پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

مسئله‌ي «حيات برزخي» به‌عنوان مرحله‌ي واسط ميان حيات دنيوي و رستاخيز نهايي، از پيچيده‌ترين و محوري‌ترين مباحث در انديشه‌ي اسلامي است. اين پژوهش با رويكردي تحليلي-مقايسه‌اي، به واكاوي عميق دو پارادايم فكري متمايز در اين خصوص مي‌پردازد. در يك‌سو، ديدگاه فلسفي-عرفاني آيت‌الله جوادي آملي به نمايندگي از حكمت متعاليه قرار دارد و در سوي ديگر، ديدگاه كلامي-اشعري فخرالدين رازي به‌عنوان يكي از شاخص‌ترين چهره‌هاي كلامي. اين رساله بر آن است تا نشان دهد كه اختلاف اين دو انديشمند، صرفاً در فروع و جزئيات نيست، بلكه ريشه در تقابل دو جهان‌بيني «تكويني» و «كلامي» در فهم رابطه انسان، خدا و عالم پس از مرگ دارد. محورهاي كليدي اين تطبيق، شامل ماهيت وجودي برزخ، كيفيت ارتباط نفس با بدن مثالي و سازوكار تأثير اعمال دنيوي بر سرنوشت اخروي است. يافته‌هاي تحقيق حاكي از آن است كه از منظر جوادي آملي، برزخ يك‌مرتبه‌ي تكويني و ظهور باطني نفس است كه در آن، هويت انسان در فرآيند «تجسم اعمال» به فعليت مي‌رسد. در مقابل، فخر رازي برزخ را عالمي مخلوق و منفصل از نفس مي‌داند كه در آن، سعادت و شقاوت نه بر پايه‌ي عينيت يافتن عمل، بلكه بر اساس «ملكات نفساني» راسخ شده در نفس، به‌عنوان زمينه‌ساز و مُعدّ دريافت جزاي الهي، تحقق مي‌يابد. اين پژوهش درنهايت آشكار مي‌سازد كه هر يك از اين دو پارادايم، تصويري منسجم و درعين‌حال متفاوت از رابطه انسان با خدا و عالم پس از مرگ ارائه مي‌دهند.