بایستههای نگارش پایاننامه
برخی نگارش پایاننامه را تنها یک کار پژوهشی و تحقیقی میپندارند و تعدادی آن را شایستگی پژوهشی و پارهای آن را مشارکت در دانش بشری معرفی میکنند. اما برای دستیابی به اهداف پژوهشی، باید به موارد زیر دقت کافی داشته باشیم تا با تحصیل آنها، بر غنای کیفی پایاننامه و دستیابی به اهداف، توفیق بیشتری یابیم:
1. نیازشناسی موضوعی
پاسخ به نیازهای واقعی مخاطبان هدف، اهمیت بسیاری دارد. بنابراین، تلاش علمی باید برای پاسخگویی به نیازها در عرصۀ نظری یا عملی باشد؛
2. روش شناسی
بدون روشمندی، نمیتوان به نتایج قابل قبولی دست یافت. در حقیقت، موضوعهای گوناگون و نوع پژوهشها، نیازمند روشی خاص و مختص به خود است. روش تحقیق یک فرایند نظاممند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا دست یابی به راه حل یک مسئله است. به عبارت دیگر، روش تحقیق مجموعهای از قواعد، ابزارها و راههای معتبر و مطمئن و نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف امور مجهول و دستیابی به راه حل مسائل است؛
3. جامعنگری
پرداختن به جنبههای گوناگون مسئله و برقراری ارتباط و انسجام منطقی و تجزیه و تحلیل علمی بر اساس نظریههای گوناگون برای دستیابی به اهداف، بسیار ضروری است؛
4. هدفمندیدر پاسخگویی به سؤالات تحقیق
هر پایاننامهای، برای پاسخ به سؤال و کشف حقیقتی مجهول طراحی میشود. بنابراین، دستیابی به پاسخ سؤالات، مورد انتظار است؛ سؤالات تحقیق، میتواند به دو صورت کلی و فرعی مطرح شود:
الف) سؤال کلی
این سؤال به طور مستقیم از مسئله پژوهش گرفته میشود. در واقع پیجویی سؤال کلی، خود پاسخی است به مسئله تحقیق که مشخص میکند پژوهش، چه چیزی را دنبال میکند.
ب) سؤالات فرعی(جزئی)
این سؤالات از سؤال کلی نشئت میگیرند و میتوان آنها را «مسئله تفکیک شده از پژوهش» نامید. محقق با این سؤالات تصریح میکند که در تحقیق، «چه انجام میشود» و «چه انجام نمیشود». هر پژوهش میتواند چندین سؤال فرعی داشته باشد و هر کدام از این سؤال فرعی نیز راهنمایی برای تهیه و تدوین محتوا و ابزار گردآوری اطلاعات است. بنابراین، سؤالات فرعی باید به گونهای بیان شوند که بر علمی بودن نتایج پژوهش تأکید داشته باشند و چارچوبی مناسب برای تجزیه و تحلیل آماری ارائه دهند.
5. بهرهگیری از ادبیاتی مناسب
جذابیت بخشی به یافتههای علمی، به قالب ادبی مناسبی نیاز دارد. بنابراین، باید به آییننگارش و اصول ادبی به طور کامل پایبند باشیم تا در اثر غفلت از این مهم، به غنای محتوایی اثر، زیانی وارد نیاید.
6. توجه به مطالعه نظام مند و انواع فعالیتهای علمی
بیشتر دورههای تحصیلات تکمیلی، دوره آموزشی هستند که یک هشتم آن، صرف پژوهش برای تدوین پایاننامه میشود. دانشجو، هنگام تدوین پایاننامه از طریق مشارکت در پژوهش، به یادگیری حین عمل پژوهش نیز میپردازد. آشنایی با منابع تحقیق و افزایش مهارت نوشتاری از آموختههای پیشین و ورزیدگی ذهنی، از فواید تدوین پایاننامههاست. در حقیقت، پایاننامهنویسی آشنایی عملی با فرایند مطالعۀ نظاممند است.
اصل تناسب پژوهش با تواناییهای فردی و گروهی، از اصول مهم تحقیق است. پژوهش اصیل، فراتر از توان فردی دانشجو است، مگر در دامنهای بسیار محدود و در شرایطی خاص. اما در پایان نامهها، بیشتر مطالعه توصیفی قابل تحقیق و بررسی است. گردآوری اطلاعات در زمینههای دور از دسترس محققان و ساماندهی آنها به گونهای که راه را برای محققان بعدی جهت پژوهشهای اصیل و بازپژوهی هموار سازد، در این نوع از پایاننامهها قابل وصول است. البته پژوهشهای تبیینی، ترجمه و تصحیح در صورت انتخاب درست و تناسب آن با توانایی دانشجو، میتواند اثربخش باشد.