پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده روش تفسيري قرآن‎به‎قرآن كه از ديرباز در ميان مفسران رواج داشته‎است، در دوران معاصر بيش‌ازپيش در ميان مفسران طرفداراني يافته و تفسيرهايي با اين رويكرد نگاشته شده‎است. علامه طباطبايي، پرچمدار نگارش تفسير قرآن‎به‎قرآن در عصر حاضر، در تفسير الميزان رويكردي عقلي و اجتهادي را برگزيد. وي درباره‎ي تقسيمات عقل به ابزاري، منبع و فطري و... سخن ويژه‎اي نگفته‎است، اما شيوه‎ي تفسيري او و نگاه فلسفي‎اش در الميزان نشان مي‎دهد او برخي آيات را با عقل برهاني و تأليف قياس منطقيِ متشكل از مقدمات و نتيجه‎ي يقيني تفسير نموده و برخي ديگر كه عمدتا آيات احكام، معاد، قصص و آيات متشابه را دربرمي‎گيرد، با عقل ابزاري و با توجه به قرائن درون‎متني و برون‎متني تفسير كرده‎است. محقق در اين تحقيق در پي پاسخ به اين پرسش‌است كه عقل منبعي و ابزاري چه راهبردهايي براي امدادرساني به مفسر در تفسير آيات قرآن دارد. در واقع، محقق مي‎خواهد با ورود به عمق انديشه‎ي علامه و با عبور از سطح ظاهري تفسير، به سطح عميق‎تر آيات قرآن سفر كند؛ زيرا عصر حاضر، عصر پرسش‎هاي فراوان درباره‎ي قرآن و اشكالات فراوان‎تر به آن‎است. وجه اشتراك همه‎ي انسان‎ها نيز عقل و رويكردهاي مجتهدانه‎است. عقل منبعي و ابزاري، هر دو، مفسر را براي يافتن پاسخ‎هاي عميق‎تر ياري مي‎رساند. البته علامه با روش قرآن‎به‎قرآن و بي‎نيازي به سخني خارج از قرآن، با گشودن فصلي جديد در نگرش‎هاي قرآني نشان داد تحقيق پيرامون اين روش ضرورتي انكارناپذيراست؛ زيرا بهره‎مندي از عقل منبع مقابل حديث و سنت مي‎ايستد و ممكن‎است در برخي موارد مخالف حديث هم نظر داشته باشد؛ گرچه علامه در بخشي از الميزان از روايت نيز بهره برده و آن را ‎ كنار نگذاشته‎است. پژوهش حاضر با جمع‎آوري مطالب از متن الميزان و ديگر آثار علامه و شاگردان او، كه راه تفسيري وي را پيموده‎اند، و با تفحص در متن نويسندگاني كه اين سال‎ها به تحليل و نقد تفسير او همت گماشته‎اند، با روش توصيفي‎‎تحليلي تنظيم شده‎ و به اين نتيجه رسيده‎است كه تفسير قرآن‎به‎قرآن با رويكردي عقلي به‎ترين روشِ رسيدن به پاسخ‎هاي به‎تر براي پرسش‎هاي عصر حاضر‎است. حضور عقل منبع و ابزاري براي فهم استقلالي آيه و يا آيات نيازمند به آيات ديگر در تفسير، منبع مطمئني براي درك و فهم نيكوتر آيات شريف قرآن‎است؛ به‎ويژه آن‎كه روايات تفسيري اندك، برخي مخدوش و امام معصوم در پس پرده‎ي غيبت هستند.