پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

هدف اين پژوهش، تبيين دلالت‌هاي تربيتي رخصت‌هاي شرعي در عبادات است. روش اين پژوهش كه از نوع پژوهش‌هاي بنيادين و نظري است توصيفي - تحليلي، و روش جمع‌آوري اطلاعات با استفاده از اسناد كتابخانه‌اي است. پس از تبيين مباحث مقدماتي، معاني و اصطلاحات وابسته يافته‌هاي تحقيق اجمالا حاكي از آن است كه در دلالت تربيتي قاعده «اضطرار» به عنوان قاعده ترخيصي در فقه، با پشتوانه‌ي آيات قرآني، روايات، عقل و سيره عقلا، اصل «امانتداري»، ذيل مبناي «تاثير باطن بر ظاهر»، و در قاعده «لاضرر» با پشتوانه آيات قرآني، روايات و عقل تحت همين مبنا، اصل «خيرخواهي» امعان نظر است. در صحت استناد به قاعده «لا حرج» به عنوان رخصت شرعي ديگر، آيات قرآني، روايات و بناي عقلا به عنوان دليلي محكم، و در دلالت تربيتي آن، روش تربيتي «تكليف به قدر وسع»، تحت اصل«عدل» و مبناي «تطور وسع آدمي» مطرح است. با مداقه در دلالت تربيتي قاعده «جبّ» با پشتوانه آيات قرآني، روايات، بناي عقلا و سيره قطعيه پيامبر صلوات‌الله‌عليه، روش تربيتي «توبه» و در قاعده «ميسور» با پشتوانه‌ي آيات قرآني، روايات، سيره عقلا و اجماع؛ روش تربيتي «مبالغه در عفو(ابتدايي)» مطمح نظر قرار مي‌گيرد كه هر دو قاعده ذيل دامنه اصل «فضل» و مبناي «جذبه حسن و احسان» قرار دارند. در قاعده «تيسير» با اقامه دليل بر حجيت اين قاعده ترخيصي با استفاده از آيات قرآني و روايات اصل «مسامحت» به چشم مي‌نمايد كه تحت دامنه مبناي «ضعف» است. و حجيت قاعده «تجاوز» به عنوان رخصتي ديگر از بين رخص شرعيه در عبادات را، روايات و سيره عقلا به اثبات مي‌رسانند كه در دلالت تربيتي آن از روش تربيتي «عادت» تحت دامنه اصل «مداومت و محافظت بر عمل» و مبناي «ظهور تدريجي شاكله» سخن به ميان مي‌آيد، و در قاعده «صحّت» با پشتوانه آيات قرآني و روايات روش تربيتي «تغافل» كه در دامنه اصل «عزت» و مبناي «كرامت» قرار دارد مورد بررسي قرار مي‌گيرد. واژه هاي كليدي: رخصت، تربيت، حرج، استناد، مبنا، اصل، روش‌تربيتي.