، محسن (1364)، راه نجات، ترجمه:رضا رجب زاده، مشهد: پیام آزادی.
44. فیض¬کاشانی، ملا¬محسن (1361)، محجة¬البیضاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
45. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور (چاپ یازدهم)، تهران: مرکز فرهنگی درس¬ها¬یی از قرآن.
46. قرشی، سید¬علی¬اکبر (1371)، قاموس قرآن (چاپ ششم)، تهران: دار¬الکتب¬¬الاسلامیه.
47. قمی، عباس (1414.ق)، سفینه البحار، تهران: دار¬الاسوه.
48. قمی، شیخ¬عباس (1384)، مفاتیح¬الجنان ط(چاپ اول)، مترجم: مهدی الهی¬قمشه¬ای، قم: انتشارات بدرقه¬ی جاویدان.
49. قمی¬مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز¬¬¬الدقائق و بحر¬الغرائب (چاپ اول)، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
50. کاشانی، محمد¬بن¬مرتضی (1410ق)، تفسیر المعین (چاپ اول)، تحقیق: حسین درگاهی، قم: ناشر کتابخانه آیت¬الله مرعشی نجفی.
51. کلینی¬رازی، ابو¬جعفر محمد¬بن¬یعقوب¬بن اسحاق (1379)، اصول کافی، تهران: انتشارات اسوه.
52. کمالی، علی (1371)، همزیستی و معاشرت در اسلام، انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه).
53. مجلسی، محمدباقر¬بن¬ محمد¬تقی (1403)، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء.
54. محدثی، جواد (1388)، اخلاق معاشرت(چاپ 21)، قم: موسسه بوستان کتاب.
55. محدثی، جواد (1388)،دانش آموز و اخلاق معاشرت، قم: موسسه بوستان کتاب.
56. محدثی، جواد(1382)، روش ها، قم: نشر معروف.
57. محمد ¬امین، هیئت (1385)، آداب ¬اسلامی(چاپ اول)، ترجمه: صادق شفایی¬زاده، قم: ناشر دار¬الانصار.
58. محمدی، محمد¬مهدی؛ مقدس¬نیا، سیدمحمد (1379)، آداب¬معاشرت، تهران: ناشر پیک جلال.
59. محمدی ¬ری ¬شهری، محمد(1377)، میزان¬الحکمه، مترجم: حمید¬رضا شیخی، قم: دارالحدیث.
60. مصطفوی، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
61. مطهری، مرتضی (1389)، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
62. مکارم¬شیرازی، ناصر و همکاران (1374)، تفسیر نمونه (چاپ اول)، تهران: دار¬الکتب الاسلامیه.
63. موسوی زنجان¬رودی، سید مجتبی (1383)، اخلاق در زندگی، قم: انتشارات گلبرگ.
64. میرزا خانی، حسین (1401)، آفات زبان از دیدگاه قرآن، تهران: انتشارات و تبلیغات فرهنگ انقلاب اسلامی..
65. نجفی¬خمینی، محمد¬جواد (1398)، تفسیر آسان (چاپ اول)، تهران: انتشارات اسلامیه.
66. نراقی، احمد (1379)، معراج السعاده، قم: انتشارات هجرت.
67. نراقی، مولی¬مهدی (1381)، جامع¬السعادات، مترجم: جلال¬الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت.
68. نعیم¬آبادی، غلام¬علی (1387)، احسان(چاپ اول)، تهران: شرکت چاپ و نشر بین¬الملل.
69. نور ¬محمدی، غلام¬رضا (1390)، مهارت¬های زندگی اجتماعی (چاپ اول)، قم: نشر معارف.
70. نوروزی، محمد (1386)، آسیب¬شناسی رفتاری انسان از دیدگاه قرآن (چاپ اول)، قم: بوستان کتاب.
قرآن کریم، کتاب هدایت و برنامه زندگی انسان¬ها آداب سخن گفتن را در آیات گوناگون و به صورت حکیمانه و ظریفانه بیان نموده است. برای آشنایی با زیبا سخن گقتن و ارتباط برقرار نمودن در قرآن گفتارهای متفاوت آمده که توجه و دقت نظر به آیات کریمه¬ی الهی، می¬تواند ما را در سخن گفتن یاری رساند. چرا که عدم توجه به تعالیم مقدس اسلام انسان را دچار آفت¬های در گفتار می¬نماید؛ که این آفات موجب کاستن شخصیت والای انسان شود و چه بسا انسان را از زندگی اجتماعی دور نماید. دقت در آیات الهی نشان می¬دهد که الگو مناسب و شایسته می¬تواند ما را در ارتباط کلامی مناسب و داشتن کلام عفیفانه یاری رساند. بدین سان که کلام زشت و مذموم انسان را در منجلاب نابودی فرو می¬برد و حال آن که گفتار نیک جاودانگی نام آدمی را در دو سرای تضمین می¬نماید. از این رو شایسته است با یاد و ذکر خداوند و توکل به حضرت حق تعالی، حیا، تربیت صحیح، انتخاب دوست مناسب و همنشینی با اولیا و بزرگان گامی مهم در این امر خطیر بر¬داریم و خود را به الگوی مناسب اسلامی و کمالات بشری نزدیک نماییم.¬
پیشنهاد
در راستای این کتاب به پژوهشگران مطالعات دینی و علاقمندان پیشنهاد می¬شود که موضوع «مدیریت بیان از دیدگاه قرآن و روایات» را مورد توجه قرار دهند.
فهرست منابع
* قرآن¬کریم
1. آذربایجانی، مسعود؛ دیلمی، احمد (1385)، اخلاق¬اسلامی، قم:دفتر نشر معارف.
2. آمدی، عبد¬الواحد، غرر¬¬الحکم و درر¬¬الکلم (1337)، ترجمه: محمدعلی انصاری، قم: موسسه دار¬الکتاب.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414)،لسان العرب (چاپ سوم)، بیروت: دار صادر.
4. احمدی، حسن¬علی؛ احمدی، زین¬العابدین (1381)، زبان کلید بهشت و جهنم، قم: میثم -تمار.
5. احمدی خواه، علی (1391)، خلق عظیم پیامبر اعظم(چاپ سوم)، قم: انتشارات مسجد جمکران.
6. اسکندری، حسین، آیه¬های زندگی (1381)، تهران:انتشارات سروش.
7. اسماعیلی¬ یزدی، عباس(1385)، فرهنگ¬تربیت (چاپ دوم)، قم: انتشارات مسجد¬جمکران ـ
8. اصفهانی، رضا (1374)، اخلاق برای همه، تهران، حسینه¬ی ارشاد.
9. الهامی نیا، علی اصغر؛ طاهرزاده، غلام عباس (1379)، اخلاق عبادی، قم: افق فردا.
10. بحرینی¬¬ دشتی، احمد(1385)، آسیب¬های اجتماعی و درمان آن (چاپ اول)، قم: موعود اسلام.
11. بهشتی، ابوالفضل (1387)،برکات و آفات زبان در قرآن و حدیث، قم: انتشارات نسیم بهشت.
12. تاج لنگرودی، محمد مهدی(1377)، اخلاق آموزشی، تهران: امیرکبیر.
13. جوادی آملی، عبدالله (1383)، سیره پیامبران (چاپ سوم)، قم: نشر اسراء.
14. حائری، تهرانی، میر سید علی(1377)، مقتنیات الدرر وملتقطات الثمر، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
15. حاجی کریم¬نظری، جعفر، اخلاق¬اسلامی برای نسل سوم، تهران، انتشارات نظری، 1386.
16. حجازی، آیه سادات؛ زینب سادات؛ هانیه سادات (1389)؛ خاکیان تا افلاکیان (چاپ اول)، بی¬جا: انتشارات سجده.
17. حرانی، ابومحمد الحسین بن علی بن الحسین (بی¬تا)، تحف العقول، قم: موسسه¬ی نشر اسلامی.
18. حر¬عاملی، محمد¬بن¬حسن (1414)، وسائل¬الشیعه، قم: موسسه آل¬البیت لاحیاء التراث.
19. خسروی¬ حسینی، سیّد¬غلام¬رضا (1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: انتشارات مرتضوی.
20. دستغیب، محمد هاشم (1370)، گناهان کبیره، بی جا: انتشارات ناس.
21. دهخدا، علی¬اکبر، لغت¬نامه دهخدا (1325)، زیر¬نظر: محمد معین و سید¬¬جعفر¬شهیدی، تهران : دانشگاه تهران موسسه لغت¬نامه دهخدا.
22. دهقان مرندی، اسماعیل (1371)،عوامل سعادت و هلاکت از دیدگاه معصومین علیهم السلام، تبریز: انتشارات احرار (آزادگان).
23. رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران (1383)، ترجمه قرآن (چاپ اول)، قم: موسسه تحقیقاتی فرهنگی دار¬الذکر.
24. زاهری، احسان (1380)، عروج و سقوط سخن (چاپ اول)، قم: نشر¬الطیار.
25. زاهری، احسان (1380)، عزّت و ذلت آفرینی¬های زبان(چاپ اول)، قم: نشر¬الطیار.
26. سیادت، عباس (1383)،اخلاق مقربین، قم: نشرالطیار.
27. سید¬ علوی، سید¬ابراهیم (1362)، این¬گونه معاشرت کنیم، تهران: انتشارات رسالت قلم.
28. شُبّر، سیدعبدالله (1381)، اخلاق شبر، ترجمه: محمد رضا جبّاران، قم: انتشارات هجرت.
29. صادقی ¬تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن (چاپ سوم)، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
30. صالحی حاجی آبادی، نعمت الله (1386)، شیطان در کمینگاه، قم: ناشر گل¬های بهشت.
31. صدوق، آمالی(1374)، الآمالی للصدوق، قم: مکتبه الطبائیه.
32. صدر حاج سید¬جوادی، احمد؛ خرمشاهی، بهاء¬الدین؛ خانی، کامران (1384)،دایره¬المعارف تشیع، تهران: شهید سعید محبی.
33. صفری (زرافشان)، محمد علی (1361)،گناهان زبان از نظر قرآن و عترت «علیهم السلام»،مشهد: ناشر محمد صفری زرافشان.
34. طباطبایی، سید ¬محمد¬حسین (1374)، تفسیر¬المیزان (چاپ پنجم)، ترجمه: سید¬محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
35. طباطبایی، سید محمدحسین (1385)، سنن النبی، ترجمه: حسین استاد ولی، تهران: پیام آزادی.
36. طبرسی، فضل¬بن حسن (1387)، تفسیر جوامع¬الجامع (چاپ اول)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
37. طبرسی، فضل¬بن¬حسن (1360)، مجمع¬البیان فی تفسیر¬القرآن (چاپ اول)، ترجمه : مترجمان، تحقیق: رضا ستوده، تهران: انتشارات فراهانی.
38. علی¬بن¬حسین (علیه¬السّلام)، رساله حقوق امام سجاد (1382)، ترجمه: محمد¬جواد مولوی¬نیا، قم: موسسه انتشاراتی امام عصر(عج).
39. علی ¬محمدی، ایرج (1382)، عفت کلام در قرآن، قم: مرکز پژوهش¬های اسلامی صدا و سیما.
40. غفاری، محسن (1383)، آفات زبان(چاپ سوم)، تهران: پیام¬آزادی.
41. فرجی، مجتبی (1380)، زندگی در آیینه¬ی اعتدال (چاپ اول)، قم: بوستان کتاب.
42. فیض کاشانی، محسن، اخلاق حسنه (1369)، ترجمه: محمد باقر سعیدی، مشهد: انتشارات پیام آزادی.
43. فیض کاشانی، محسن (1364)، راه نجات، ترجمه:رضا رجب زاده، مشهد: پیام آزادی.
44. فیض¬کاشانی، ملا¬محسن (1361)، محجة¬البیضاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
45. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور (چاپ یازدهم)، تهران: مرکز فرهنگی درس¬ها¬یی از قرآن.
46. قرشی، سید¬علی¬اکبر (1371)، قاموس قرآن (چاپ ششم)، تهران: دار¬الکتب¬¬الاسلامیه.
47. قمی، عباس (1414.ق)، سفینه البحار، تهران: دار¬الاسوه.
48. قمی، شیخ¬عباس (1384)، مفاتیح¬الجنان ط(چاپ اول)، مترجم: مهدی الهی¬قمشه¬ای، قم: انتشارات بدرقه¬ی جاویدان.
49. قمی¬مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز¬¬¬الدقائق و بحر¬الغرائب (چاپ اول)، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
50. کاشانی، محمد¬بن¬مرتضی (1410ق)، تفسیر المعین (چاپ اول)، تحقیق: حسین درگاهی، قم: ناشر کتابخانه آیت¬الله مرعشی نجفی.
51. کلینی¬رازی، ابو¬جعفر محمد¬بن¬یعقوب¬بن اسحاق (1379)، اصول کافی، تهران: انتشارات اسوه.
52. کمالی، علی (1371)، همزیستی و معاشرت در اسلام، انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه).
53. مجلسی، محمدباقر¬بن¬ محمد¬تقی (1403)، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء.
54. محدثی، جواد (1388)، اخلاق معاشرت(چاپ 21)، قم: موسسه بوستان کتاب.
55. محدثی، جواد (1388)،دانش آموز و اخلاق معاشرت، قم: موسسه بوستان کتاب.
56. محدثی، جواد(1382)، روش ها، قم: نشر معروف.
57. محمد ¬امین، هیئت (1385)، آداب ¬اسلامی(چاپ اول)، ترجمه: صادق شفایی¬زاده، قم: ناشر دار¬الانصار.
58. محمدی، محمد¬مهدی؛ مقدس¬نیا، سیدمحمد (1379)، آداب¬معاشرت، تهران: ناشر پیک جلال.
59. محمدی ¬ری ¬شهری، محمد(1377)، میزان¬الحکمه، مترجم: حمید¬رضا شیخی، قم: دارالحدیث.
60. مصطفوی، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
61. مطهری، مرتضی (1389)، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
62. مکارم¬شیرازی، ناصر و همکاران (1374)، تفسیر نمونه (چاپ اول)، تهران: دار¬الکتب الاسلامیه.
63. موسوی زنجان¬رودی، سید مجتبی (1383)، اخلاق در زندگی، قم: انتشارات گلبرگ.
64. میرزا خانی، حسین (1401)، آفات زبان از دیدگاه قرآن، تهران: انتشارات و تبلیغات فرهنگ انقلاب اسلامی..
65. نجفی¬خمینی، محمد¬جواد (1398)، تفسیر آسان (چاپ اول)، تهران: انتشارات اسلامیه.
66. نراقی، احمد (1379)، معراج السعاده، قم: انتشارات هجرت.
67. نراقی، مولی¬مهدی (1381)، جامع¬السعادات، مترجم: جلال¬الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت.
68. نعیم¬آبادی، غلام¬علی (1387)، احسان(چاپ اول)، تهران: شرکت چاپ و نشر بین¬الملل.
69. نور ¬محمدی، غلام¬رضا (1390)، مهارت¬های زندگی اجتماعی (چاپ اول)، قم: نشر معارف.
70. نوروزی، محمد (1386)، آسیب¬شناسی رفتاری انسان از دیدگاه قرآن (چاپ اول)، قم: بوستان کتاب.
