پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده دينداري برجسته‌ترين مفهومي است كه بواسطه آن مي‌توان كنش‌هاي مؤمنانه انساني را از ديگر انسان‌هايي كه اعتقادي به ارزش‌هاي ديني ندارند، جدا ساخت. از اين‌رو، انديشمندان و دين‌پژوهان اسلامي تلاش‌هاي زيادي براي ارائه صورت‌بندي دقيق از مباني نظري فهم دينداري در نظام‌هاي ديني متعدد انجام داده‌اند. اين پژوهش به اين مسئله مي‌پردازد كه از نگاه دو رويكرد سنتي و روشنفكري ديني اساساً دينداري براساس كدام مباني فكري فهم شده است. رويكرد در اين پژوهش كيفي است و از روش تحليل مضمون براي تحليل داده‌‌ها استفاده شده است. داده‌هاي موجود نيز مستخرج از مكتوبات آيت مصباح يزدي و استاد مصطفي ملكيان به عنوان نماينده از دو جريان فكري سنتي و روشنفكري ديني در ايران است كه به روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب و تحليل شده‌اند. از تحليل مضامين گفتارهاي آيت‌الله مصباح سه مضمون فراگير «ضرورت تبيين باورهاي ديني»، «جامعيت‌نگري در دين»‌و «تكليف‌گرايي ايمان‌مدار» استخراج شد كه نشان مي‌دهد آيت‌الله مصباح فهم دينداري درست و منطقي را بر پايه‌اي از تبيين‌هايي ناظر به چيستي باورهاي اعتقادي قرار مي‌دهد. اين تبيين‌ها مسير روشني را پيش روي مؤمنان قرار داده و به آنها تعليم مي‌دهد كه دين از يك جامعيت و فراگيري در ابعاد زندگي انساني برخوردار است. از اين‌رو، پذيرش تكاليفي مسيري است كه ديندران پس از استدلالات عقلي بر پايه ايمان طي خواهند نمود. از تحليل‌ها مضامين گفتارهاي استاد ملكيان سه مضمون فراگير «تغييرپذيري در معرفت ديني»، «عقلاني‌سازي باورهاي ديني» و «اخلاق و معنويت‌گرايي بنيان دينداري» استخراج گرديد كه نشان مي‌دهد استاد ملكيان مسير اصلي در فهم دينداري را پذيرش تغييري مي‌داند كه طي دو سده اخير در معرفت ديني ايجاد شده است. اين تغيير دينداري را از يك صورت‌بندي عقلاني – ديني به يك فرم ايماني- عقلاني رهنمون كرده و ايمان‌محوري را مقدم بر اصل استدلال‌ورزيِ صرفاً عقلاني مي‌داند. كليدواژه‌ها: دينداري، روشنفكران ديني، اسلام‌گرايان سنتي، آيت‌الله مصباح، استاد ملكيان، تحليل مضمون