نخستين گزارش مستند از نهضت عاشورا
معرفى اجمالى
كتاب« نخستين گزارش مستند از نهضت عاشورا»، كتابى است به زبان فارسى، از جواد سليمانى، در باره قيام امام حسين( ع) كه به انگيزه احياى گزارشهاى معتبر و مستند و دست اول در باره سيره عملى اهل بيت( ع) نگاشته شده است.
اين كتاب، ترجمه كتاب« وقعة الطف لأبى مخنف»، جمعآورى شده توسط محمد هادى يوسفى غروى، است. استاد يوسفى، به هدف در دسترس قرار دادن مطالب كتاب مفقود شده« مقتل الحسين»، نوشته ابو مخنف، لوط بن يحيى، دست به استخراج مطالب مزبور از تاريخ طبرى و مقايسه و تطبيق آن با ديگر منابعى كه از ابو مخنف نقل كردهاند، زده است.
ساختار
كتاب، با مقدمه نسبتاً مفصلى از مترجم آغاز شده است. مترجم، در اين اثر تنها به ترجمه عبارات متن بسنده نكرده و مطالب سلسلهوار را كه در متن اصلى فاقد فصلبندى است، در هشت فصل دسته بندى كرده است.
گزارش محتوا
مترجم، در مقدمه، به اين نكته اشاره مىكند كه محدثين و علماى شيعه در قرنهاى آغازين تاريخ اسلام، به خاطر نجات دادن احكام و اعتقادات شيعه از خطر نابودى و تغيير و تحريف، تمام همّ خويش را مصروف جمعآورى و حفظ و حراست از احاديث اهل بيت( ع) و بحث و بررسى پيرامون اسناد و شناسايى راويان آنها نموده و فرصت ثبت و ضبط اخبار تاريخى مربوط به زندگى اجتماعى و سياسى و اقتصادى امامان شيعه را نيافتهاند.
جز شيخ مفيد كه از بين محققين متقدم شيعه به زندگى سياسى و اجتماعى اهل بيت( ع) پرداخته و به ضبط آنها همت گماشته، غالب مورخينى كه اخبار مربوط به اهل بيت( ع) را گزارش كردهاند به دليل گرايشهاى غير شيعى، يا انگيزهاى براى نقل همه حقايق عبرتآموز حيات آن بزرگواران نداشته و يا داعى براى كتمان و تحريف آنها داشتهاند.
اگر چه علماى رجال شيعه، همچون كشى و نجاشى و شيخ طوسى در مورد مذهب ابو مخنف سكوت كردهاند، اما شيخ طوسى وى را از اصحاب ائمه( ع) شمرده و نجاشى منقولات او را اطمينانبخش دانسته و او را شيخ محدثين و راويان كوفه خوانده است.
از ارزشمندترين آثار ابو مخنف كتاب« مقتل الحسين» است كه به فرموده علامه تسترى، صحيحترين مقتل ابى عبد الله( ع) به حساب مىآيد. وى، اين كتاب را تقريباً هفتاد سال پس از واقعه عاشورا؛ يعنى در دهه صد و سى هجرى نوشته است و ازآنرو كه خود، جزو اهالى كوفه، مركز اخبار فاجعه عاشورا بوده است، غالباً حوادث را با يك و يا حد اكثر با دو واسطه نقل نموده است. مقتل او كه توسط شاگردش هشام بن محمد كلبى روايت شده است، همواره منبعى مستند و موثق و اطمينانبخش براى محققين و مورخين اسلامى بوده و در كتب خويش از آن نقل مىكردهاند، امّا متأسفانه اين كتاب در گذر زمان مفقود گرديده و اكنون هيچ نسخهاى از آن در دست نيست و اهميت و اعتبار آن موجب گرديد كه مورخين متأخرى كه به مقتل ابى مخنف دسترسى داشتهاند، بسيارى از روايات اين مقتل را در آثار خويش نقل كنند. طبرى( متوفاى 310 ق)، در كتاب« تاريخ الامم و الملوك» و پس از او ابو الفرج اصفهانى( متوفاى 356 ق)، در كتاب« مقاتل الطالبيين» روايات مقتل ابى مخنف را همراه با ذكر اسناد آن نقل نمودهاند. بعد از ابو الفرج، شيخ مفيد( متوفاى 413 ق)، در كتاب« ارشاد» عين روايات طبرى را با تفاوت ناچيزى در الفاظ و عبارات و در برخى موارد با همان ترتيب و به نقل از همان راوى مذكور در روايت تاريخ طبرى، آورده است كه اين خود شاهد گويايى است بر اينكه شيخ مفيد نيز همچون طبرى در نگارش بخش مربوط به زندگى امام حسين( ع) از مقتل ابى مخنف استفاده كرده، ولى به دليل حذف اسناد روايات، نامى از ابى مخنف به ميان نياورده است.
پس از مفقود شدن نسخه اصلى مقتل ابى مخنف، هر از چند گاهى بعضى از فضلا و نويسندگان تلاشهايى را در جهت جمعآورى روايات مقتل ابى مخنف انجام داده و پارهاى از اخبار مقتل ابى مخنف را از آثار مورخين پس از او، گزينش كرده و بهصورت غير مستند و ناقص و گاه تحريف شده و يا آميخته با گزارشهاى راويان ديگر منتشر مىكردند، ولى كاستىهايى چون عدم ذكر اسناد، آميختن گزارشهاى ابى مخنف با اخبار ساير راويان و يا حتى تحريف و تغيير، از اعتبار علمى آنها كاست. تا اينكه محمد هادى يوسفى غروى، پس از كوششى فراوان و با روشى علمى، ابتدا روايات مقتل ابى مخنف را از تاريخ طبرى استخراج نموده و سپس منقولات طبرى را با آنچه كه شيخ مفيد و ابو الفرج و سبط ابن جوزى از مقتل ابى مخنف نقل كرده بودند، تطبيق نموده و پس از يك مقايسه تطبيقى بين اين چهار منبع آن را با مقدمهاى محققانه پيرامون معرفى ابى مخنف و واسطههايش در نقل حوادث و با پاورقىهاى ارزشمند و رهگشا تحت عنوان« وقعة الطّف لأبى مخنف» به انجام رساند.
ترجمه حاضر برگردان فارسى متن آن كتاب مىباشد كه با رعايت امانت و استفاده از نزديكترين واژههاى معادل، زير نظر محقّق كتاب به پايان رسيده و تا آنجا كه رعايت امانت در ترجمه اجازه مىداده، مطالب آن به فارسى روان برگردانده شده است.
مترجم، متذكر شده است كه آنچه از مقتل ابى مخنف در تاريخ طبرى نقل گرديده، بر اساس شيوه مرسوم تاريخنگارى در قرون اوليه تاريخ اسلام، بهصورت نقل اخبار مجزا از يكديگر بوده است، در حالى كه امروزه اين شيوه پسنديده نيست و مطالعه آن براى خوانندگان ملالآور مىباشد؛ ازاينرو، محقق محترم كتاب، اسناد را از متن حذف و در پاورقى درج نموده و با توجه به زمان و مكان وقوع حوادث، اخبار طبرى را دستهبندى و منظم نموده و كتاب را بهصورت يك گزارش همآهنگ و مرتب و منظم از نهضت امام حسين( ع) درآورده است، بنا بر اين، اگر در اخبار منقول طبرى جابهجايىهايى صورت پذيرفته و گاه بخشى از يك خبر به دنبال قسمتى از خبر ديگر ذكر گرديده، با عنايت و بصيرت بوده است، نه سهو و نسيان.
مترجم، هر گاه مطالبى را به جهت توضيح و روشن شدن عبارت، به متن افزوده است، به جهت رعايت امانت در داخل[] آورده ا ست.
متن كتاب از روايات ابى مخنف كه در تاريخ طبرى نقل شده ترتيب يافته، سپس در پاورقى، با منقولات سه كتاب ارشاد و مقاتل الطالبين و تذكرة الخواص تطبيق گرديده است و موارد اختلاف با عباراتى چون« با كمى تغيير و تفاوت»،« با اندكى جابهجايى و حذف» تذكر داده شده است.
عناوين فصول هشتگانه كتاب عبارت است از:
1. امام حسين( ع) در مدينه.
2. امام حسين( ع) در مكه.
3. حوادث كوفه پس از ورود مسلم.
4. خروج امام حسين( ع) از مكه.
5. منازل و حوادث بين راه مكه به كوفه.
6. از سوم محرم تا شب عاشورا.
7. وقايع شب عاشورا.
8. حوادث روز عاشورا.
وضعيت كتاب
در انتهاى اثر، فهرست اعلام آمده است و براى سهولت رجوع خواننده به آدرسهاى مندرج در پاورقى، مشخصات دقيق زمان و مكان و مركز نشر منابع و مآخذ در فهرست منابع ذكر شده است.
منبع: نرم افزار جامع الاحادیث 3.5
