پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

برزخ مرحله‌اي ميان دنيا و آخرت، از مهم‌ترين مباحث در الهيات اسلامي و معارف قرآني روايي به شمار مي‌آيد. تبيين ابعاد و ويژگي‌هاي آن، نه تنها در فهم صحيح آموزه‌هاي معادشناسي نقشي اساسي دارد، بلكه در نگرش انسان به حيات دنيوي و مسئوليت‌هاي اخلاقي و اجتماعي نيز تأثيرگذار است. در ميان عالمان شيعي، علامه مجلسي (ره) در آثار روايي خود به بيان گسترده و تفصيلي ويژگي‌هاي برزخ بر پايه نقل روايات پرداخته است. از سوي ديگر، علامه طباطبايي (ره) با رويكردي فلسفي تفسيري به اين موضوع پرداخته و با استناد به آيات قرآن، تحليلي عقلاني عرفاني از ماهيت برزخ ارائه داده است. ضرورت اين پژوهش در آن است كه بررسي تطبيقي ديدگاه‌هاي اين دو انديشمند بزرگ يكي با رويكرد نقلي و ديگري با رويكرد عقلي مي‌تواند تصوير جامع‌تر و عميق‌تري از برزخ و ويژگي‌هاي آن در انديشه شيعه ارائه دهد. چنين تحقيقي علاوه بر غناي مباحث كلامي و معادشناسي، زمينه را براي پاسخ‌گويي به پرسش‌هاي نوپديد درباره حيات پس از مرگ فراهم مي‌سازد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه هرچند علامه مجلسي و علامه طباطبايي هر دو بر واقعيت عيني و تداوم حيات در برزخ تأكيد دارند، اما در نحوه تبيين ويژگي‌هاي آن تفاوت‌هايي بنيادين به چشم مي‌خورد: مجلسي بر اساس نقل روايات، بر توصيفاتي چون فشار قبر، نعمت‌ها و عذاب‌هاي برزخي، و ملاقات ارواح با يكديگر تأكيد دارد؛ در حالي كه طباطبايي با تحليل قرآني و فلسفي، بر ماهيت تجردي نفس، استقلال عالم برزخ از ماده و نسبيت زمان و مكان در آن تمركز مي‌كند. اين پژوهش در نهايت نشان مي‌دهد كه جمع ميان اين دو رويكرد مي‌تواند تصويري هماهنگ و جامع از برزخ و جايگاه آن در معادشناسي اسلامي ارائه نمايد.اين تحقيق به روش توصيفي تحليلي و ابزار كتابخانه اي به اين مهم پرداخته است.