پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

عصر امام صادق (عليه‌السّلام)، عصر تحوّل فكري گسترده، پديد آمدن و رشد فرقه‌هاي گوناگون مذهبي و شكوفايي علوم مختلف، ازجمله علم تفسير است؛ چرا‌كه مفسّران هر فرقه و مذهبي، براي اثبات عقايد مذهب خود در زمينه‌هاي مختلف، به قرآن و تفسير آن تمسّك مي‌جستند و به اين ترتيب تلاش‌هايي در زمينۀ تفسير قرآن شكل گرفت. اين پژوهش با روش توصيفي- تحليلي به بررسي تلاش‌هاي تفسيري دو فرقۀ سنّي (معتزله، اهل حديث) و دو فرقۀ شيعه (زيديه و اماميه) پرداخته است و سعي شده تلاش‌هاي تفسيري آن‌ها را در عصر امام صادق (عليه‌السّلام)، در قالب شناسايي مفسّران، مباني و روش‌هاي تفسيري، مورد بحث و بررسي قرار دهد و عنايت و دقت مفسّران را در اين عصر به اين كتاب كريم، شناسايي كند. بنابراين ضمن بررسي پيدايش و عقايد اين فِرق مهم و داراي انديشۀ كلامي و تفسيري مؤثر در تاريخ تفسير قرآن و بررسي مباني و روش‌هاي تفسيري آن‌ها و مفسّران نامدار هر فرقه و آثار تفسيري آنها، گوشه‌اي از تلاش‌هاي مسلمانان را در اين زمينه، بازگو كرده‌ايم. نتيجه تحقيق آشنايي با مفسّران برجستۀ هر فرقه از جمله؛ واصل بن عطاء، عمربن عبيد، زيد بن اسلم، مالك بن انس، مقاتل بن سليمان زيد بن علي، امام صادق (عليه‌السّلام)، سدي كبير و... كه با تلاش-هاي بي‌وفقۀ خويش با روش‌هاي مختلف از جمله؛ قرآن به قرآن، روايي، عقلي، لغوي، اشاري و ... در راه تفسير اين ميراث گران‌سنگ قدمي برداشته‌اند؛ هرچند مباني تفسير هر فرقه موجب شده تا روش غالب در تفسير معتزله؛ روش عقلي، در تفسير اهل حديث؛ روش روايي، در تفسير زيديه؛ روش لغوي و در تفسير اماميه؛ روش اشاري باشد. البته نگاه آسيب‌شناسانه به تفاسير فِرَق، موجب بازيابي ضعف‌ها و خلل‌هايي از جمله عقل گرايي افراطي، استناد به قرائات شاذ، ورود اسرائيليات در تفسير و ... است كه مطرح مي‌شود.