پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

موضوع عالم ذر يكي از محوري‌ترين مباحث در حوزه كلام اسلامي است كه متكلمان مسلمان در طول تاريخ به تبيين ابعاد مختلف آن پرداخته‌اند. اين پژوهش با عنوان «ابعاد كلامي عالم ذر در انديشه متكلمين»، با روش توصيفي ـ تحليلي و بر پايه منابع كتابخانه‌اي انجام گرفته و به بررسي مباني، ادله و ديدگاه‌هاي متكلمان در خصوص عالم ذر مي‌پردازد.در بخش نخست، كليات تحقيق و مفاهيم اصلي همچون «ذر»، «ذريه»، «ميثاق» و «عالم» بررسي شده است. در بخش دوم، ادله نقلي شامل آيات قرآن كريم، به‌ويژه آيه ميثاق (آيه ذر) و روايات اهل‌بيت عليهم‌السلام، مورد تحليل قرار گرفته و ميزان دلالت آن‌ها بر وجود عالم ذر تبيين گرديده است. همچنين اشكالات سندي و محتوايي برخي روايات و پاسخ‌هاي متكلمان به اين اشكالات طرح شده است. در ادامه، ادله عقلي و نظريه‌هاي مختلف درباره عالم ذر ـ از جمله نظريه وجود حقيقي، نظريه حمل بر فطرت، و رويكردهاي تمثيلي و فلسفي ـ بررسي و نقد گرديده است.فصل پاياني به ويژگي‌هاي عالم ذر از منظر هستي‌شناختي و معرفت‌شناختي اختصاص يافته و مسائلي همچون زمان و مكان عالم ذر، كيفيت اخذ ميثاق، فراموشي آن در دنيا، نسبت آن با اختيار انسان، و پيامدهاي معرفتي آن براي حيات دنيوي و اخروي انسان مورد بحث قرار گرفته است.نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه عالم ذر در انديشه متكلمان، صرفاً يك واقعه تاريخي يا اسطوره‌اي نيست، بلكه بيانگر حقيقتي ژرف در باب فطرت خداجوي انسان، مسئوليت‌پذيري او در برابر پروردگار، و تبيين نسبت انسان با اختيار و تكليف است. اين بحث در نهايت به تقويت باورهاي ديني، استحكام اعتقاد به معاد و التزام عملي به عهد الهي منجر مي‌شود.