پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

پژوهش حاضر با عنوان «بررسي حجيت سيره متشرعه و عقلائيه در نگاه شهيد صدر و مشهور اصوليون» به بررسي يكي از مباحث كليدي و كاربردي در حوزه اصول فقه و فقه اسلامي مي‌پردازد. سيره عقلاء، به عنوان روشي كه مورد تأييد و تحسين عقلاي عالم يا عقلاي يك محيط خاص قرار مي‌گيرد، در لسان فقهاي متقدم و آئين دادرسي با عناويني مانند عرف و عادت شناخته شده است. اين مفهوم، به عنوان يك استدلال اصولي، كاربردهاي گسترده‌اي در ابواب مختلف فقه و اصول دارد. سيره به دو دسته اصلي تقسيم مي‌شود: سيره متشرعه، كه روش و رفتار افراد متدين بر اساس دستورات شارع است و سيره عقلائيه، كه روش عمومي مردم در معاملات و روابط اجتماعي آنان است و نيازمند امضاء و تأييد شارع مي‌باشد. سيره عقلائيه خود به دو بخش سيره عقلاني عام و خاص تقسيم مي‌شود. اهميت اين پژوهش در اين است كه سيره عقلاء به عنوان يكي از منابع استنباط احكام شرعي، نقش حياتي در تبيين و توجيه بسياري از رفتارها و معاملات روزمره دارد. از اين رو، بررسي حجيت اين سيره از منظر شهيد سيد محمدباقر صدر و مشهور اصوليون، مي‌تواند به فهم عميق‌تر و دقيق‌تر از مباني فقهي و اصولي منجر شود. شهيد صدر، با نگاهي نوآورانه و عميق، به تحليل و تبيين سيره متشرعه و عقلائيه پرداخته و آن را در چارچوب نظريه‌هاي اصولي خود جاي داده است. از سوي ديگر، مشهور اصوليون نيز با استدلال‌هاي متفاوت، به بررسي حجيت اين سيره مبادرت ورزيده‌اند. اين پايان‌نامه در چهار فصل اصلي تدوين شده است. فصل اول به مقدمات و مباني بحث مي‌پردازد و ضمن بررسي تاريخي مفهوم بناي عقلاء، به تنقيح و تعريف واژه‌هاي كليدي مانند سيره متشرعه، بناي عقلا، عرف، اجماع، سنت و ارتكاز مي‌پردازد. همچنين، اين فصل به ريشه‌يابي تاريخي اين مفاهيم در منابع فقهي و اصولي مي‌پردازد و ارتباط آنها با يكديگر را تحليل مي‌كند. فصل دوم به بررسي ديدگاه مشهور اصوليون درباره سيره متشرعه و عقلائيه اختصاص دارد. در اين فصل، مباني و استدلال‌هاي اصوليون مشهور تحليل شده و نقاط قوت و ضعف آن‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرد. فصل سوم به ابتكارات و نوآوري‌هاي شهيد سيد محمدباقر صدر در زمينه حجيت سيره متشرعه و عقلائيه مي‌پردازد. شهيد صدر با تكيه بر نظريه‌هاي اصولي خود، مانند نظريه ارتكاز عقلايي و نظريه امضاء شارع، به تبيين گسترده‌تر و عميق‌تر اين مفهوم پرداخته است.