انواع مهارتها
مهارتها، عموماً به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1. مهارتهای علمی
این نوع مهارتها، برای انجام دادن امور یا وظایف کلییک شغل به کار گرفته می‌شوند؛
2.مهارتهای کار ـ محتوا
این مهارتها به یک حرفه خاص محدود می‌شوند؛ مانند کتاب‌داری که کتاب‌دارهاعهده‌دار آنند و یا تصحیح و نمره‌گذاری اوراق امتحانی که به وسیلۀمعلمها انجام می‌شود؛
3. مهارتهای انطباقییا خود مدیریتی
اینها صفات ویژه یا خصلتهای شخصی هستند. توانایییادگیری سریع، پرداختن به جزئیات دقیق، وظیفه‌شناسی، خودگردانی، سازگاری و حس همکاری و لذت معنوی، نمونه‌هایی از مهارتهای انطباقی‌اند.
همانطور که در عرصه‌هایگوناگون زندگی، به یادگیری و مهارت‌افزایینیاز داریم، در تدوین و نگارش یک پایاننامه مطلوب نیز به داشتن یک سری مهارتهای پایه‌اینیازمندیم. چگونه است که برخی از دانش‌پژوهان از همان مواد، محتوا و ابزار نوشتاری استفاده می‌کنند، اما در مقایسه با کسانی که از مهارتهای ویژه پایاننامه نویسی برخوردارند، ناکام می‌مانند و نمی‌توانند محصول مقبول و پرجاذبه‌ای را ارائه کنند. با توجه به این مهم، برای اخذ مدرک تحصیلی در یکی از سطوح آموزشی حوزوییا دانشگاهیبه روش‌شناسی و کسبمهارت نیاز داریم. در حقیقت، بدون داشتن مهارت و توانایی‌های مورد نیاز و نیز آمادگیقبلی، نمی‌توان به چنین اهدافیدست یافت.
چگونه ممکن است از پایان‌نامه‌ای که مُهر و نشان علمی هر دانش‌پژوهی را به همراه دارد، آسان و گذری عبور کرد و کارنامۀ علمی خود را سطحی پنداشت!؟ همانطور که گفتیم، پایاننامه وسیلۀ سنجش علمی طلاب و نشان‌دهندۀ اهمیت و اهتمام دانش‌پژوه به رسالت علمی ـ تحصیلی خویش است.
رساله میتواند حلقه‌ای از زنجیرۀعلمی تولید فکر و اندیشه باشد که جز با تکلیف‌گرایی و عزم جدی برای همراه شدن با کاروان علم و دانش، به سرانجام نخواهد رسید. جز این، هر اقدامیآسیب فردی و اجتماعیجدی‌ای را برای نویسندۀ رساله، به همراه خواهد داشت. هرگونه سهل انگاری، از یک سو کارنامه علمی نگارنده را سست و بی‌اعتبار می‌سازد و از سویدیگر، کاروان علمی بشری که برای رشد و بالندگی خود به تلاش علمی افراد نیاز دارد و این آثار، از سرمایه‌های دانشی او محسوب می‌شود را بی‌بهره می‌سازد. بنابراین، سزاوار است که طلاب و دانشجویان، برای تعالی علمی خود و مددرسانی به قافله علمی بشری از هیچ کوششی فروگذار نباشند. یکی از عواملیکه میتواند آنها را در دستیابی به این مهم یاری رساند، آشنایی با اصول و مهارتهای پایان‌نامه‌نویسی است. با یادگیری این فنون و مهارتها، می‌توان در پرتو وجدان علمی و تلاش جهادگونه، اثری وزین و گران‌سنگ از خویش به یادگار گذاشت و در آینده نیز مدال علمی خویش را با افتخار، بر تارک اندیشۀ خود مزین ساخت. با یادگیری مهارتها می‌توانیم دانش، نگرش و ارزشهای وجودی‌مان را به توانایی‌های واقعی و عینی تبدیل کنیم و در واقع،یکی از بهترین روش‌های استفاده از زمان و کنترل آن و جلوگیری از مسامحه‌کاری، بهره‌مندی از برنامه‌ریزی است.
پس از شهادت «آیت الله دکتر بهشتی»، تقویم به جامانده از ایشان، نکتۀعجیبی را آشکار کرد؛ این شهید عزیز، برایشش ماه آینده خود، برنامه‌ریزی کرده بود. به عبارت دیگر، برایفعالیتهای احتمالی، دیدارها و برنامه‌های خود، وقت‌های معینی تعیین کرده بود. بنابراین،با برنامه‌ریزی و طراحی دقیق تحقیق و آینده‌نگری، به اهداف پایاننامه نویسی، بهتر و کارآمدتر دست خواهیم یافت.
بدین ترتیب، با برنامه ریزی درست و همه جانبه، مسیر پایان نامه‌ها به سوی تحقیقات بنیادی و کاربردی رهنمون شده و به معنای واقعی، به تحقیق و پژوهش نزدیک می‌شود. در واقع،پژوهش به فعالیت‌های جست‌وجوگرانه‌ای اطلاق می‌شود که براساس یک روش معتبر انجام می‌گیرد و هدف از آن، کشف حقیقت و یا دست‌یابیبه علوم و کشف امور مجهول است.
در تعریف‌های پژوهش، دو رویکرد عمده وجود دارد:
الف)رویکرد توصیفی؛ ب)رویکرد هدفی.
«رویکردتوصیفی»درصدد است تا توصیفِ دقیقی از آنچه در خارج به عنوان پژوهش انجام می‌گیرد، ارایه کند. به عبارت دیگر، می‌خواهد مشخص کند که در شکل‌گیریاین فرآیند چه نوع فعالیت‌هاییباید انجام شود و چگونه باید آنها را انجام داد تا نتیجه، کارآمد و اثربخش‌تر باشد. در این رویکرد، روش و مراحل انجام پژوهش، بسیار مهم است. در مقابل،«رویکرد هدفی»در صدد است تا هدف یا نتیجه فعالیت پژوهشیرا معرفی کند.
در مجموع می‌توان گفت که تحقیق،یک فعالیت منظم و مدونی است که هدف از آن، کشف و گسترش دانش و حقیقت است و حاصل پژوهش، دستیابی به آن چیزی است که برای دیگران مجهول است و یا اطلاع اندکیاز آن دارند. البته اشکال این تعاریف آن است که نوع خاصی از پژوهش را دربرمیگیرد.به همین دلیل، برای عبور از این چارچوب، باید فعالیت عام‌تری را در نظر گرفت. به عبارتی،به هر گونه فعالیت منسجم و خلّاقیکه در جهت افزایش سطح دانش انسانی، فرهنگی، اجتماعی، طبیعی و استفاده از این دانشها، برای کاربردهای جدید،انجام گیرد، پژوهش گفته می‌شود.
درحقیقت، پژوهش کوششیاست علمی و سنجیده که با طرح و برنامه‌ای همراه و برای کشف حقیقتی مجهول است.
اما در تعریفی جامع‌تر، می‌توان گفت که تحقیق و پژوهش، فعالیت منظم و مدونی است که به دستیابی مسائل معین، کشف و گسترش دانش و حقیقت می‌انجامد و حاصل آن میتواند بنیادییا کاربردی باشد.
باید دانست که پژوهش واقعی از جایی شروع می‌شود که تحقیقات پیشین، به آنجا ختم شده‌اند.در مسیر تحقیق، تلاش می‌شود تا نتیجه تحقیق به تولید فکر و اندیشه بیانجامد. البته پژوهشهای توصیفی و تبیینی نیز خالی از فایده نیستند و می‌توانند جایگاه خود را در رتبه‌های بعدیحفظ کنند.
امیدکه طلاب ارجمند، زمان پایان نامه نویسی را فرصتی مناسب برای سنجش دانستنی‌های خود و همچنین ظهور و بروز توانمندی‌های علمی خود بدانند و از این فرصت گران‌بها، در تولید فکر و اندیشه‌ای پویا و خلاق استفاده کنند و نیک بدانند که امروزه، نیازهای فراوانی در ساحت نظام و میهن اسلامی و به طور کلی، در جهان اسلام وجود دارد و تبیین درست معرفت شناسی اسلام، تفکر اخلاقی و معنوی، تفکر فلسفی، اجتماعی، اقتصادی و...بسیار لازم است که باید دقیق، علمی، قانع کننده و با توجه به اندیشه‌های رایج جهان معاصر انجام گیرند و همۀ اینها، رسالت اساسی حوزه‌هاست که بی‌شک، تنها در پرتو حرکت جهادی ـ اجتهادی محقق خواهد شد.
در تأمین این نیازها، نباید مصرف کننده دانش باشیم بلکه باید از طریق پژوهش، تطبیق، تحلیل، نقد و نظر، کاوش و بازآفرینی، آزمایش، شهامت و مهارت،گامی در جهت تولید علم و دانش برداریم.
انسان در زندگی روزمره و عادی خود، اگر به وضع موجود خو بگیرد و در چرخه تکرار و آرامش طلبی حرکت کند، به سر منزلمقصود نمیرسد. بنابراین باید بدانیم که«هرکس که قصد فتح دریا را داشته باشد، باید جرأت و جسارت ترک ساحل را نیز داشته باشد».
باید حرکت و کوشش نمود تا به نوآوری و بالندگی رسید وگرنه: «از جویبار کوچک که آب آن به چالهای میریزد، کسی مروارید، گرانبهاصید نخواهد کرد».
و واپسین سخن اینکه،پژوهشهای علمی در هر جامعهای، بدون به کارگیری و همت نسل جوان، امکان پذیر نیست. تجربۀ جوامع پیشرفته نشان میدهد که نسل جوان، با انرژی زیاد و توانایی و امکان تمرکز بیشتر و تحت حمایت و هدایت پژوهشگران خبره و با سابقه و با آموزش صحیح و روشمند، میتواند تحول آفرین، نوآفرین و آینده ساز باشد.
به طور قطع در پرتو عزم و ارادۀ خلل ناپذیر طلاب فرهیخته، دستیابی به آیندهای روشن، دانش بنیان و دین مدار دور از دسترس نخواهد بود.