مستندات، مطالب و مقالات متناظر با شعار محوری
هفته پژوهش سال 1392
فهرست مطالب
روشهای پژوهشگری نوین در فضای مجازی
منابع اطلاعاتی الكترونیكی
استفاده از رایانه در كتابخانهها، پیش از دهه 1960 آغاز شد و در بخشهای اداری، امانت كتاب و خرید و دریافت منابع و مواد كتاب‌خانه‌ای به كار رفت. در دهه 1960، كتابخانه كنگره امریكا با استفاده از طرح «مارك»، فهرست‌نویسی رایانه‌ای را آغاز كرد. «مارك»، طرح موفقی بود كه سبب شد بخشهای دیگر كتابخانه یعنی بخش پی‌آیندها، مدیریت، تهیه فهرست و نمایه‌ها، امانت بین كتابخانهها و... به تدریج از رایانه استفاده كنند. با ظهور رسانه‌های الكترونیكی پیشرفته در گردآوری و پخش اطلاعات مانند سی‌دی‌رام، دی‌وی‌دی، پایگاه اطلاعاتی و شبكه‌های اطلاع‌رسانی همچون اینترنت، رایانه به بخش ضروری مواد كتاب‌خانه‌ای جهان تبدیل شد. نمونه‌هایی از خدمات رایانه و اینترنت و وب جهانی در حال حاضر عبارتند از:
1. دسترسی به پایگاه‌ها و شبكه‌های اطلاعاتی و وب‌سایتِ افراد، سازمانها، نهادهای ملی، بین‌المللی، دولتی، تجاری، كتابخانهها، دانشگاه‌ها و مراكز تحقیقی جهان؛
2. دسترسی به فهرستگان كتابخانهها و امانت گرفتن منابع كتاب‌خانه‌ای؛
3. دسترسی به متن كامل مقاله‌های مجله‌های علمی؛
4. نشر الكترونیكی سریع و ارزان برای محققان، نویسندگان و ناشران؛
5. آموزش از راه دور، پست الكترونیكی و...؛
6. دسترس به مطالب روزنامه‌ها، وقایع مهم و جاری، اطلاعات سیاحتی و تفریحی و... .
1. پایگاه اطلاعاتی
پایگاه داده‌ها، مجموعه اطلاعات سازمان‌یافته‌ای هستند كه بیشتر به شكل الكترونیكی ذخیره و پردازش میشود و به همین شكل نیز قابل جست‌وجو و استفاده است. این اطلاعات معمولاً در یك فایل رایانه یا روی سی‌دی‌رام به شكل متنی یا عددی یا هر دو صورت ذخیره میشوند. در پایگاه‌ای اطلاعاتی چند رسانه‌ای علاوه بر متن، عكس، صوت و تصاویر متحرك نیز ذخیره میشود. بسیاری از پایگاههای اطلاعاتی همان چكیده‌نامه‌ها، نمایه‌نامه‌ها، كتاب‌شناسی‌ها، راهنماها و دایرةالمعارف‌ها و دیگر منابع مرجع هستند كه قبلاً به شكل چاپی منتشر می‌شدند.
سی‌دی‌رام (دیسك فشرده فقط خواندنی) نوعی دیسك فشرده است كه قدرت ذخیره مطالب یك یا چند كتاب را دارد. به دلیل روش ذخیره اطلاعات در این دیسك‌ها به آنها «دیسك نوری» هم میگویند. هر دیسك می‌تواند تا حدود 250 هزار صفحه را ذخیره كند. این اطلاعات غیر قابل تغییر هستند؛ یعنی نمی‌توان مطلبی به آن افزود یا كاست. انواع جدید دیسك‌های فشرده مانند سی‌دی ـ آردبلیو قابلیت ذخیره بیشتری دارند. گاهی صدها جلد از یك كتاب مرجع مانند چكیده‌نامه، كتاب‌شناسی، دایرةالمعارف و دیگر متون در یك دیسك فشرده با قیمت كم و كیفیت بالا در اختیار كاربران قرار میگیرد. (انوار، 1384، ص99)
2. شبكه‌های اطلاعاتی
شبكه عبارت است از مجموعه‌ای از رایانه‌ها كه از طریق پیوندهای مخابراتی و ارتباطی با هم متصلند و برای ارتباط با هم از یك قرارداد یا پروتكل پیروی می‌كنند. این قرارداد مشترك برای تبادل اطلاعات است. اكنون بسیاری از مراكز، سازمان‌های فرهنگی، دانشگاهی و تجاری در سراسر دنیا به شبكه‌های ارتباطی متصلند. برخی از آنها مطالب خود را رایگان در اختیار همگان میگذارند مانند پایگاه اطلاعاتی «مدلاین» كه حاوی میلیون‌ها ركورد اطلاعات پزشكی موجود در كتابخانه ملی امریكاست. پایگاه «اگریس»، «اگریكولا» در حوزه كشاورزی در كتابخانه كنگره امریكا و در ایران نیز پایگاه اطلاعاتی «مركز اطلاعات و مدارك علمی» اطلاعات مفید را رایگان عرضه می‌كنند، برخلاف شبكه تجاری «دیالوگ» كه اطلاعات را می‌فروشد.
3. اینترنت
اینترنت یا اختصار آن، «نت»، شبكه بزرگ اطلاع‌رسانی جهانی است كه از اتصال و ارتباط مجموعه‌ای از شبكه‌های رایانه‌ای كشورهای مختلف جهان به وجود آمده و بر مبنای هم‌گرایی رایانه‌ای و ارتباط تلفنی راه دور طرح‌ریزی شده است. مجموعه رایانه‌های این شبكه برای انتقال داده‌ها و كنترل و هدایت پیام‌ها از قرارداد بین شبكه‌ای (تی‌سی‌پی / آی‌پی) استفاده می‌كنند كه به آن بزرگراه اطلاعاتی هم میگویند. اینترنت هم در مراكز و نهادهای مختلف و هم در منازل جای خود را یافته است و خدمات زیر را ارائه می‌دهد:
1. تار گسترده جهانی یا شبكه وب، شبكه‌ای است جهانی و چند رسانه‌ای كه نوشته، تصویر، گرافیك، كلام، موسیقی، ویدئو و انیمیشن را ارائه می‌دهد.
2. گوفر، سیستم سرویس‌دهنده / سرویس‌گیرنده‌ای است كه مطالب آن، موضوعی بوده و بر اساس یك پیوستگی منطقی از كلی به جزئی و فرعی منظم شده است و كار جست‌وجو را آسان می‌كند.
3. انتقال فایل: اتصال یك رایانه را با آرشیو رایانه دیگر ممكن می‌سازد و میتوان از آن متن، صدا، فیلم و... دریافت كرد.
4. دسترسی به اطلاعات از راه دور.
5. پست الكترونیكی: اكنون سریع‌ترین و ارزان‌ترین خدمات پستی را انجام می‌دهد. تشكیل گروههای خبری، كنفرانس‌های الكترونیكی و... نیز در آن اتفاق می‌افتد.
4. معرفی شبكه‌های اطلاعاتی مفید برای كار مرجع
1. شبكه‌های كتابداری جهانی مانند شبكه اُسی اِل سی و شبكه آرلین در سطح ملی و جهانی به متقاضیان خود به خصوص كتابخانهها و مراكز اطلاع‌رسانی خدمت ارائه می‌دهند. شبكه غیر انتفاعی اُسی اِل سی، بیش از همه عضو دارد و تا سال 2003 تعداد 43559 كتابخانه بزرگ و كوچك دنیا در 86 كشور در آن عضو بودند. این شبكه تاكنون برخی از آثار نویسندگان امریكا را در شبكه نت ارائه داده است.
2. شبكه اطلاع‌رسانی تجاری مانند دیالوگ تاكنون بزرگترین ناشر و فروشنده منابع اطلاعاتی الكترونیكی شناخته شده است. این شبكه بیش از 800 میلیون ركورد را در موضوعات مختلف در خود جای داده و در ماه بیش از 700 هزار جستوجوگر دارد كه بیش از 17 میلیون صفحه را مشاهده می‌كنند. (همان، ص102)
سایت كتابخانه تحقیقاتی جهان
از جمله این سایت‌ها، سایت كتابخانه كنگره امریكاست كه خود دارای پیوند به سایت كتاب‌خانه‌های دیگر است. نمونه دیگر، «ویرچوال لایبرری» است كه بهترین سایت‌های شبكه وب را به روش موضوعی طبقه‌بندی كرده است. سایت «دِ لایبرری این دِ اسكای»، سایتی است برای آموزگاران، دانش‌آموزان، پدران و مادران كه پاسخ‌گوی سؤالات مراجعان درباره مسائل تربیتی و آموزشی است. بسیاری از كتاب‌خانه‌های دانشگاهی در همین ردیف قرار می‌گیرند.
سایت‌های مرجع عمومی در اینترنت
این سایت‌ها بیشتر پاسخ‌گوی سؤالات مرجع ساده هستند، مانند «اسك جیوز» كه جواب سؤال را با سؤال می‌دهد. در حالی كه جواب در سؤال دوم هست. مثلاً می‌پرسد پایتخت كشور ایران كجاست؟ می‌گوید: تهران پایتخت كدام كشور است؟ در سایت مرجع «یاهو» از طریق تنظیم مرتب اطلاعات و جست‌وجوگری از كلی و عام به موضوعات خاص و فرعی هدایت می‌شویم و به پیوندهای بی‌شماری رهنمون می‌شویم. از طریق این سایت میتوان به منابع مرجع مانند دایرةالمعارف‌ها، فرهنگ‌های زبان، كلمات اختصاری و امثال آن دست یافت. نمونه دیگر مراجع تجاری در اینترنت، «الكتریك لایبرری» است كه مقاله‌های مجله‌ها و روزنامه‌ها را ذخیره می‌كند و متن كامل آنها را ارائه می‌دهد.
سایت‌های آموزشی
اینگونه سایت‌ها فراوان هستند كه برای پاسخ به سؤالات تعبیه شده‌اند. از بهترین سایت‌های رایگان آموزشی، سایت مؤسسه تكنولوژی «اسیتونس» است. اطلاعات این سایت به نه موضوع كلی و سپس به موضوع‌های فرعی طبقه‌بندی شده است. این سایت، فهرستی نیز از سایت‌های متخصصان همان زمینه‌ها را ارائه می‌دهد كه میتوانند پاسخ‌گوی سؤال باشند. موضوع‌ها در این سایت عبارتند از: اقتصاد و بازاریابی، ادبیات، منابع مرجع، كالج‌ها و دانشگاه‌ها، متخصصان، علوم رایانه‌ای و اینترنت، بهداشت (پزشكی، علوم محض و كاربردی).
سایت‌های دیگری هم در اینترنت هست كه محققان و دانشجویان را در مراحل مختلف یك پژوهش و نوشتن مقاله‌های علمی و پایان‌نامه‌ها، راهنمایی می‌كنند. از نمونه این سایت‌ها «اینفو زون» (Info zone) است كه مراحل روش تحقیق را ارائه می‌دهد یا سایت «ریسرچ پیپر» Research paperایده‌های تحقیقی را در خود جای داده است.
روزنامه‌ها، مجله‌ها و كتابها در اینترنت
بسیاری از روزنامه‌های معتبر جهان در شبكه اینترنت وجود دارد و مطالب مندرج در آن را میتوان به رایگان خواند. در عین حال، مجلات علمی ـ تخصصی دارای هزینه هستند. از طریق شبكه‌های اُسی ال سی و آرلین میتوان به آرشیو مجله‌های علمی دست یافت.
گاهی متن كامل كتابها به خصوص كتاب‌هایی كه تاریخ كپی‌رایت آنها گذشته است، در نت قرار میگیرد. نمونه این شبكه‌ها، كتابخانه نت است كه متن بسیاری از كتاب‌های كلاسیك و معاصر را دارد. كتابخانه واتیكان هم كتاب‌های چاپی هم خطی دارد. ناشران بزرگ مثل گوتنبرگ و رندم هاوس هم دست به چاپ الكترونیكی كتابها زده‌اند. (همان، ص111)
5. بازیابی اطلاعات از طریق یوزنت
امكانات و ویژگی‌های اینترنت، محیطی فعال برای ارتباط افراد در سطوح مختلف سنی و ذوقی و مراتب مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی پدید آورده و آنها را از طریق یوزنت كه بزرگترین شبكه گروههای خبری عمومی امریكاست، به هم نزدیك كرده است. افراد هم‌ذوق و هم‌فكر در گروههای كوچك و بزرگ گرد هم می‌آیند تا در موضوعات تخصصی یا غیر تخصصی با هم گفت‌وگو و تبادل نظر كنند. تشكیل گروههای خبری، فهرست‌های پستی یا لیست سرور، اتاق‌های گفت‌وگو، سیستم تابلوی اعلانات و مانند آن، امكان اطلاع‌رسانی را گسترش داده است. متخصصان رشته‌های مختلف میتوانند كنفرانس‌های الكترونیكی را از این طریق تشكیل دهند و افراد هم‌سو را بیابند.
یكی از این سایت‌ها، «دژاكوم» است. كسی كه می‌خواهد پیام‌های مناسب ذوق، حرفه و تخصص خود را دریافت كند، باید عضو فهرست پستی شود تا پیام‌های زاید از طریق این سیستم قبل از رسیدن به او حذف شود. در اتاق‌های گفت‌وگو، افراد از طریق اینترنت و با استفاده از گوشی‌های متصل به رایانه میتوانند با هم گفت‌وگو كنند. یكی از سایت‌های مورد استفاده «یاهو» است كه در آن، دو تا ده نفر همزمان با هم میتوانند صحبت كنند.
6. ابزارهای جست‌وجو در اینترنت
چگونه میتوان در زمانی كوتاه، مطالب مورد نیاز خود را بازیابی كرد؟ لازم است ابتدا ابزارهای جست‌وجو و سپس نوع روش جست‌وجو را به خوبی بشناسیم. هر یك از ابزارهای جست‌وجو ویژگیهایی دارند كه برای پاسخ‌گویی به نوعی از پرسش‌ها مفید است. این ویژگی‌ها عبارتند از: داشتن امكانات مختلف برای جست‌وجو و بازیابی مطالب، امكان جست‌وجو به زبان‌های مختلف، كمیت و كیفیت مطالب ذخیره شده و از همه مهم‌تر، سرعت و كارآیی. چند نمونه از این ابزارها عبارتند از:
1. یاهو: برای جست‌وجوی موضوع كلی و جامع بر دیگر ابزارها برتری دارد. بهترین سایت‌ها با این ابزار پیوند دارد و از روش جست‌وجوی كلیدواژه‌ای و موضوعی میتوان استفاده كرد و پاسخ سریع و دقیق گرفت.
2. آلتا ویستا: از ابزارهای پاسخ‌یاب سودمند برای پرسش‌های دقیق و كوتاه است كه جوابی روشن و مختصر می‌دهد. جست‌وجو به بیست و پنج زبان زنده دنیاست.
3. گوگل: این ابزار بسیار كارآمد، دقیق و سریع است. این ابزار می‌تواند به سرعت میلیون‌ها صفحه شبكه وب و آدرس سایت‌ها را جست‌وجو كند. مطالب ذخیره شده در گوگل به پانزده زبان زنده دنیاست كه یكی از آنها فارسی است.
4. فست (Fast): با داشتن بیش از 300 میلیون سایت یكی از بزرگترین ابزارهای جست‌وجو محسوب میشود.
5. هات بات (Hot Bot): بخشی از ابزار جست‌وجوی لای كاس (Lycos) است كه برای پرسش‌های پیچیده و تخصصی مفید است.
6. نوردرن لایت (NorthernLight): موضوع‌های عام و كلی و تخصصی را جست‌وجو كند. با ابزارهای جست‌وجوی تخصصی غیر رایگان كه به مجله‌های علمی و كتابها دسترسی دارند، ارتباط برقرار می‌كند و متن كامل مقاله‌ای از آن مجله‌ها را ارائه می‌دهد.
7. ابزار جست‌وجوی گُ (Go): مناسب‌ترین ابزار جست‌وجو برای پاسخ به سؤالات مربوط به وقایع جاری با روش جست‌وجوی كلیدواژه‌ای است.
8. ابزار جست‌وجوی دیالوگ: می‌تواند در یك زمان جست‌وجو را فقط به تعدادی از پایگاههای اطلاعاتی تخصصی محدود كند و نتیجه را كه بسیار دقیق و تخصصی است، به پژوهشگر ارائه دهد.
بعضی از ابزارها میتوانند از نتایج جست‌وجوی ابزارهای دیگر استفاده كنند و با حذف مطالب تكراری، نتیجه جست‌وجو را ارائه دهند مثل كپرنیك كه از یاهو و آلتا ویستا كمك میگیرد.
7. جست‌وجو در پایگاههای اطلاعاتی و اینترنت
در كتابخانهها، بروشورهای راهنمای استفاده از رایانه برای دست‌یابی به فهرست مواد و منابع كتابخانه در اختیار مراجعه‌كنندگان قرار میگیرد. در این بروشورها، روش بازیابی اطلاعات كتاب‌شناختی ذكر شده است و جستوجوگر می‌تواند از طریق نام نویسنده اثر، عنوان، موضوع و نوع اثر، كلیدواژه مطالب مورد نیاز را پیدا كند.
كارآمدترین راه جست‌وجو در شبكه وب، دانستن نشانی، صفحات وب یا سایتی است كه پاسخ‌گوی موضوع سؤال است. مثلاً برای كسی كه دنبال مطالب آماری درباره اقتصاد كاناداست، سایت آمار كانادا، پاسخ‌گوی سؤال اوست. روش جست‌وجو از طریق عملگر منطقی بول برای جست‌وجوی سؤال‌های پیچیده و تخصصی كارآمد است. در این روش از طریق واژه‌های andو orو notمیتوان دایره جست‌وجو را محدود یا وسیع‌تر و كلی‌تر كرد. واژه andبین دو واژه را پیوند می‌دهد. اگر یكی نباشد، دیگری را هم نمی‌یابد. حرفی نفی notجست‌وجو را محدود می‌كند و orشمول منطقی است و جست‌وجو را گسترده می‌كند.
8. ارزیابی پایگاه‌ها و منابع اطلاع‌رسانی الكترونیكی
كم و بیش شبیه ارزیابی مأخذ و مرجع‌های چاپی است. انتخاب درست منابع الكترونیكی، مستلزم مطالعه، نقد و بررسی متخصصان آشنا به این منابع است. یكی از راه‌های مفید ارزیابی، مطالعه صفحه آغازین سایت است كه توجه به علائم اختصاری و نشانه‌های سایت، نوع سایت و هدف مؤسسه پدیدآورنده را مشخص می‌كند؛ مثلاً كلمه اختصاری eduكه مخفف educationاست، نشان از آموزشی بودن سایت دارد.
در انتخاب منابع و پایگاههای الكترونیك، سطح معلومات استفاده‌كنندگان و تناسب آنها با نوع كتابخانه (دانشگاهی، عمومی، تخصصی) را باید در نظر داشت. نكته دیگر آنكه جست‌وجو و بازیابی مطالب در آن پایگاه‌ها آسان باشد. امكان جست‌وجو از طریق عملگر منطقی، كلیدواژه‌ای، داشتن نمایه‌ها و اصطلاح‌نامه، تنظیم منطقی مطالب ذخیره شده، داشتن ارتباط با سایت‌های دیگر، ارجاعات مفید و لازم و فواصل كوتاه تجدید نظر موضوعات در آن، همه از مزایای یك پایگاه اطلاع‌رسانی است.
منابع الكترونیكی چند رسانه‌ای مانند دایرةالمعارف‌های چند رسانه‌ای باید بررسی شوند كه رسانه‌ها (صوت، فیلم، تصویر و...) از كیفیت خوب رسانه‌های دیداری و شنیداری برخوردار و هر كدام از رسانه‌ها، ارتباط منطقی و هماهنگ با مطالب متن داشته باشند و بتوانند به درك بهتر مطالب متن كمك كنند.
معرفی برخی پایگاههای اسلامی موجود در اینترنت
1.پایگاه قرآن كریم http://www.holyquran.net
2.شبكه قرآن http://www.quran.net/quran.htm
3.معجم المفهرس قرآن كریم http://www.216.71.59.224/prog.htm
4.پایگاه حوزه http://www.hawzah.net
5.شبكه آل البیت http://www.al-shia.com
6.پایگاه اسلام http://www.al-islam.org
7.پایگاه رافد http://www.rafed.net
8.موسسه دارالحدیث http://www.hadith.net
9.پایگاه امام علی(ع) http://www.imamali.net
10. پایگاه الكوثر http://www.alkowthar.com
11. دانشگاه اسلامی http://www.uofislam.org
12. مكتبه الغدیر http://www.216.71.59.224
13. شبكه بلاغ http://www.balagh.net
14. پایگاه شیعه http://www.shia.org
15. شبكه امام رضا http://www.emamreza.net
16. پایگاه النجات http://www.annejat.com
17. شبكه دانا فجر http://www.danafajr.com
18. پایگاه راهنمای شیعه http://www.aldalee.org
19. پایگاههای شیعی http://www.shiaink.org
20. پایگاه نور الاسلام http://www.jaffari.org
21. پایگاه الكتاب http://www.almasder.domainvalet.com/indexl
22. پایگاه غدیر http://www.ghadeer.org/main.htm
23. پایگاه شهدا http://www.sobh.org
24. اسلام http://www.isk\\la.usa.com
25. راهنمای پایگاههای شیعه http://www.shiasearch.net
26. پایگاه اطلاع‌رسانی سراسری اسلامی پارسا
http://www.islamicdatabank.com
27. پایگاه فقه اسلامی http://www.islamicfegh.org
28. پایگاه محدث http://www.muaddith.org
کتاب ها و نشریات الکترونیک
(آشنایی، قابلیت ها و آسیب شناسی)
مقدمه
با وجود اینکه بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند کتاب های چاپی همواره جایگاه خود را در میان خوانندگان و کتابخانه‌ها حفظ میکنند و ناشران همچنان فعالیتهای خود را به نشر کتاب های چاپی معطوف خواهند کرد، شواهدی نیز مبتنی بر تمایل روزافزون ناشران برای عرضه کتاب های خود در قالب الکترونیکی از طریق محیط وب دیده میشود. از یک سو هزینه کمتر انتشار کتاب های الکترونیکی نسبت به شکل چاپی، انعطاف‌پذیری و سرعت بیشتر برای روزآمدسازی و انتشار ویرایشهای جدید، سهولت فروش، توزیع و خرید کتاب های الکترونیکی از طریق اینترنت، و از سوی دیگر افزایش روزافزون تعداداستفاده‌کنندگان از اینترنت و خوانندگانی که تمایل دارند از طریق کامپیوتر، کتاب مورد نظر خود را پیدا و آن را مطالعه کنند، از مهمترین عوامل انتخاب سیاست نشر اینترنتی از سوی برخی ناشران به شمار می‌آیند.
در بسیاری موارد، دسترسی به کتاب های موجود الکترونیکی از طریق وب، مستلزم پرداخت هزینه تعیین شده از سوی ناشران است.
نشر الکترونیک
به فرایند تولید و انتشار اطلاعات (اثر ) از طریق ابزارهای الکترونیکی گفته می شود و شامل کتب الکترونیک، خبرنامه الکترونیکی، لوح های چند رسانه ای، نشریات الکترونیکی، سیستم های تابلو اعلانات الکترونیک و گروههای بحث و سوال و جواب در اینترنت و ... میشود. در این نوع نشر نویسنده می‌تواند ناشر هم باشد.
نشر الکترونیکی پس از رواج، تحولی بنیادین در نشر ایجاد کرد، زیرا تقسیم کار و تخصصها را به هم زد. در شکل، فضا مناسبات محیط کار دگرگونی به بار آورد. از طول و عرض موسسات نشر کاست. فاصله جغرافیایی را از میان برداشت و هزینه ها را کاهش داد و از وابستگی نشر به تخصص دیگر کم کرد. ابزارها و دستگاه‌های اصلی که در نشر الکترونیکی به کار می‌رود بسیار معدود و عبارتند از:
· رایانه شخصی (برای حروف نگاری، پردازش و اطلاع یابی)
· چاپگر(برای ثبت کردن نوشتار و نقش بر کاغذ یا تلق )
· پویشگر(Scanner) (برای انتقال تصاویر و شکل به محیط رایانه)
· نرم افزار (برای استفاده در حروف نگاری، طراحی، صفحه آرائی ، ویرایش، پردازش و ...)
انواع نشر الکترونیک
انواع خروجی در نشر الکترونیک را می توان به سه شکل زیر تقسیم بندی کرد:
1- چاپی: روزنامه، کتاب، بروشور، کارت ویزیت و... توسط نرم افزاری که برای طراحی و نشر بهکار می رود، صفحه آرایی شده، سپس صرفا نسخه چاپی آن پرینت گرفته می شود بدون اینکه خروجی آن به صورت الکترونیک مثلا در وب سایتی منتشر شود. این همان روشی است که اصطلاحاً به آن «نشر رومیزی» می گویند. در نشر رومیزی بسیاری از مراحل و فرایندهای نشر معمولی از قبیل حروف چینی و صحافی توسط یک رایانه انجام می شود. تفاوت نشر رومیزی با نشر الکترونیکی در برونداد آنهاست. برونداد نشر الکترونیکی به شکل الکترونیکی بوده حال آن که برونداد نشر رومیزی بیشتر در تهیه مطالب چاپی سنتی استفاده می شود. نشر رومیزی نه تنها به معنای حذف حروفچینی به شیوه های قدیمی است بلکه در معنای کامل خود به معنای حذف مرحله لیتوگرافی نیز هست.
نشر رومیزی، کار چاپ و انتشارات را کوچک و روی یک میز کار جمع کرده است. با امکانات نشر رومیزی می توان اثری را نوشت، اطلاعات آن را با منابع اطلاعاتی کنترل کرد و از صحت املای کلمات اطمینان یافت. متن را صفحه آرایی و صفحه بندی کرد، تصویرها و نمودارها را حتی به صورت چند رنگ طراحی کرد، نمونه گرفت و تکثیر کرد و همه این کارها در اتاق کوچکی روی یک میز بدون رفت وآمد انجام می شود.
2- الکترونیک: یکی از انواع خروجی کار از جمله کتاب، بروشور، مجله، روزنامه و... به صورت الکترونیک است. یعنی دیگر قرار نیست که به صورت چاپی نیز منتشر شود. نشر صرفا الکترونیک در سیر تحول وب دستخوش تغییراتی شده است و انواع مختلفی دارد:
الف) سی دی یا دی وی دی: محمل های دیجیتالی نظیر «دیسک فشرده»، «دیسک فشرده دیجیتالی» که می توانند در قالب و فرمت های HTML، PDFو حتی مولتی مدیا عرضه شود.
ب) مبتنی بر وب: در سال های اخیر، برخی ناشران علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از طریق شبکه جهانی وب در محیطی فراگیرتر، ارزان‌تر و با قابلیت های فرامتنی در دسترس طیف وسیعی از خوانندگان قرار می دهند.
ج) نشر چند رسانه ای: که بر اساس بهره گیری از انواع محتواها شامل متن، صدا، تصویر و ویدئو است که در اینترنت قرار گرفته و یا در قالب سی دی عرضه می شود.
پادکست یا همان فایل های صوتی که به صورت برنامه های رادیویی در اینترنت منتشر می شود نیز در این گونه از نشر الکترونیک می گنجد.
د) نشر مبتنی بر ایمیل: که از آن به عنوان خبرنامه الکترونیک هم نام می برند.
هـ) نشر مبتنی بر تلفن همراه: معرفی خدمات، کتاب، نشریات و سایر محتواها می تواند توسط نرم افزاری در بستر «تلفن همراه» عرضه شود.
و) نشر2: زمانی که بحث دوسویه و تعاملی شدن و حضور پررنگ کاربران به عنوان تولید کنندگان جدیدمحتوا در وب مطرح شد با اصطلاح جدیدتری از نشر الکترونیک مواجه شدیم که از آن به عنوان «نشر2» یاد می کنند. این همان اصطلاحی است که با پدید آمدن وب2 به وجود آمده است. در وب 2 سخن فراتر از دسترسی است و به دنبال جلب مشارکت کاربران برای تولید محتوا هستیم. یعنی امروزه با سایت های کاربرمحور مواجه شده ایم که کاربران برای نشر متن، تصویر، صوت و فیلم مشارکت می کنند. در وب2 سخن از رسانه های اجتماعی، روزنامه نگاری شهروندی، برچسب، وبلاگ، پادکست، به اشتراک گذاری فایل، نرم افزارهای مشارکتی یا مبتنی بر همکاری (ویکی ها) و انواع رسانه های اجتماعی (میکروبلاگ ها، کامیونیتی های محتوایی) است.
3- الکترونیک و کاغذی: در این نشر علاوه بر انتشار چاپی نشریه،روزنامه، مجله، بروشور و انواع گزارشها تمام محتوا به صورت الکترونیک هم عرضه می شود. محتوای الکترونیک این نوع نشر می تواند در قالب های متنی و تصویری باشد.
کتب الکترونیک
امروزه، کتاب های الکترونیکی به واقعیت پیوسته‌اند و قطعاً بخشی از آینده منابع کتابخانه‌ای را تشکیل می‌دهند. کتاب الکترونیکی به خودی خود و در شکل ظاهری، وسیله‌ای کوچک و قابل حمل برای نگهداری و نمایش اطلاعات است. اما امروزه، کتاب های الکترونیکی چنان امکاناتی را در اختیار کاربر میگذارند که دیگر نمی‌توان آنها را فقط «کتاب هایی نوظهور» دانست، بلکه این کتاب ها به عنوان فناوری آموزشی نیز بسیار مفید هستند.
کتاب الکترونیکی چیست؟
کتاب الکترونیکی را به طور ساده میتوان این گونه تعریف کرد: «ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتال به صورتی که بتوان آن را بر روی صفحه کامپیوتر مشاهده کرد.» کتاب های الکترونیکی را میتوان روی محملهای دیجیتالی نظیر دیسک فشرده، دیسک فشرده دیجیتالی، شبکه جهانی وب و جز آن منتشر کرد. در سالهای اخیر، ناشران منابع مرجع سعی کرده‌اند تا علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از طریق شبکه جهانی وب در محیطی فراگیرتر، ارزان‌تر، و با قابلیتهای چند رسانه‌ای و فرامتنی در دسترس طیف وسیعی از خوانندگان قرار دهند.
کتاب های الکترونیکی ویژگیهایی دارند که با استفاده از آنها، نه تنها در وقت و زمان صرفه‌جویی میشود، بلکه باعث شکوفایی خلاقیتهای کاربر یا خواننده نیز میشود. به طور نمونه میتوان اندازه و نوع قلم و رنگ را در بخشهای مورد نظر تغییر داد. همچنین، بسیاری از کتاب های الکترونیکی به ابزارهایی مجهز شده‌اند که به کاربران امکان می‌دهند که زیر پاراگراف‌های مورد نظر خود خط بکشند و یا نکاتی را در حاشیه متن اصلی یادداشت کنند. این ابزار برای محقق یا دانشجویی که قصد دارد بدون از میان بردن یک نسخه چاپی کتاب، مطالب اصلی و کلیدی آن را بیرون بکشد جالب است. به علاوه میتوان صفحات مورد نظر را در کتاب های الکترونیکی به سادگی و مثلاً با فشار یک کلید برای مراجعات بعدی نشانه‌گذاری کرد.
انواع کتاب های الکترونیکی
کتاب های الکترونیکی، با توجه به ویژگی ها، امکانات و کاربردهایشان به گروههای زیر تقسیم میشوند:
1- کتاب های الکترونیکی فقط متن: در این دسته، کتاب های الکترونیکی فقط شامل اطلاعات متنی هستند و هیچ‌گونه تصویر، نمودار و جز آن را شامل نمی‌شوند.
2- کتاب های الکترونیکی دارای تصاویر اسکن شده: در کنار اطلاعات متنی، تعدادی تصویر اسکن شده نیز وجود دارد.
3- کتاب های الکترونیکی با تصاویر متحرک: در کنار اطلاعات متنی، تعدادی تصویر انیمیشن و یا قطعاتی از فیلم نیز وجود دارد.
4- کتاب های الکترونیکی سخنگو: این دسته کتاب های الکترونیکی با استفاده از امکانات صوتی و الکترونیکی تا حدی با کاربر رابطه برقرار میکنند.
5- کتاب های الکترونیکی چند رسانه‌ای: در این دسته از کتاب های الکترونیکی یک رابطه چند رسانه‌ای و دو سویه میان کتاب و خواننده برقرار میشود. این دسته کاملاً با کتاب های سنتی و چاپی متفاوت‌اند و امکانات کمکی برای جستجو و تحقیق در آنها در نظر گرفته شده است.
6- کتاب های الکترونیکی در محیط وب: بیشتر در قالب PDF، HTML، و یا متن ساده در دسترس قرار می‌گیرند. برای مطالعه برخی کتاب های الکترونیکی باید همه متن کتاب ها را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه یا فصل آنها را مطالعه کرد.
مهمترین مزایای نشر کتاب در محیط وب از نظر ناشران
1- کاهش هزینه‌های تولید و چاپ کتاب: انتشار فقط یک نسخه از کتاب های الکترونیکی در محیط وب و دسترسی همزمان همه خوانندگان به آن، موجب میشود تا برخلاف کتاب های چاپی نیاز به انتشار شمارگانی بالا از یک کتاب نباشد. البته تهیه و قراردادن یک کتاب الکترونیکی در محیط وب دارای هزینه‌های جانبی برای ناشران نظیر ثبت حوزه، خرید فضا در محیط وب، طراحی گرافیکی، حفظ و نگهداری سایت، نوشتن برنامه جستجو و پایگاه اطلاعاتی، ورود اطلاعات، خرید تجهیزات کامپیوتری و شبکه و موارد دیگر است، ولی بسیاری از امکانات و تجهیزات فوق میتوانند در نشر کتاب های الکترونیکی دیگر نیز استفاده شوند و در واقع فقط یک بار ناشر هزینه می کنند.
2- عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبارکردن کتاب: یکی از مشکلاتی که ممکن است ناشران با آن روبهرو شوند، انبارکردن کتاب ها قبل از توزیع و نیز نگه داری نسخه‌های اضافی است. نشر کتاب در قالب الکترونیکی نیاز به فضای فیزیکی برای انبارکردن کتاب ندارد، زیرا همه اطلاعات در قالب دیجیتال ذخیره میشود. علاوه بر این، اگر محیط نگه داری کتاب ها از شرایط مناسبی نظیر رطوبت، گرما، نور و جز آن برخوردار نباشد، به نسخ چاپی به مرور زمان آسیب خواهد رسید. ولی کیفیت اطلاعات دیجیتال همواره یکسان می‌ماند.
3- عدم نیاز به توزیع و ارسال کتاب به نقاط دیگر: یکی از مشکلاتی که ناشران به ویژه در کشور ما با آن روبهرو هستند، عدم توزیع سریع، مناسب و کم هزینه کتاب ها در شهرهای مختلف است. کتاب های الکترونیکی نیاز به توزیع و یا ارسال به نقاط دیگر ندارند، اما باید به نحو مناسبی خوانندگان را از انتشار آنها مطلع ساخت. چنین فرایندی می‌تواند از طریق مطبوعات، سایت وب، پست الکترونیکی، و تبلیغات چاپی انجام شود. به تعبیر دیگر کتاب های الکترونیکی را نمی‌توان در پشت ویترین کتاب فروشی ها نمایش داد.
4- عدم‌برگشت کتاب از سوی کتاب‌فروشان به دلایل مختلف: از آنجا که تنها یک نسخه از کتاب الکترونیکی تولید میشود و در محیط وب در دسترس قرار میگیرد، ناشران هیچ‌گاه با مشکل برگشت کتاب از سوی کتاب‌فروشان و توزیع‌کنندگان روبهرو نخواهند شد.
5- جلوگیری از تمام‌شدن نسخه‌های چاپی: یکی از مشکلاتی که خوانندگان به ویژه برای خرید کتاب های مرجع پر استفاده و کمیاب با آن روبهرو هستند، دسترسی به آثاری است که همه نسخه‌های چاپی آنها در بازار نشر به فروش رفته و ناشر به دلایل مختلف دیگر اقدام به انتشار چاپهای جدید از آن نکرده است. به این گونه کتاب ها اصطلاحاً کتاب های خارج از چاپ میگویند. نشر کتاب در محیط وب این فرصت را به ناشران می‌دهد که هیچ‌گاه با مشکل به اتمام رسیدن نسخه‌های چاپی روبهرو نشوند و خوانندگان همواره بتوانند برای خرید کتاب مورد نظر اقدام کنند.
6- زمان کم برای تکثیر اثر
7- امکان دریافت سریع نقدها و بازخوردها
8- امکان طبقه بندی بر اساس خواننده
9- فرصت بيشتر براي انتشار عناوين بيشتر و آثار الكترونيكي:توليد فقط يك نسخه كتاب در قالب الكترونيكي، دسترسي تعداد زيادي از خوانندگان به يك نسخه از كتاب به طور همزمان، و موارد ديگر منجر به كاهش هزينه توليد كتاب ميشود و بدين ترتيب ناشران فرصت بيشتري پيدا مي‌كنند تا به انتشار عناوين بيشتري از كتابهاي ويژه در زمينه‌هاي تخصصي بپردازند. به عبارت ديگر امروزه ديده مي شود كه بيشتر ناشران خصوصي، به دليل محدوديتهاي مالي تمايل دارند عناويني را كه مخاطبان بيشتري دارند به چاپ برسانند تا سود بيشتري كسب نمايند، نشر الكترونيكي در محيط وب تا حدودي مي‌تواند ناشران را به سوي انتشار كتابهاي تخصصي يا متعلق به نويسندگان ناشناخته سوق دهد.
ارزشهای افزوده نشر کتاب در محیط وب
فرآیندهایی که ارزشهای جدیدی به نشر کتاب در محیط وب می‌افزایند، عبارت‌اند از:
1- دسترسی همزمان به نسخه‌ای واحد ازکتاب الکترونیکی:محیط وب این امکان را در اختیار ناشران و نویسندگان قرار می‌دهد تا بتوانند نسخه‌ای واحد از کتاب های خود را به طور همزمان در دسترس تعداد بی‌شماری از خوانندگان قرار دهند و بدین ترتیب در هزینه‌های گزاف چاپ، صحافی، و توزیع کتاب با شمارگان بالا صرفه‌جویی کنند.
2- افزودن اطلاعات چند رسانه‌ای: محیط وب، این امکان را می‌دهد تا به راحتی علاوه بر متن، صوت، تصویر، و ویدئو نیز در کتاب های الکترونیکی گنجانده شود. در دنیای چاپی فقط میتوان عکسهای رنگی یا سیاه و سفید را به کتاب اضافه کرد و امکان استفاده از صوت، انیمیشن، و ویدئو به عنوان بخشی از کتاب و یا اطلاعات تکمیلی به منظور تفهیم هر چه بهتر مفاهیم وجود ندارد.
3- امکانات جستجوی اطلاعات:از طریق دیجیتالی کردن متن یک کتاب، میتوان امکانات جستجوی مختلفی را برای کاوش یک یا چند کلیدواژه در متن کامل کتاب و یا در فصل و صفحه‌ای مشخص پیش‌بینی کرد. اگر چه، تنها نمایه چاپی در انتهای کتاب برای دسترسی به موضوعات مورد نظر بسیار ارزشمند است، ولی تهیه نمایه مناسب و کارآمد نیاز به صرف هزینه از سوی ناشر و بهره‌گیری از نمایه‌سازان متخصص و حرفه‌ای دارد. ناشران میتوانند از یک برنامه جستجو که از خصوصیات و امکانات کاوش مناسب برخوردار باشد، به عنوان ابزار جایگزین نمایه کتاب برای جستجوی اطلاعات در کتاب های الکترونیکی استفاده کنند.
4- انعطاف‌پذیری بیشتر برای اصلاح و یا انتشار ویرایش جدید: محیط وب به ناشران و نویسندگان امکان می‌دهد تا به سرعت، حتی چند هفته پس از انتشار یک کتاب به اصلاح یا انتشار ویرایشهای جدید اثر مورد نظر بپردازند. انجام چنین فرایندی در محیط الکترونیکی بسیار سریع و کم هزینه است، زیرا در بیشتر مواقع بخش کمی از کتاب بازنگری میشود.
معایب و مشکلات نشر الکترونیک
محدودیت هایی برای نشر الکترونیک و گسترش آن در روابط عمومی ها وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:
1. دسترسی به اینترنت: یکی از محدودیت هایی که خوانندگان برای دسترسی به محصولات نشر الکترونیکی در وب با آن مواجه هستند، دسترسی به اینترنت است. بسیاری از مخاطبان به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه دارای سرعت مناسب دسترسی به اینترنت نیستند. ضمن این که بسته به نوع هر سازمان، مخاطبان آن با هم فرق دارند و به دلیل «عدم مهارت و تسلط برخی کاربران به کامپیوتر»، نشر الکترونیک نمی تواند برای دسترسی به اطلاعات، جایگزین مناسبی برای نشر چاپی باشد.
2. حق‌التألیف: ذخیره، تکثیر، تغییر و ارسال الکترونیکی متون و تصاویر محصولات نشر الکترونیک در بسیاری موارد به سادگی و بدون رعایت حقوق مولف صورت میگیرد. حتی در کشورهای پیشتاز در نشر الکترونیکی هنوز موضوع حق مؤلف کتاب های الکترونیکی حل نشده است و ناشران و نویسندگان با دیده تردید به این موضوع می‌نگرند. موضوع حق مؤلف و مالکیت معنوی نشر الکترونیک در محیط وب را میتوان یکی از مهمترین چالش ها و موانع بر سر راه انتشار این گونه آثار به شمار آورد، زیرا که از جنبه‌های فناورانه، نشر الکترونیک پیچیده‌تر است و نیاز به سیاست‌گذاری کلان در سطوح ملی و یا بین‌المللی دارد.
3. مشکلات خواندن در محیط وب: تحقیقات نشان می دهد متون چاپی بیشتر خوانده می شوند اما کاربر محتوای صرفا الکترونیک را مرور می کند. خواندن متن بر روی صفحه نمایش کامپیوتر نسبت به رسانه‌های چاپی دشوارتر است. تجربه ثابت کرده است که چشم انسان هنگام خواندن بر روی صفحه کامپیوتر زودتر از رسانه‌های چاپی خسته میشود و خواننده نمی‌تواند نظیر مجلات یا کتاب های چاپی تمرکز لازم را داشته باشد. پایین و بالا بردن صفحه نمایش کامپیوتر نیز برای دنبال کردن متن کتاب نسبت به ورق زدن یک صفحه از کتاب چاپی مشکل‌تر است و چشم انسان در بسیاری از موارد مطالب را گم می‌کند. علاوه بر این، نمی‌توان محصولات نشر الکترونیک خصوصا در وب را در هر وضعیتی مطالعه کرد.
4. مشکلات استناد به کتاب های الکترونیکی: ماهیت ناپایدار محیط وب همواره مشکلاتی را برای محققان به منظور استناد پایدار به منابع اطلاعاتی الکترونیکی در این محیط به وجود آورده است. امروزه، بسیاری از افراد، اینترنت را کتابخانه مجازی به شمار می‌آورند که امکان دسترسی به طیف وسیعی از منابع و پایگاههای اطلاعاتی را در زمینه‌های مختلف می‌دهد. حال سؤال این است که آیا نظیر «کتابخانه‌های حقیقی»، منابع موجود در این محیط همواره قابل دسترس هستند و بدون تغییر باقی می‌مانند. به تعبیر دیگر آیا به منابعی که دیروز در این محیط الکترونیکی استناد کرده‌ایم، فردا نیز میتوان دسترسی پیدا کرد. مهمترین مشکلاتِ ناشی از استناد به کتاب های الکترونیکی عبارت‌اند از: ناپدید شدن و یا از میان رفتن اطلاعات، تغییر محتوای اطلاعات، و تغییر نشانی دسترسی به منابع در اینترنت. بروز چنین مشکلاتی باعث شده است تا برخی محققان برای استفاده و استناد، نه تنها به کتاب های الکترونیکی، بلکه به دیگر منابع اطلاعاتی در وب نیز به دیده تردید بنگرند.
5. چگونگي فروش كتابهاي الكترونيكي: اين سؤال مطرح است كه چگونه مي‌توان كتابهاي الكترونيكي را از طريق وب به فروش رساند. نحوه پرداخت هزينه كتاب توسط خوانندگان، ارائه " كلمه عبور" براي مشاهده كتاب و حفظ مالكيت آن، و استفاده از كارتهاي اعتباري براي پرداخت هزينه كتاب از جمله مشكلات به شمار مي‌آيند.
6. نبود فهرستگان كتابهاي الكترونيكي: خوانندگان از طريق فهرستها يا فهرستگانهاي ملي و بين‌المللي مي‌توانند از كتابهاي چاپي منتشر شده آگاهي حاصل كنند، حال آنكه يك فهرست يا فهرستگان ملي و بين‌المللي مختص كتابهاي الكترونيكي در محيط وب وجود ندارد و آنچه قابل دسترسي است بيشتر مربوط به يك ناشر يا سايتي خاص است.
7. مسائل معنوي مربوط به نشر كتاب در قالب الكترونيكي: شايد شما هم زمزمه‌هاي نابودي كتابهاي چاپي در آينده و جايگزيني كتابهاي الكترونيكي در كتابخانهها را شنيده باشيد و يا در برخي منابع خوانده باشيد. امروزه، بسياري از صاحب‌نظران نشر كتاب بر اين باورند كه هيچ رسانه‌اي نمي‌تواند جايگزين كتابهاي چاپي شود. نشر به صورت الكترونيكي برخي لذتها و جنبه‌هاي معنوي استفاده كردن و خواندن كتابهاي چاپي را از ميان مي‌برد. لذت ورق زدن صفحات كتابهاي چاپي، مطالعه كتاب هنگام خواب يا در هر حالتي كه خواننده احساس آرامش و راحتي كند، بردن كتاب با خود به مدرسه، سفر و يا محل كار و خواندن آن در هر زماني كه به آن احتياج است، هديه دادن و گرفتن كتاب، جمع‌آوري كتابهاي هنري و چيدن آنها در قفسه كتابخانه شخصي به عنوان يك اثر ارزشمند و به ياد ماندني، همه و همه از طريق"نشر الكترونيكي" يك اثر از ميان خواهند رفت. انسان ممكن است با يك كتاب چاپي انس بگيرد و بارها آن را بخواند و از تماس با آن لذت ببرد و يا در حاشيه آن مطالبي بنويسد و يادداشت كند كه در جهان الكترونيكي امكان‌پذير نيست. همچنين، بسياري از افراد علاقه دارند به كتاب‌فروشيها بروند و در ميان قفسه‌هاي كتاب به مرور عناوين دلخواه بپردازد و آنها را ورق بزنند. حال آنكه دنياي ديجيتال، جهاني خشن، ناپايدار و شايد هم بتوان گفت «بي‌وفا» است. ما هر لحظه مي‌توانيم كتاب مورد علاقه خود را از قفسه كتابخانه شخصي برداريم و آن را مطالعه كنيم، اما اگر دسترسي ما به خط اينترنت و كامپيوتر محدود شود، نخواهيم توانست كتاب الكترونيكي مورد علاقه خود را مشاهده كنيم. مطرح شدن چنين مواردي، مربوط به طرف تاريك عصر ديجيتال و نشر اينترنتي است.
*****
از هنگام ظهور رايانه (بويژه رايانة شخصي) متخصصين از سازمانهاي بدون‌كاغذ(paperless office) ، ظهور كتاب الكترونيكي، تأثير ارتباط جمعي وب جهاني، و پايان‌يافتن عصر كتاب چاپي خبر دادند. پايگاههاي وب و پست الكترونيكي، اطلاعات را به ميزان قابل‌توجه، به مخاطبين ارائه دادند. متخصصين مي‌گفتند كه ما خواهيم توانست اطلاعات روي صفحة نمايش رايانه را، با استفاده از ابزار واسطه‌اي كه متن را مي‌خواند، گوش كنيم. اما اين متخصصين نگفتند كه پيشرفتهاي فناوري موجب آسان و ارزان شدن چاپ صفحه‌هاي پايگاههاي وب يا پيغامهاي پست الكترونيكي ميشود. به جاي آن، اين تحولات افزايش كاربرد هر دو جنبه - يعني هم متن چاپي و هم متن الكترونيكي - را به دنبال داشت. براساس نتايج يك مطالعه در سال 1996، دنيا به همان اندازه كه به سمت عرضه و كاربرد رايانه گرايش دارد، بر عرضه و استفاده از كاغذ نيز تأكيد مي‌ورزد.
نشر الکترونیک به طور فزاینده ای در حال مطرح شدن، به عنوان یکی از کارآمدترین نشرها برای انتشار اطلاعات است. برخی از ناشران از این ابزار برای انتشار کتاب های الکترونیکی استفاده میکنند. انتشار این نوع کتاب ها در محیط وب دارای ارزشهای افزوده ای است که منابع چاپی فاقد آن هستند. در این وضعیت، این موضوع اهمیت می یابد که نویسندگان، ناشران و متخصصان در صنعت نشر الکترونیکی از شیوه هایی که دارای ارزش بیشتری هستند استفاده کرده تا منابع چاپی ارزش خود را از دست ندهند. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در سالهای آتی باید جای منابع سنتی را با منابع الکترونیک عوض کرده و بیشتر به کتاب ها و نشر الکترونیک بها دهند. زیرا این قشری که در حال حاضر به انتشار بی سرو سامان منابع الکترونیکی پرداخته است در آینده ای نزدیک به کل منابع چاپی را با منابع الکترونیک تعویض مینماید. برای اینکه این کار با سرعت کمتری اتفاق بیافتد ناشران و نویسندگان باید با استفاده از فناوری اطلاعات عملکردهای سنتی را بهبود بخشیده و البته زمینه هایی را برای فعالیت و استفاده از منابع جدید و شبکه های گسترده برای استفاده نسلهای آینده از این منابع را فراهم آورند.
منابع:
1. عابدی، احمد. ۱۳۹۰. فصلنامه علمی دانشجویی دانش شناسی دانشگاه پیام نورقم، شماره ۸: بهار و تابستان.
2. محسنی، حمید. مجموعه سازی و خدمات تحویل مدرک: تهران: نشر کتابدار، 1382؛ ص 42.
4. حسین امامی، دانشجوی دکتری علوم ارتباطات، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه های نوین
مبانی جنبش نرم افزاری
1- ماهیت و گستره جنبش نرم افزاری
هر تمدنی از نرم افزار و سخت افزار تشكیل می شود. مراد از سخت افزار همان ساختارهای اجتماعی و محصولاتی است كه به دنبال تحقق آن، ساختارها پدید می آیند. این محصولات اعم از محصولات دقیق كه ابزار آزمایشگاهی هستند، ابزار تولید و سپس محصولات مصرفی می باشد. ما اینگونه از رهاوردهای تمدنی را سخت افزار می نامیم، اما نرم افزارها نظام مفاهیمی هستند كه پشتوانه تولید این سخت افزارها می باشند و اینها نیز طبقات مختلفی دارند؛ مفاهیم بنیادین مثل فلسفه منطق و منطق، مفاهیم تخصصی همچون علوم مختلف ریاضی، تجربی و انسانی و بالاخره مفاهیم اجتماعی و عمومی كه بر مفاهیم تخصصی تكیه دارند، همگی در زمره نرم افزارها به شمار می آیند.
روبنایی ترین شكل نرم افزار آن چیزی است كه امروزه هدایت و كنترل ابزارهای علمی مثل رایانه را بر دوش گرفته اند، اما نرم افزار، مفهومی بسیار گسترده تر از این موارد جزئی دارد؛ به زعم ما مفاهیم تخصصی هم عمیق ترین لایه نرم افزارها نیستند، بلكه آنها نیز مستند به متدها و متدها نیز متكی بر فلسفه های متد كه آنها متدها را سامان می دهند، هستند.
روبنایی ترین شكل نرم افزار آن چیزی است كه امروزه هدایت و كنترل ابزارهای علمی مثل رایانه را بر دوش گرفته اند، اما نرم افزار، مفهومی بسیار گسترده تر از این موارد جزئی دارد؛ به زعم ما مفاهیم تخصصی هم عمیق ترین لایه نرم افزارها نیستند، بلكه آنها نیز مستند به متدها و متدها نیز متكی بر فلسفه های متد كه آنها متدها را سامان می دهند، هستند.
با توجه به وسعتی كه مفهوم «نرم افزار» دارد، انقلاب اسلامی ایران زمانی در جهت تولیدنرم افزار قرار خواهد گرفت كه در مسیر ایجاد نهضت عظیم اجتماعی قدم بردارد. اینكه انتظار داشته باشیم معدودی از اندیشمندان بتوانند چنین تحول بدیع و گستردهای را در جامعه به وجود آورند معقول به نظر نمی رسد. تولید مفاهیم بنیادین و رشته های تخصصی و فوق تخصصی در همه ساحت های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بشر نیازمند نهضت اجتماعی و سازمانی است كه از آن می توان به عنوان «انقلاب فرهنگی» با «جنبش نرم افزاری» یاد كرد. «جنبش نرم افزاری» كلمه حقی است كه از سوی رهبر فرزانه نظام جمهوری اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) ابراز گردیده و حاكی از آن است كه ایشان قصد دارند تا كشتی انقلاب اسلامی را در این مسیر سكانداری نمایند.
2- پیش بایسته های جنبش نرم افزاری
برای ایجاد نهضت نرم افزاری باید نگاه های تازه ای در زمینه های گوناگون دین شناسی، شناخت شناسی و تاریخ شناسی پدید بیاید.
باید بدانیم همه چهره های حیات بشر كه در آنها اراده و فاعلیت او حضور دارد، صحنه تقابل حق و باطل است، از این رو انسان در جزء جزء زندگی فردی و اجتماعی، مضطر به ولایت الهیه و قواعد دینی می باشد. طبعاً با این درك حداكثری از دین، نهضت نرم افزاری در راستای تعبد بیشتر به وحی و گسترش مرز پرستش خداوند معنا پیدا می كند.
3- ضرورت تحقق جنبش نرم افزاری
اگر ما معتقد به دین حداكثر هستیم و نمی خواهیم كه در هیچ ضلعی از زندگی خود به كفر یا شرك مبتلا شویم، باید به تولید مفاهیم مختلف در راستای توسعه تعبد به وحی بپردازیم. پرستش خداوند علاوه بر علوم انسانی باید به علوم پایه و علوم نظری محض نیز تسری پیدا كند و در آن فضاها نیز، نفس پرستی و انسان پرستی مطرود گردد. از این منظر جنبش نرم افزاری به مثابه حركتی در طریق تكامل پرستش، ضرورتی انكارنشدنی پیدا می كند.
در حال حاضر علوم غربی كه ساز و كار پرستش مادی متكی بر فلسفه های حسی است، از مرزهای جوامع اسلامی گذر كرده، زندگی مسلمانان را تحت تأثیر قرارداده و به تدریج می رود تا آنها را به كام تمدن غرب فرو بفرستد. ما برای اینكه مسلمانان را از سایه سنگین تمدن ضد دینی غرب رهایی بخشیم باید نرم افزارهایی تولید كنیم كه آموزه های قدسی اسلام را در عینیت جاری سازد و مدل اداره جدیدی برای بشر تعریف كند. چنانچه ما معادلات كاربردی ارایه دهیم كه بتواند كیفیت را بر پایه فرهنگ اسلامی به كمیت تبدیل نماید، بدون تردید نظام اسلامی از اتهام ناكارآمدی در كنترل عینیت مبرا گشته و همچنین موازنه قدرت در جهان به نفع مذهب بیش از پیش دگرگون خواهد شد.
4-راهكار تحقق جنبش نرم افزاری
تحقق جنبش نرم افزاری متوقف بر تولید فلسفه منطق است. فلسفه منطق، فلسفه ای است كه شالوده منطق را بنیان می گذارد و مبنای هماهنگ سازی عرصه های مختلف معرفتی میگردد.
ما اگر به دنبال برنامه ریزی اجتماعی بر پایه قوانین وحیانی هستیم، به تعامل سه حوزه معرفت دینی، فهم كاربردی و فهم اجرایی نیازمندیم و اگر برنامه ریزی عینی مستند به این سه مهم است، باید در هماهنگ ساختن آنها بكوشیم. چنانچه منطق هایی كه مبنای پیدایش این سه فهم هستند به تعامل و هماهنگی نرسند در محصولات آنها نیز هماهنگی اتفاق نمی افتد، بنابراین ما باید منطق عامی بسازیم كه منطق ها را در سه حوزه به تعامل و همكاری وادارد: اول اینكه باید روش فهم معارف دینی را بر پایه حجیت سامان دهد، دوم اینكه اسلامیت معادلات كاربردی را تمام كند و سوم اینكه قواعد دینی را در فهم اجرایی جاری نماید. اگر این هماهنگی پدید بیاید مفاهیم كاربردی و معارف دینی مؤید یكدیگر خواهند بود، همچنانكه میان این دو و مفاهیم اجرایی تناسب و همكاری برقرار می شود.
باتوجه به این مهم به نظر می رسد فلسفه منطق و سپس منطق عامی كه متدها و روشهای زیرمجموعه خود را در مسیر پرستش خداوند متعال هماهنگ نماید، همان گمشده ای است كه با یافتن آن «نهضت نرم افزاری» سرآغازی روشن پیدا می كند.
باتوجه به این مهم به نظر می رسد فلسفه منطق و سپس منطق عامی كه متدها و روشهای زیرمجموعه خود را در مسیر پرستش خداوند متعال هماهنگ نماید، همان گمشده ای است كه با یافتن آن «نهضت نرم افزاری» سرآغازی روشن پیدا می كند.
5- موانع تحقق جنبش نرم افزاری
مهم ترین مانعی كه تحقق جنش نرم افزاری را نامیسر می سازد، حداقلی پنداشتن حوزه اضطرار به دین یا نظارتی شمردن رسالت وحی است. اگر دین را از حضور سعادت آفرین خود در عرصه اجتماعی و ساحت ذهن و حس بشر بازداریم آنگاه به جای جنبش نرم افزاری به تقلید از دست یافته های تمدن مادی غرب مشغول خواهیم شد.
مع الاسف این موانع بنیادی در جامعه ما تاحدودی نهادینه شده است و لكن امیدواریم كه با ایجاد نهضت بزرگ اجتماعی موانع را پس بزنیم و به نرم افزارهایی دست پیدا كنیم كه زمینه ساز ظهور تمدن نوین اسلامی با محوریت ولایت ا... باشد. انشاءا…
مع الاسف این موانع بنیادی در جامعه ما تاحدودی نهادینه شده است و لكن امیدواریم كه با ایجاد نهضت بزرگ اجتماعی موانع را پس بزنیم و به نرم افزارهایی دست پیدا كنیم كه زمینه ساز ظهور تمدن نوین اسلامی با محوریت ولایت ا... باشد. انشاءا…
نویسنده: محمد مهدی میرباقری
منبع : روزنامه كیهان، با اندکی تلخیص
گامی به سوی بهره‌وری و تحقق جنبش نرم‌افزاری
مقاله حاضر ضمن تبیین نقش اطلاعات در فرایند توسعه پایدار و نیز ارتقای بهره‌وری، پس از مروری بر وضعیت نظام ملی، راهكارهایی جهت توسعه اطلاعاتی ایران به عنوان پیش شرط تحقق جنبش نرم‌افزاری به صورت فشرده ارائه خواهد داد.
توسعه فرایندی است عجین با طیف وسیعی از مطالعات، برنامه‌ریزی‌ها، گزارشات، تصمیم‌سازی‌ها، ابتكارها و ... اما به راستی چرا «اطلاعات» به ویژه در فرایند «توسعه پایدار» چنین پر اهمیت ظاهر شده است؟ با توجه به ارتباط مستقیم و تنگاتنگی كه میان مفاهیم توسعه و بهره‌وری وجود دارد، به روشنی میتوان اهمیت راهبردی اطلاعات و فناوری‌های اطلاعاتی را در مباحث حوزه بهره‌وری نیز جستجو كرد. با عنایت به محوریت نقش انسان در مفاهیم توسعه و بهره‌وری، در فضایی كه زمینه رشد خرد اجتماعی و كیفیت آموزش به سبب تسهیل ارتباطات و تبادل اطلاعات علمی فراهم گردد، بستر لازم برای نهادینه شدن فرهنگ بهره‌وری و توسعه منابع انسانی آسان‌تر مهیا شده، در نتیجه حركت ملی برای ارتقای بهره‌وری از سرعت، تداوم و تضمین بیشتری برخوردار خواهد شد. از این رو میتوان به حكم تجربه نیز انسان و جامعه پیشرفته‌تر را معادل با انسان و جامعه بهره‌ورتر دانست.
در عصر حاضر تمام جهان رو به سوی خلق یك «جامعه جهانی اطلاعاتی» می‌رود و در این مسیر، هر كشور باید جزیی از پیكرهاین جامعه اطلاعاتی در حال ظهور باشد. برای مشاركت مؤثر و كارآمد در جامعه جهانی اطلاعاتی، لازم است كه هر كشوری خود بدل به یك «جامعه اطلاعاتی» شود وگرنه شكل جدیدی از محرومیت و استعمار، چهره زشت خود را نمایان خواهد ساخت.
در عصر حاضر تمام جهان رو به سوی خلق یك «جامعه جهانی اطلاعاتی» می‌رود و در این مسیر، هر كشور باید جزیی از پیكرهاین جامعه اطلاعاتی در حال ظهور باشد. برای مشاركت مؤثر و كارآمد در جامعه جهانی اطلاعاتی، لازم است كه هر كشوری خود بدل به یك «جامعه اطلاعاتی» شود وگرنه شكل جدیدی از محرومیت و استعمار، چهره زشت خود را نمایان خواهد ساخت.
امروز به باور بسیاری از صاحب‌نظران، جهان در آستانه یك انقلاب اجتماعی نوین قرار دارد و زمینه این انقلاب را حركت از جامعه كشاورزی به جانب جامعه صنعتی و در نهایت به سوی جامعه فرا صنعتی (جایی كه تطور اقتصادی از تولید كالا به ارائه خدمات می‌گراید) مهیا ساخته است. این انقلاب نوین كه به «انقلاب اطلاعاتی» نام گرفته است، به اندازه انقلاب صنعتی اهمیت داشته و به سبب آن، پردازش داده‌ها و تبادل اطلاعات بر تولید كالا برتری می‌یابد و خود، به ابر صنعتی فراگیر بدل میشود. حتی ممكن است اطلاعات، خود به سلاح نیرومندی تبدیل شده و در محاصره یا تحریم یك كشور، نقش تعیین كننده داشته باشد. شاید به همین دلیل است كه در عصر اطلاعات، كشورها را بر پایه كمیت و كیفیت اطلاعاتی كه در اختیار دارند، طبقه بندی می‌كنند. ضرورت و جبر تعمیق فرهنگ صنعتی و توسعه برای ارتقای سطح علوم و تكنولوژی، بسط امكانات تحقیقاتی علمی و فنی را می‌طلبد و تكنولوژی اطلاعات، ابزار لازم برای تحقیقات اصیل نظری و كاربردی را فراهم می‌سازد. در حقیقت فرآورده‌ها و خدمات اطلاعاتی، پشتیبان پروژه‌ها و اقداماتی است كه در برنامه‌های سازندگی و توسعه ملی مورد توجه بوده و در بسیاری از مواقع در پیشگیری از وقوع بحرانها، نقش اصلی را برعهده داشته است. برای بسط این موضوع، ذیلاً به نقش اطلاعات در فرایند توسعه و ارتقای بهره‌وری نظری خواهیم داشت.
اطلاعات و توسعه پایدار:
توسعه فرایندی است عجین با طیف وسیعی از مطالعات، برنامه‌ریزی‌ها، گزارشها، تصمیم‌سازی‌ها، ابتكارها و ... اما به راستی چرا «اطلاعات» به ویژه در فرایند «توسعه پایدار» چنین پر اهمیت ظاهر شده است. جهانی شدن (Globalization) واقعیت روبه گسترشی است كه ابعاد مختلف آن تمامی كشورهای جهان را به گونه‌ای با خود درگیر ساخته است. در این راستا، تغییر رویكرد از فناوری مولد به فناوری اطلاعات، آغازگر مرحله جدیدی از حیات اجتماعی بشر شده است، به نحوی كه كاربرد فراگیر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، موجبات تحقق شكل جدیدی از جوامع، موسوم به «جامعه اطلاعاتی» را مهیا ساخته است. جامعه‌ای كه در آن، دانایی ارزش پایه بوده و به همین دلیل، این سرمایه است كه در خدمت نیروی انسانی قرار میگیرد و نه بالعكس.
پژوهش یا تولید دانش (Knowledge Production)، پایه اصلی فناوری و ركن اساسی پیشرفت و توسعه علمی میباشد. باید اعتراف كرد كه تحقیقات بشر در یك قرن گذشته، شاید به میزان تمام تاریخ، تولید دانش و اطلاعات نموده تا جایی كه به نظر می‌رسد این انباشتگی، جهان را در آستانه «انفجار اطلاعات» قرار داده است. هر روزه كتابها و مقالات فراتر از آنكه بتوان آنها را مطالعه نمود چاپ و منتشر میشوند. از سویی آهنگ رو به رشد تكنولوژی بر ارائه نتایج روز افزون تحقیقات برای به خدمت گرفتن آنها به شدت پای می‌فشارد. ردپای مقدمات بروز «انقلاب اطلاعاتی» را از هم اكنون میتوان در ظهور ریز كامپیوترها، دیسكتهای نوری و دیگر رسانه‌های ذخیره انبوه، شبكه‌های ارتباط جهانی، تكنولوژی فشرده سازی، میكروگرافها، پست الكترونیك و…به وضوح مشاهده كرد. روزی نیست كه بتوان از شنیدن نامهایی چون انفجار اطلاعات، بزرگ‌راه‌های اطلاعاتی، اینترنت، فیبر نوری، آموزش مجازی، تجارت الكترونیك (e-Commerce) و…اجتناب نمود.
این انقلاب نوین اجتماعی، در حال ایجاد محیط جدیدی است كه سازمانها، زیرساخت‌ها، معیارها و نیز ارزشهای نوینی را بر مبنای كامپیوترهای شخصی ( PCها) و ابررسانه اینترنت با خود به همراه می‌آورد. اصطلاح انقلاب اطلاعاتی دال برگذار از جامعه‌ای صنعتی به جامعه‌ای خواهد بود كه در آن صنعت اطلاعات بر دیگر فراورده‌های صنعتی استیلا می‌یابد.پیشرفت اقتصادی بیشتر در صنایع دانشی روی می‌دهد تا در بخش تولید (1) و دولتها نیز در دراز مدت از سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی در راه اقتصاد سیاسی اطلاعات) بیش از سرمایه‌گذاری در راه تولید صنعتی سود خواهند برد. در عرصه تجارت نیز با ایجاد اقتصاد جهانی وپیدایش بازارهای مشترك، نیاز به اطلاعات تكنولوژیك افزایش یافته زیرا عامل كیفیت تولید وتوسعه اقتصادی در همین مورد مندرج است. ظهور پدیده تجارت الكترونیك وآمار رشد فزاینده آن طی سالهای اخیر دلیلی بر این مدعا است.(2)
در حال حاضر، بحث ارتباطات و جامعه اطلاعاتی مانند مقوله محیط زیست، تعیین كننده سیاستهای جوامع در عرصه‌های گوناگون است. فشار امواج اطلاعاتی و تحولات علمی - تكنولوژیكی، طبعاً دولتها را به اهمیت و ضرورت تدوین سیاستهای جامع اطلاع رسانی و استخدام فناوری‌های نوین ارتباطی و افزایش سرمایه‌گذاری در این خصوص متوجه ساخته است و با توسل به زیر ساختهای خود و فراهم ساختن امكان بهره‌گیری از این ابزارها و روشهای نوین، افقهای جدیدی در خصوص تبادل اطلاعات و امكان حضور بی‌واسطه‌تر در عرصه‌های اجتماعی و دسترسی آنی به داده‌های علمی مختلف را به روی شهروندان گشوده‌اند و به این طریق زمینه تسهیل مشاركت مردم برای تحرك جامعه و بدست آوردن سهم مساوی در سودمندی‌های توسعه فرهنگی - اجتماعی را مهیا ساخته‌اند.
اطلاعات و بهره‌وری:
در حال حاضر دولتها به خوبی دریافته‌اند كه سرمایه گذاری اصولی در بخش اطلاعات و گسترش نظام‌های ارتباطی، مولد است و بی شك ارتقای بهره‌وری در سطوح مختلف را به دنبال دارند. در دنیای امروز ابزارها و روشهای نوین اطلاع رسانی، موجبات ارتقای سطح دانش و آگاهی عمومی و نیز افزایش همبستگی و زمینه مشاركت مردم برای تحرك جامعه را فراهم آورده است. از این رو با توجه به محوریت نقش انسان در مفاهیم توسعه و بهره‌وری، در فضایی كه زمینه رشد خرد اجتماعی و كیفیت آموزش به سبب تسهیل ارتباطات و تبادل اطلاعات علمی فراهم گردد، بستر لازم برای توسعه منابع انسانی و نهادینه شدن فرهنگ بهره‌وری آسان‌تر مهیا شده و در نتیجه حركت ملی برای ارتقای بهره‌وری از سرعت، تداوم و تضمین بیشتری برخوردار خواهد گشت. از این رو میتوان به حكم تجربه نیز انسان و جامعه پیشرفته‌تر را معادل با انسان و جامعه بهره‌ورتر دانست.
وضعیت نظام ملی اطلاع‌رسانی در ایران:
در عصر حاضر تمام جهان روبه سوی خلق یك «جامعه جهانی اطلاعاتی» می‌رود و در این مسیر، هر كشور باید جزئی از پیكره این «جامعه اطلاعاتی» در حال ظهور باشد. برای مشاركت مؤثر و كارآمد در «جامعه جهانی اطلاعاتی»، لازم است كه هر كشوری خود بدل به یك «جامعه اطلاعاتی» شود و گرنه شكل جدیدی از محرومیت و استعمار چهره زشت خود را خواهد نمایاند. در خصوص ایران، اگر انواع پشتیبانی اطلاعاتی و حقوقی مورد نیاز در هر یك از اقدامات پروژه‌های برنامه‌های توسعه ملی را تحلیل كنیم و آنها را با خدمات و زیرساختهای اطلاع رسانی خود تطبیق دهیم، آنگاه ارزیابی رسا یا نارسا بودن آنچه كه داریم امكان‌پذیر و نقاط قوت و ضعف و كاستی‌های موجودآشكار خواهد شد. (مطالعاتی از این دست، هر ساله به وسیله مجمع جهانی اقتصاد صورت میگیرد ولی متاسفانه در گزارشها نامی از كشور ما برده نمی‌شود. لذا تلاش جهت تعیین شاخص‌هایی در این زمینه برای كشورمان ضروری به نظر می‌رسد.)
در ایران حجم فروش رایانه در سالهای ۷۵-۷۴ ش حدود ۴۰-۵۰ هزار دستگاه بوده، حال آنكه این رقم در سال ۱۳۸۱ به ۸۰۰ تا ۸۵۰ هزار دستگاه رسیده است (2) و هم اكنون نیز از مرز یك میلیون فراتر رفته است. در حوزه تجارت الكترونیك نیز مهمترین مسئله ایجاد خدمات پول الكترونی در قالب كارت‌های اعتباری، مبادلات بین بانكی، كردیت كارت و دبیت كارت میباشد. (البته لازم به ذكر میباشد كه كشورهای توسعه یافته، قریب به ۵۰ سال است كه از كارت‌های اعتباری استفاده می‌كنند). همچنین در خصوص بهره گیری از ITبه منظور ایجاد فرصتهای جدید شغلی، مقدماتی در پاركهای تحقیقاتی كشور فراهم شده كه می‌بایست این اقدامات، خصوصاً در حوزه تولید نرم‌افزار با سرعت بیشتری دنبال شود. (3)
با تأملی در وضعیت نظام ملی اطلاع رسانی در ایران و با نگاهی به آینده چنین به نظر می‌رسد كه تسریع در حركت كند چرخهای تحقیقات علمی و پژوهشهای صنعتی، جز با توجه اساسی به مقوله اطلاعات میسر نخواهد شد و لذا ضرورت دارد بخش اطلاع رسانی و همه جنبه‌های آن، در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت، به شكل جدی‌تری مد نظر قرار گیرد.
جمع بندی:
دیدیم كه لزوم استفاده گسترده از تكنولوژی‌های اطلاع رسانی، پیامد تحولات آگاهانه اجتماعی است. امروز جوامع توسعه یافته معترف‌اند كه اگر كشوری نتواند اطلاعات مورد نیاز شهروندان و صنایع خود را تأمین كند، بخش عمده‌ای از استقلال خویش را از دست خواهد داد. این در حالی است كه متأسفانه در جوامع در حال توسعه، محدودیت كانالهای ارتباطی و اطلاع رسانی و در نتیجه عدم امكان دسترسی به موقع به اطلاعات علمی و فنی مورد نیاز موجب شده استقلال سیاسی این كشورها كه به قیمت سنگینی به دست آمده به دلیل تزلزل در استقلال اقتصادیشان در معرض خطر جدی قرار گیرد.
در این میان، توجه به این نكته بسیار ظریف نیز ضروری است كه استفاده بی‌رویه و بدون تشخیص و تمیز كشورهای در حال توسعه از اطلاعاتی كه سرچشمه آنها در كشورهای توسعه یافته است، می‌تواند در صورت عدم دقت، وابستگی علمی و تكنولوژیكی به دنبال داشته باشد و افزون بر آن، در زیانی كه به هویت فرهنگی، ارزشهای اجتماعی و تاریخی و در نهایت، استقلال سیاسی این كشورها وارد آید مؤثر باشد. كشورهای توسعه نیافته كنونی جهان، كشورهایی هستند كه دیر هنگام به مرحله انقلاب صنعتی رسیده‌اند و كشورهای توسعه نیافته آتی جهان، آنهایی خواهند بود كه دیر هنگام به ملزومات انقلاب اطلاعاتی دست یابند. لذا با این شرایط، بدیهی مینماید كه در «دهكده جهانی» كلید توسعه پایدار را كشورهایی در دست خواهند داشت كه علاوه بر دارا بودن نظام گسترده تحقیقات علمی،از امكانات نوین ارتباطی و سیستم‌های كارآمد اطلاعاتی نیز برخوردار باشند.
منابع
منابع
1. ناصح، محمدامین - تجارت الكترونیك و توسعه پایدار، مجموعه مقالات تجارت الكترونیك، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، ص ۱۲۴.
2. مؤمنی، مینو - دو روی سكه بازار كامپیوتر در ایران، دنیای اقتصاد، ۱۸ خرداد ۱۳۸۲.
3. مطابق ماده ۴۸ تا ۵۷ قانون برنامه سوم توسعه، دولت موظف است به منظور ایجاد فرصتهای شغلی جدید، علاوه بر معافیت از حقوق و عوارض دولتی برای سرمایه گذاری، همه ساله اعتبارات و تسهیلات ویژه‌ای به این امر اختصاص دهد (تبصره ۳، ۱۱ و ۲۹)
3. مطابق ماده ۴۸ تا ۵۷ قانون برنامه سوم توسعه، دولت موظف است به منظور ایجاد فرصتهای شغلی جدید، علاوه بر معافیت از حقوق و عوارض دولتی برای سرمایه گذاری، همه ساله اعتبارات و تسهیلات ویژه‌ای به این امر اختصاص دهد (تبصره ۳، ۱۱ و ۲۹)
نگرشي نو به مفهوم جنبش نرم افزاري
بحث حاضر در مورد توليد علم و جنبش نرم افزاري است ، لازم است در اين مورد، نسبت به سه مؤلفه ذيل ديدگاه كلي و جامعي مطرح شود:
1ـ مفهوم و معناي توليد علم و جنبش نرم افزاري
شايد بحث توليد علم و جنبش نرم افزاري ، همان پيشينه تاريخي و معرفتي بحث «توسعه علم» باشد.توسعه علم به معناي «development of sience» است. اكنون اين واژه با تعبير ديگري با عنوان «توليد علم» يا «production of sience» مطرح شده است.
اصطلاح جنبش ؛ «movement» كه در واژه «جنبش نرم افزاري» به كار رفته، بيشتر در جامعه شناسي استعمال مي شود. جنبش يا حركت، هم به روش «اصلاحي»، (نه پايه اي و بنيادي) وجود دارد، كه از آن به «movement reform» تعبير مي كنند و هم به سبك «انقلابي» انجام مي پذيرد ، كه از آن به «revolationary movement» تعبير مي شود.
در فرهنگ رايانه¬ای، كلمه «نرم افزار» در مقابل «سخت افزار» قرار دارد. نرم افزار همان طرح ها، برنامه ها و انديشه هايي است كه به رايانه داده شده، و به صورت CDو اينترنت و ... ارائه مي گردد. سخت افزار هم شاملِ سيستم رايانه، مانيتور، دستگاه پخش كن و ... مي باشد، لذا روشن است كه مفهوم نرم افزار از امور رايانه¬اي به عرصه علم شناسي و فرهنگ وارد شده و مفهوم و معناي خاص خودش را پيدا كرده است. البته معناي رايانه اي نرم افزار در جاي خود محفوظ است ؛ نرم افزار در عرصه فرهنگ و انديشه، شاملِ علم و دانش و هنر و انديشه مي شود.
2ـ جايگاه توليد علم و جنبش نرم افزاري
جايگاه اين بحث از ابعاد مختلف قابل بررسي است:
الف ـ بعد تاريخي:
در اين رويكرد پرسش اصلي و اساسي اين است كه ، توليد علم از چه زماني آغاز شده و تا كدامين مرحله پيش رفته است ؟
در فرهنگ و تمدن غرب، دانش و علم ، به مفهوم امروزي را تالِس ملطي در يونان آغاز كرده و اين حركت به تناوب تا قرون وسطي ادامه داشته و سپس عصر روشنفكري ظهور پيدا كرده است و پس از آن دوران جديد فرا مي رسد. در حال حاضر نيز جهان غرب دوران «پست مدرن» را تجربه مي كند. در جهان اسلام ، فرهنگ و تمدن اسلامي از بعثت پيامبر گرامي اسلام شروع شده و همين طور تا خلفاي بعد از ايشان ادامه داشته و سپس در عصر خلافت امويان و عباسيان به شكل گسترده تري ادامه مي يابد. از قرن سوم و چهارم به بعد با ظهور متفكراني چون: زكرياي رازي ، فارابي و سپس ابن سينا، وارد مرحله نوين و جديدي مي شود و همين روال تا ابن خلدون ادامه پيدا مي كند و در عهد صفوي بزرگاني مانند: ملاصدرا ، ميرفندرسكي، اين رويه را ادامه مي دهند تا نوبت به افشاريه و قاجاريه و در نهايت نوبت به دوران انقلاب اسلامي مي رسد. بنابراين ، از بعد تاريخي ، دوره جنبش نرم افزاري و توليد علم ، دوره نوين و مرحله جديدي است.
ب ـ بعد علمي توليد علم و جنبش نرم افزاري :
اين بحث گاهي در فضاي فلسفه علم philosophy of sinceمطرح مي شود. در فلسفه علم، مباحث و مسائل كلي مورد بررسي قرار مي گيرد، لذا توليد علم، جزيي از توسعه علم است. حال سؤالي كه ممكن است مطرح شود اين است : آيا بحث توليد علمي كه از سوي مقام معظم رهبري مد ظله العالی طرح شده و در شكل گيري و نضج در جامعه است، همان مسأله فلسفه علم است ، يا نه، همان بحث توسعه علم development of sienceاست كه فقط از لحاظ ظاهر عوض شده و با نام «توليد علم» مطرح مي شود؟ و آيا اين طرح جديد جزو همان بحث قبلي توسعه علم است كه در جهان امروز مطرح بوده و هست؟
بي شك اين بحث نه از نوع فلسفه علم تئوري پردازان و فيلسوفاني چون كوهن و پوپر و پيروان شان است، و نه از نوع بحث هاي مورد توجه كارشناسان توسعه مي باشد. مسأله بسيار فراتر از اينهاست. دانشجو و طلبه و شخصيت هاي فرهنگي (از جمله مربيان و معلمان) بايد به اين مسأله از زاويه متفاوتي بنگرند. تأكيد مي كنم كه مسأله حاضر ، مسأله فلسفه علم يا بحث توسعه نيست؛ مسأله ژرف تر و فراتر از اينهاست. اين پديده جايگاه خاص جنبش نرم افزاري و فلسفه توليد علم را معلوم مي كند. ما شاهد تولد يك پديده «ذوابعاد» هستيم. بدون شك اين نظريه مي تواند فلسفه جديد انقلاب اسلامي باشد؛ به همين دليل، نظريه جديد رهبر معظم انقلاب موفق و فراگير شده است، اين فلسفه نوين و ذوابعاد، يك فلسفه سياسي عميق است كه اهل علم و سياست را به تكاپو و پويايي وا مي دارد و يا فلسفه تربيتي و آموزشي است كه به فرآيند تعليم و تربيت، حركت و جنبش مي دهد و يا فلسفه اداري است كه سيستم مديريتي واداري جامعه را وارد مرحله نويني مي كند. اين نظريه آن چنان بزرگ و شگرف است كه مي تواند علم و هنر تمدن ما را وارد عرصه جديدي كرده ،نظام فعلي حوزه و دانشگاه و جايگاه نامطلوب علم و دانشجو و استاد را ، به نحو شايسته اي دگرگون كند. همان طور كه انديشه و تفكر امام (ره) ضامن تداوم و بقاي انقلاب اسلامي ايران شد ؛ در شرايط كنوني، جنبش نرم افزاري مقام معظم رهبري نيز مي تواند ضامن بقاي فلسفه علم و انقلاب اسلامي در مجامع علمي و جامعه ما باشد . بدون شك حيات نظام تربيتي و سياسي و در يك كلام ، كليت انقلاب اسلامي در گرو رشد و نمو اين جنبش بسيار پر اهميت است.
3ـ گستره گفتمان جنبش نرم افزاري و توليد علم
گفتمان توليد علم و جنبش نرم افزاري در قلمرو معرفت شناسي را مي توان در پنج گستره خلاصه كرد:
الف ـ مسأله چيستي علم و هويت معارف كه مربوط به حوزه معرفت شناسي است .
ب ـ گفتمان توليد در علوم بشري كه جزيي از علم شناسي و فلسفه علم است .
ج ـ گفتمان توليد در علوم ديني (علوم حوزوي و الهيات) كه از مسائل فلسفه علوم ديني است .
د ـ گفتمان توليد در هنر و ادبيات جزيي از جنبش نرم افزاري است كه جا دارد دچار تحول و رشد و توسعه شود .
هـ ـ گفتمان توليد در معرفت عمومي.
جنبش نرم افزاري و توليد علم، به عنوان يك فلسفه سياسي، بايد يك پيامد سياسي داشته باشد. هريك از ما، به عنوان يك رأي دهنده ، ـ در هر گونه انتخابات كشوري و استاني ـ بايد يك شرط و ملاك اساسي و مهم در پذيرش نمايندگان خود داشته باشيم و بدانيم اين نماينده تا چه اندازه به جنبش نرم افزاري و توليد علم اشراف و اعتقاد دارد و در اين زمينه چه طرح و برنامه اي را دنبال مي كند . بايد بدانيم كه آيا واقعاً اهل علم و توليد معرفت است؟ و يا نه، جز شعار و سياسي كاري و برخوردهاي حزبي و جناحي ، كار ديگري نمي تواند انجام دهد. واقعاً زمان آن شده كه فرايند توليد علم يكي از اصلي ترين و اساسي ترين ميزان رأي ملت باشد و هر نماينده اي كه در اين خط مشي نيست، از سوي مردم طرد شود.
نويسنده: عباس ايزد پناه
منبع: گاهنامه فروغ انديشه (با تصرف و تلخیص)
آی اس آی، آری یا خیر؟
«ما ملاك پيشرفت علمى‌‌‌‌‌‌‌‌‌مان را درج مقالات در مجلات آى.اس.آى نبايد قرار بدهيم. ما نميدانيم آنچه كه پيشنهاد ميشود، تشويق ميشود، برايش آن مقاله‌‌‌‌‌‌‌‌‌نويس احترام ميشود، دقيقاً همان چيزى باشد كه كشور ما به آن احتياج دارد. ما خودمان بايد مشخص كنيم كه درباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى چى مقاله مينويسيم، درباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى چى تحقيق ميكنيم. البته انعكاس در مجامع جهانى لازم است، ضرورى است؛ و انعكاس هم پيدا خواهد كرد. مقصود اين است كه ما پژوهش را تابع نياز خودمان قرار بدهيم.»
بیانات مقام معظم رهبری مد ظله العالی در دیدار اساتید دانشگاه 8/6/88
در زمان حاضر، هدف پژوهش، که تولید علم جدید و گسترش مرزهای دانش و کاربرد آن است با مقاله نویسی که یکی از نشانه های تولید علم و گسترش اطلاعات است، خلط شده است. تردیدی نیست که باید تحقیقاتی صورت گیرد و اگر نتایج آنها قابلیت عرضه شدن داشته باشد، به صورت مقاله برای دیگران عرضه شود. اما صِرفِ نوشتن و انتشار مقاله هدف نهایی نیست. هدفِ پژوهش بالا بردن مرزهای دانش و استفاده از دانش موجود برای رفع نیازهای ملّی است. در حال حاضر، چون اعتماد به نفس خویش را در ارزیابی کیفی و کمّی فعالیت های علمی از دست داده ایم، ناگزیر به بعضی معیارهای گزینشی موجود در خارج برای ارزیابی کارهای پژوهشی متوسل شده ایم که متأسفانه منجر به بعضی جریانات انحرافی شده است.
واضح است که نمی توان با برنامه های ضربتی و دستورالعمل های ناگهانی صاحب علم و فناوری شد، بلکه اول باید زمینه را برای توسعه کمّی و کیفیِ نیروی انسانی مناسبِ پژوهش فراهم کرد. تشویق ها و اعطایی جوایز بدون مبنا، میدان را فقط برای فرصت طلبان آماده می کند و افراد واقعاً مستحق از حمایت محروم می مانند.
موسسه اطلاعات علمیInstitute for Scientific Information بانک اطلاعاتISI مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلات علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف می باشد.ISIموسسه‌ای با تمرکز بر علم‌سنجیو انتشارات علمی است که در سال ۱۹۶۰ توسط یوجین گارفیلدتأسیس شد. این مؤسسه توسط مؤسسهعلمی تامسوندر سال ۱۹۹۲ خریداری و به‌عنوان Thomson ISIشناخته شد و اکنون نیز با نام Thomson Scientificشناخته شده است. این مؤسسه بخشی از شرکت Thomson Reutersاست. مؤسسهISIخدمات مربوط به پایگاههای دادهفهرست کتاب‌ها و مقالات را ارائه می‌دهد. به‌طور اختصاصی این خدمات نمایه‌سازی نقل‌قول‌ها و تحلیل آنها است که توسط خود گارفیلد پایه‌گذاری شده است. این خدمات شامل نگهداری داده‌های نقل‌قول‌های مقالات هزاران نشریهدانشگاهی است. این خدمات از طریق سرویس پایگاه دادهSI's Web of Knowledge در دسترس است. این پایگاه داده به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که بداند کدام مقاله‌ها بیشتر مورد ارجاع قرار گرفته و چه مقالاتی از این مقاله مطلبی را نقل‌قول کرده‌اند.
متأسفانه در زمان حاضر مهمترین شاخصی که برای سنجش فعالیت پژوهشی افراد، دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی به کار می رود، تعداد مقالات چاپ شده در مجلاتی است که در لیست مؤسسه آی اس اس(ISI) آمده است. این مؤسسه در فیلادلفیای آمریکا واقع شده و از داده پایه های آن می توان تعداد مقالات هر فرد، مؤسسه، دانشگاه و یا هر کشور و... را که در مجلات مورد قبولISI چاپ شده است و همچنین شمار ارجاعات به آنها را استخراج کرد.
در مؤسسهISI ، مقالات 9288 مجله بین المللی در 167 مقوله(category) علوم و 2286 مجله در 54 مقوله علوم اجتماعی (بدون در نظر گرفتن این نکته که بسیاری از مجلات در مقوله های مختلف تکرار می شوند) به زبان های مختلف (31زبان) مورد بررسی قرار می گیرند. این مؤسسه،مجلاتی را در لیست خود قرار می دهد که دارای شرایط زیر بوده و ضمنا ازISI درخواست کرده باشند جزو لیست آن قرار گیرند:
ــ به موقع چاپ شدن مجله (که دلیلی ضمنی بر اعتبار پیوسته مجله علمی است)؛
ــ تبعیتِ مجله از قواعد بین المللی ویراستاری؛
ــ عنوان مقالات، چکیده آنها و واژه های کلیدی مقالات به انگلیسی ذکر شده باشند؛
ــ محتوای مجلّه در آن رشته غنی تشخیص داده شود؛
ــ تنوع ملیت از لحاظ مؤلفان مقالات؛
ــ بررسی دقیق در مورد سابقه انتشاراتی و مجموعه استنادی مؤلفان مجله و اعضای هیئت تحریریه (در مورد مجلات جدید)؛
ــ ارجاع واقعی به مقالات آن مجله.
در ایران، سیستمی داخلی برای داوری فعالیتهای پژوهشی وجود ندارد، به همین دلیل داوری را به سیستم خارجی سپرده‌اند. سیستم ISIسیستمی است که در حال حاضر در حال استفاده از آن هستیم. طبق بخش نامه وزارت علوم نتیجه فعالیتهای پژوهشی که به صورت مقاله‌های علمی چاپ میشوند بر اساس WOSبودن یا ISI Listedبودن یا ISCبودن دارای امتیازات جداگانه هستند.
دانشگاه‌های مختلف امتیازات خاصی را برای چاپ مقاله مستخرج از پایان نامه در نظر گرفته‌اند. البته این قانون در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است.
همچنین دانشجویان خارج از کشور برای به تایید رساندن مدرک خود در وزارت علوم، باید یک مقاله مستخرج از رساله دکتری در مجلات WOSچاپ نمایند (مراجعه شود به آخرین بخشنامه در سایت وزارت علوم).
از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقالات، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه می شود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند.اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبانها به چاپ می رسد اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابیISI قرار گیرد، زیرا ارزیابی کنندگان مجلات علمی در ISIنمی توانند عناوین و منابع بکاررفته در مقالات را به زبان انگلیسی ترجمه کنند. داوری علمی و تخصصی مقالات چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی، از جمله عمده ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان می باشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است. البته صرف نظر از تمام مزایای علمی این دست نشریات نباید از این نکته مهم غافل شد که اساسا آی.اس.آی چه نقشی در تولید علم بومی دارد. متاسفانه فقط ۲ درصد مقالات علمی چاپ شده توسط محققان ایرانی در آی.اس.آی (مکانیسم نمایه سازی مقالات علمی در سطح بین المللی)، در داخل کشور قابل استفاده است.باید دید که آیا مقالات علمی ما در داخل کشور نیز قادر به حل مشکلات می باشد یا خیر.
دکتر یلپانی، استاد رشته شیمی، با اشاره به این که متاسفانه محتوای مقاله های ارائه شده ایرانیان و اندیکس شده در آی.اس.آی، در ارتباط با نیازهای جامعه نیست، معتقد است: «اخلاق علمی در چاپ مقاله ها رعایت نمی شود. گاهی اسم مقاله عوض و دوباره در جای دیگری چاپ می شود. هیچ یک از مقاله های تولید شده قابلیت تبدیل به صنعت را ندارد، مثلا بیشتر مقاله های شیمی ایران، نه در ایران و نه در خارج، استفاده صنعتی ندارد. ما در واقع فقط در آمار و عدد و رقم رشد کرده ایم.»
امید است روزی بتوان به ارزشگذاری و ارج نهی واقعی مسئولین کشوری به پژوهش و تحقیقات اساسی و بنیادی افتخار نموده و زمانی فرا رسد که مؤسسات بین المللی، تعیین کننده مقالات معتبر کشور نگردند. روزی که در آن زبان فارسی به عنوان مرجع اصلی مقالات بین المللی قرار گرفته و پژوهشگری دینی رکن اساسی و اصلی پژوهش های بین المللی قرار گیرد. که صد البته این امر مستلزم تلاش، جدیت، ممارست و پشتکار بیش از پیش پژوهشگران، اساتید، دانش پژوهان و نمایندگان و مسئولین محترم میباشد.
برگرفته از مقاله آقایان گلشنی و حیدری در روزنامه رسالت
فروم ( تالار گفتگو ) چیست ؟
با وجود اینکه فروم های فارسی زبان فراوانی در سطح وب راه اندازی شده است. اما هنوز بسیاری از کاربران ایرانی با فروم و طرز کار آن آشنا نیستند.
اول از همه باید بدانیم که معنی کلمه FORUMچیست؟
فروم در زبان لاتین به معنی "میدان، بازار، محل مجمع عمومی، دادگاه و ..."است که در اینترنت و کامپیوتر به یک مجمع عمومی اطلاق میشود که هر کس از هرجا با هر سطح معلومات می تواند در یک فروم عضو شود و با اعضای دیگر در هر زمینه ای به بحث و گفتگو بپردازد و دانسته ها و اطلاعات خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.
فروم ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند که شامل فروم های عمومی و تخصصی میشوند.فرومهای تخصصی شامل تالار هایی در موارد خاص هستند مثل کامپیوتر و موبایل که یک فروم تخصصی کامپیوتر محسوب می شود و فروم های عمومی شامل بحثهای عمومی از سرتاسر کره زمین هستند مثل کامپیوتر، ورزش، مطالعه، کتاب و ...
میتوان گفت فروم یکی از بهترین ابزار اینترنت برای یادگیری در هر زمینه ایست، چرا که از سرتاسر دنیا افرادی با اطلاعات کم و زیاد یکجا جمع میشوند و اطلاعات خودشان را با یکدیگر به اشتراک میگذارند.
هر فروم شامل یک سری تالارهای گفتگو میباشد، که این تالار ها هر یک با یک موضوع خاص و با توجه به اهداف از پیش تعیین شده توسط رئیس فروم ایجاد میشوند. اعضای فروم نیز بنا به نیاز، علاقه، اطلاعات و تجربیات خود در هر تالار به بحث و گفتگو میپردازند. هر تالار نیز دارای زیر مجموعه های خود است. کاربران بنا به موضوعی که میخواهند در مورد آن به بحث بپردازند ابتدا تالار و زیر مجموعة آن را انتخاب میکنند و با ایجاد یک عنوان (تاپیک) بحث خود را آغاز میکنند. هر عنوان جدیدی که باز میشود در بالای لیست عناوین آن تالار قرار میگیرد و کاربران دیگر با مشاهده آن میتوانند به آن پاسخ دهند و در آن به بحث و تبادل نظر بپردازند.
همانند هر جامعه ای برای رعایت نظم و جلوگیری از هرج و مرج و میل به اهداف از پیش تعیین شده، در فروم این جامعه مجازی یک سری قوانین کلی وضع میشود که تمام اعضا موظف به رعایت آنها هستند، به علاوه هر تالار نیز قوانین و مقرارت مربوط به خود را دارد که رعایت آنها نیز برای افرادی که در آن تالار به بحث و گفتگو میپردازند الزامی است. هر یک از اعضا موظف است بعد از به عضویت در آمدن قوانین کلی و جزیی هر بخش را با دقت مطالعه کند تا بعداً با مشکل مواجه نشود.
سیستم ویدئو کنفرانس چیست؟
ویدئوکنفرانس فناوری است که برقراری ارتباط صوتی و تصویری (به صورت زنده) افراد را در مکانهای مختلف با فواصل مختلف امکان‌پذیر مینماید. فراتر از آن سیستم ویدئوکنفرانس می‌تواند با امکانات افزوده دیگری همانند تبادل اسناد و مدارک، ارسال عکس و... نیز همراه باشد. ضمن آنکه تنها با استفاده از ویدئوکنفرانس، امکان حضور همزمان یک فرد در چند مکان فراهم می شود. گستردگی جغرافیایی کشورها از یکسو و کمبود نیروی انسانی متخصص در علوم مختلف و افزایش سرسام آور هزینهها از سوی دیگر منجر به عدم دسترسی همة منابع مورد نیاز سازمانها و شرکت ها گرد یکدیگر شده است. اما استفاده از ابزارها و رسانه هایی که محصول عصر ارتباطات می باشند این امکان و فرصت را فراهم می کند که بتوان بر فاصله ها و کمبود امکانات فایق آمده، نیرو های متخصص، منابع عمده راه بری سیستم ها و افراد کلیدی و تصمیم ساز را همواره در کنار خود داشت. به طور نمونه می توان گفت ارتباط بین استاد و شاگرد همیشه به صورت محلی امکان پذیر نمی باشد. این ارتباط همیشه بسیار محدود و هزینه بر می باشد. در مقابل فناوری ویدئوکنفرانس نه تنها امکان حضور مجازی استاد در کلاس را فراهم می سازد بلکه به دلیل برخورداری از تکنیک های پیشرفته سمعی و بصری تاثیر آموزش را عمق بیشتری می بخشد. این نوع از آموزش را که بین فراگیران و مربیان از لحاظ فیزیکی فاصله وجود د ارد آموزش از راه دور مینامند.
مزایای ویدیو کنفرانس
صرفه جویی در زمان:با استفاده از این سیستم ها و به وجود آوردن امکان برقراری جلسات ویدیویی به صورت زنده، صرفه جویی قابل توجهی در وقت صورت خواهد گرفت، به طوری که زمان صرف شده برای انجام کار همان زمان اختصاص داده شده به کنفرانس ویدیویی است و زمان های تلف شده برای اخذ بلیط، ویزا، سفر، اقامت و رفع خستگی های ناشی از سفر حذف خواهد گردید.
صرفه جویی در هزینه ها:با استفاده از ویدیو کنفرانس و امکان برقراری جلسات بدون نیاز به جابجایی فیزیکی افراد، صرفه جویی فوق العاده ای در هزینه ها صورت خواهدگرفت. در واقع هزینه هایی همچون رفت و آمد، تهیه سالن، پذیرایی و ... خواهد گردید. طبق آمار بیش از 80 درصد از مشتریان بزرگ سیستم های ویدیو کنفرانس در سطح دنیا اظهار داشتند که طی کمتر از 6 ماه پس از خرید تجهیزات ویدیو کنفرانس، هزینه های سرمایه گذاری روی این تجهیزات را جبران نموده اند.
دیگر مزایا:
- برقراری سریع یک همایش یا کنفرانس در موارد اضطراری
- برقراری ارتباط زنده با تمام نقاط جهان
- تسریع در تصمیم گیری
- امکان حضور در جلسات متعدد طی یک روز کاری
- سهولت دسترسی به اعضا و امکان مشارکت بیشتر مدیران، متخصصان یا اعضای تصمیم گیرنده در جلسات
- بررسی سریع پیشنهادها، نتایج حاصله و نظرات
- رفع مخاطرات ناشی از سفر
- استفاده بهینه از منابع انسانی و مدیریت آن ها
- دسترسی سریع به اطلاعات، مدارک و یافته ای علمی
- گسترش فرهنگ کار تیمی
آسیب‌های علمی و فکری فضای مجازی
شبکه گسترده ابزارهای الکترونیکی هر روز بیش از گذشته در تار و پود زندگی بشر تنیده میشود و او را به دنیایی جدید و فضایی مجازی وارد می‌کند. این ابزارها در کنار مزایا و فواید فراوان، آسیب‌ها و مشکلات گوناگونی را نیز به همراه دارد. زندگی در این فضا تنها در صورتی رضایت‌بخش خواهد بود که این آسیب‌ها را بشناسیم و با برنامه‌ریزی، تقویت اراده و احساس مسئولیت، اجازه ندهیم این فرصت بزرگ، به تهدیدی ویرانگر تبدیل شود.
آسیب‌های این فضا را میتوان در گروههای متعددی چون علمی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، روانی و جسمانی دسته‌بندی و تحلیل کرد. در این یادداشت به برخی از آسیب‌های علمی و فکری ابزارهای نوین ارتباطی می‌پردازیم و بیان سایر عناوین را به فرصت‌هایی دیگر موکول می‌کنیم.
اگر چه فناوری اطلاعات و شبکه جهانی اینترنت نقش بسیار مؤثری در پیشرفت تحقیقات علمی و دسترسی به منابع آموزشی و پژوهشی ایفا کرده است، اما همین ابزار را میتوان مانعی بزرگ در برابر رشد علمی بسیاری از افراد به‌شمار آورد. چرا که گسترش استفاده‌های نادرست از فضای مجازی، مشکلات متعددی را در مسیر تحصیل، تحقیق و آگاهی آنها به‌وجود آورده است. برخی از این مشکلات عبارت است از:
۱ـ اتلاف وقت و بی‌برنامگی
جذابیت‌ها و جنبه‌های سرگرم‌کننده فضای مجازی آن‌چنان ما را به خود مشغول می‌کند که گذشت زمان را از یاد می‌بریم و تا به خود می‌آییم می‌بینیم که مدتی طولانی را صرف وبگردی، چت و گشت و گذار در شبکه‌های اجتماعی کرده‌ایم. با این شرایط، طبیعی است که بخش مهمی از برنامه‌های تحصیلی و علمی دانش‌آموزان و دانشجویان دچار اختلال شود و ساعات فراوانی از وقت مفید افرادی که وظیفه اصلی آنها مطالعه و تحصیل است، به بیهودگی بگذرد.
۲ـ پراکندگی ذهن و جلوگیری از تمرکز
در اختیار داشتن هر یک از ابزارهای ارتباط با فضای مجازی به معنی در دسترس بودن برای دیگران و آگاهی لحظه به لحظه از اخبار، مطالب و حوادث گوناگون است. با این شرایط، عملا فرصتی برای خلوت کردن با خود، تمرکز بر یک موضوع و مطالعه دقیق باقی نمی‌ماند. این در حالی است که بدون رها کردن فکر از پراکندگی و جمع کردن حواس، موفقیت در فعالیتهای علمی ممکن نیست. برخی بررسی‌ها نشان داده است با وجود مزایای فراوان جزوه‌نویسی رایانه‌ای، دانشجویانی که در کلاس با استفاده از رایانه همراه جزوه می‌نویسند، معمولا به خاطر درگیر شدن با دیگر موضوعات، دچار افت در یادگیری میشوند.
۳ـ مواجهه با اطلاعات بی‌اعتبار
سهولت تولید و عرضه اطلاعات در فضای مجازی، آن را به اقیانوسی بی‌کران از انواع مطالب درست و غلط تبدیل کرده است. اگر چه با هر بار پهن کردن تور جستجو در این دریا، یافته‌های فراوانی به چنگ می‌آید، اما ارزش و اعتبار این مطالب، یکسان نیست. مدل ذهنی عموم مردم اینگونه شکل گرفته است که وقتی مطلبی را به صورت مکتوب در جایی می‌بینند، برای آن ارزش بیشتری نسبت به مطالب شفاهی قائل شوند و حتی اگر زودباور نباشند، آنچه خوانده‌اند، ناخودآگاه در ذهنیت آنها تأثیر می‌گذارد. حضور مستمر در شبکه‌های اجتماعی و قرار گرفتن در معرض داده‌های گوناگون فضای مجازی، این تأثیرپذیری را به‌مراتب بیشتر می‌کند.
۴ـ کاهش کیفیت تحقیقات علمی
دسترسی آسان به اطلاعات و منابع علمی فرصت بزرگی را برای گسترش و تعمیق تحقیقات پژوهشگران فراهم می‌سازد. با این حال، افرادی که انگیزه و مهارت کافی در بهره‌گیری صحیح از این منابع ندارند، همین فرصت را به تهدیدی برای پیشرفت علمی خود تبدیل میکنند و در فعالیتهای تحقیقاتی به کپی کردن و رونویسی مطالب آماده رو می‌آورند. متاسفانه با گسترش ابعاد زندگی در فضای مجازی، رواج این روش در میان دانش‌آموزان و دانشجویان افزایش یافته و به مانعی در برابر رشد واقعی آنها تبدیل شده است.
۵ـ تزلزل در باورها
اطمینان و استحکام در باورها، زندگی را سرشار از آرامش، نشاط و انگیزه می‌کند. همان‌گونه که باقی ماندن در شک و تردید، نتیجه‌ای جز سستی و اضطراب ندارد. ویژگی‌های فضای مجازی آن را به کانونی برای طرح افکار و نظرات متفاوت و ایجاد تردید و شبهه در باورهای اساسی انسان تبدیل کرده است. مواجهه با این مطالب اگر به بررسی، تفکر و مطالعه بیشتر و انتخاب بهتر بینجامد، بسیار مبارک و مفید خواهد بود. چرا که استحکام واقعی باورها و اطمینان حقیقی، تنها در پرتو شک و گزینش دوباره حاصل میشود. اما از آنجا که اکثر افراد پس از برخورد با پرسش‌ها یا مطالب تردیدآفرین از کنار آن بی‌تفاوت می‌گذرند، حضور در این فضا به‌صورت ناخواسته، بنیان‌های فکری آنان را متزلزل می‌سازد.
