پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

داشتن يك نظام مالياتي مطلوب مستلزم داشتن تدوين اصول و قوانين مالياتي متناسب با شرايط هر جامعه است كه اين امر در نظام مالياتي قديم ايران به خصوص در عصرصفويه و قاجاريه نشانگر تطابق در حد بالاي اين نظام با واقعيات حيات اقتصادي- اداري ايران بود كه الگوهاي موجود احتمالي مي تواند در برخي بخش ها راه گشاي مسائل امروزي هم باشد. شناخت نظام مالياتي و نيز اثراتي كه ماليات ها در صحنه سياست و تعامل دولت و ملت در اين دوره داشته و ساز و كارهايي كه براي آن در نظر گرفته مي شد، و تأثيرات ديرپاي اوضاع مالي و مالياتي آن دوران بر دوره هاي بعد امري مهم و ضرورت بحث از آن دوچندان مي گردد. در اين تحقيق با روش توصيفي- تحليلي به بررسي شيوه دريافت و مصرف ماليات در عصر صفويه و قاجاريه پرداخته شد. و نتايج حاصله براين شد در دوره صفويه براي دريافت ماليات مراكز مالياتي اوراجه، خاصه، ضابطه و ارباب تحاويل وجود داشت،كه هدف اصلي اين مراكز وصول ماليات از گروه‌هاي مختلف اجتماعي بود. وسهم قابل توجهي از ماليات براي درباريان و به خصوص شاه و براي ساخت قصرها و ساختمانهاي سلطنتي و همچنين ارتش مصرف مي شد.و اين سيستم داراي عامليت تصميم‌ساز و كمتر دلبخواهانه به نظر مي‌رسد. اما در عصر قاجاراداره امور مالياتي زير مجموعه وزارت ماليه بود و ديوان استيفا نام داشت كه مستوفيان و وزير بقايا مشغول اداره امور مالياتي بودند.و هر يك از اين مستوفيان چهار دفتر داشتند كه در زمينه امور مالي ايالت مربوط به خودشان بود. و بيشترين مخارج پرداخت ماليات به قشون ايالتي متشكل از عالي-شأن، اهل نظام و سواران اختصاص داشت. گروه ديگر شاهزادگان و مواجب بگيران و اهل قلم و اطبا كه طبقه باسواد و فرهيخته‌اي كه از نظر دريافتي نقدي و جنسي در رده‌هاي آخر واقع بودند.