پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

موضوع عدالت در ابواب گوناگون فقه مطرح شده و كاربرد دارد؛ بنابراين لازم است شاخص‌هاي آن تبيين گردد؛ تا معلوم شود مقصود از شخص عادل در هر يك از ابواب فقه، چگونه شخصي است. براي شناخت شاخص‌هاي عدالت، ابتدا بايد تعريف عدالت روشن شود؛ چراكه احكام دائر مدار عناوين هستند. با رجوع به منابع اصلي فقهي معلوم مي‌شود كه عدالت از ديدگاه برخي فقها صرف ترك گناه و از ديد بعضي ديگر كف نفس و از نظر برخي ملكه است، كه اگر به صرف ترك گناه تعريف شود، مفهومي عدمي و اگر به معناي كف نفس و ملكه باشد، مفهومي وجودي خواهد داشت. متعلق عدالت در هر يك از اين معاني از نظر برخي فقها كبائر است و از ديدگاه برخي ديگر شامل اصرار بر صغائر نيز مي‌شود. در تعريف كبيره نيز اقوال مختلفي بيان شده كه مشهورترين آن اين است كه مقصود، گناهاني است كه وعده عذاب به آن‌ها داده شده است. برخي فقها نيز مروت را هم بخشي از مفهوم عدالت دانسته‌اند. اما در زمينه شاخص‌هاي عدالت به نظر مي‌رسد با توجه به ذو مراتب بودن عدالت و به تناسب ميزان اهميت و خطير بودن جايگاه‌هايي كه شخص عادل بايد در آن ايفاي نقش نمايد، شاخص‌هاي عدالت نيز متغير و داراي شدت و ضعف بوده و دقتي كه در احراز شاخص‌ها مي‌شود نيز متغير خواهد بود. شاخص‌هاي استخراج شده از روايات و اقوال فقها در مبحث مناصب حكومتي كه به دليل خطير بودن موقعيت آن به صورت مستقل بررسي شده و شامل ولي فقيه، قاضي، مرجع تقليد و امام جمعه مي‌شود، از اين قرار است: تقوا، ستر و عفاف، امانت و صفات نيكوي اخلاقي در حد اعلا و.... اما در سه باب فقه يعني عبادات، عقود و ايقاعات و احكام، شاخص‌هاي عدالت شامل اين موارد است: عفاف، حسن ظاهر، تعهد به نماز جماعت، فاسق و دروغگو نبودن و... .