در تولید یك اثر از مناظر مختلف می‌توان به آن پرداخت كه نمونه‌های زیر بخشی از این فعالیت‌های علمی ـ نگارشی است:
1. تصحیح (متون كهن و خطی):عرضه صحیح‌ترین شكل ممكن از یك متن كهن؛
2. شرح و تفسیر:شرح و تفسیر درباره متون دارای پیچیدگی لفظی یا معنایی؛
3. نقد:ارزیابی یك اثر برای دست‌یابی به نقاط ضعف و قوت آن؛
4. اقتباس:نویسنده ضمن تأثیرپذیری از آثار دیگران، خود نیز دارای خلاقیت است.
5. استنباط:درك و دریافت و تشخیص و برداشت از آثار دیگران و بهره‌گیری از آن در تألیف كتاب؛
6. استدلال:دلیل آوردن و بیان قراین و نشانه‌های منطقی برای رد یا اثبات یك نظر كه بعضی اوقات به تولید و نظریه‌پردازی می‌انجامد و مهم‌ترین بخش از فعالیت‌های تحقیقی و نگارشی است.
رابطه صفات نویسنده و مطلوبیت اثر
برای اینكه یك كتاب یا اثر به درجه مطلوبیت برسد، نویسنده یا محقق باید قبل، هنگام و پس از ارائه اثر به این موارد توجه كند:
1. عشق به تحقیق و تلاش برای ایضاح یك مشكل:مؤلف و محقق در این راه سر از پا نمی‌شناسد و اولویت اول او ایضاح مشكل است. برای نمونه، علامه امینی برای تكمیل كار خود به كتابدار كتاب‌خانه حسینیه شوشتری‌ها می‌گفت ساعات تعطیلی مرا در كتاب‌خانه تنها بگذارید و در را ببندید تا من به كار خود ادامه دهم. ایشان كتاب‌های مورد نیاز خود را در آن كتاب‌خانه مطالعه و از آنها فیش‌برداری می‌كرد. بنابراین، قبل از هر چیز عشق و علاقه نویسنده به تولید اثر و رفع مشكل ضروری است.
2. غیرت و تعصب برای احیای مكتب و تبیین معارف آنبا توجه به مواریث علمی آن: باید با استفاده از منابع غنی مانند قرآن و روایات و مراجعه به آثار بزرگان به احیای مكتب همت گماشت. حاج آقا بزرگ طهرانی، كتاب الذریعه را نوشت و پنجاه هزار كتاب شیعه را معرفی كرد. مرحوم حاج سید محسن امین كتاب اعیان الشیعه را تألیف كرد و اثر دوازده هزار عالم شیعی را شناساند. مرحوم سید حسن صدر نیز با تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام اثبات كرد كه تشیع دارای قدمتی دیرینه و پایه‌گذار علوم اسلامی است. مرحوم شیخ محمدحسین كاشف الغطاء با تدوین اصل الشیعه و اصولها، محتوای مكتب شیعه را به گونه‌ای مختصر بیان كرد و افرادی مانند علامه عسكری، جعفری، طباطبایی، مطهری و جوادی از دسته بلندهمتان در این مسیر نورانی هستند كه می‌توانند الگوهای شایسته برای محققان و نویسندگان باشند.
3. تعهد و دینداری:محقق و نویسنده باید به دنبال خدمت به دین و حراست از حریم آن باشد نه اینكه با برداشت‌های ناروا یا نیات ناشایست در پی ضربه زدن به دین باشد.
4. برخورداری از ذوق و استعداد:نویسنده و پژوهشگر باید با توجه به ذوق خود در پی پرداختن به موضوع خاص با گستره خاص باشد و برای نمونه به تلخیص یا تألیف یا تحقیق بپردازد.
5. بهره‌مندی از تخصص لازم:نویسنده و محقق باید به اندازه كافی علم و اطلاع تخصصی از رشته مورد تحقیق داشته باشد. علامه طباطبایی تفسیرالمیزان را در پنجاه سالگی پس از ده‌ها سال كار و خبرگی آغاز كرد.
6. مآخذشناسی:مؤلف و محقق باید توان تشخیص منابع و مآخذ و سطوح آن را از جهت دست اول یا دوم بودن یا معتبر و غیر معتبر بودن داشته باشد.
7. پرهیز از پیش‌داوری:نویسنده و محقق باید ذهنیت قبلی خود را برای انجام تحقیق كنار بگذارد. آمده است كه محقق صاحب شرایع وقتی می‌خواست وارد بحث «منزوحات بئر» شود و تحقیق كند كه آیا آب چاه با ملاقات نجس، نجس می‌شود یا نه؟ چاه خانه خود را پر كرد كه مبادا این ذی‌نفع بودن در تصمیم او اثرگذار باشد.
8. دقت و امعان نظر:ژرف‌نگری در مسائل از ویژگی‌های یك محقق و نویسنده خوب است. او نباید تنها به محفوظات بسنده كند بلكه باید عمیقاً در مورد واژگان و فرضیه و محتوا واكاوی كند. مثلاً مرحوم سردار كابلی مدت مدیدی به دنبال این بود كه آیا جمله «حدثنا» با «اخبرنا» در روایات معنای واحدی دارند. محقق نباید تنها به فكر انباشتن مطالب باشد، به طوری كه اگر برخی از صفحات تحقیق او در فرآیند چاپ و نشر مفقود شود، اساساً متوجه این تغییرات نشود؛ زیرا معلوم است كه حاصل زحمات پژوهشی او نبوده است تا برای حفظ و بقای آن بكوشد.
9. دفاع از یافته‌های تحقیقی و ارائه شجاعانه آن:نگارنده و محقق نباید از بیان یافته‌های پژوهشی واهمه داشته باشد. آمده است كه «نَحْنُأَبْنَاءُالدَّلِیلِوَإِلیمَا مَالَنَمِیلُ؛ ما فرزندان دلیل هستیم و هر طرف دلیل میل كند، ما به همان طرف میل می‌كنیم». مثلاً مرحوم محمد خان قزوینی در بررسی كتاب اقبال الاعمال اثر سید بن طاووس بسیار صریح نقادی كرده و گفته است ایشان داستان مباهله را از شخصی به نام «ابن اشناس» نقل كرده، در حالی كه از این شخص در كتاب‌های دیگر نامی به میان نیامده است. بعدها استاد ارجمند آیت‌الله استادی در خصوص همین سخن قزوینی دریافت كه نام «ابن اشناس» در ده‌ها كتاب دیگر هم آمده است و بر نقد او نقد وارد ساخت.
10. بهره‌گیری از حاصل تحقیقات پیشینیان:نویسنده و محقق باید متواضعانه از تحقیقات سودمند دیگران بهره‌برداری كند و حتی خود را به علوم مورد نیاز مجهز كند. آمده است كه مرحوم آقای شعرانی، زبان عبری را از نزدیك زبان‌شناس یهودی فرا گرفته است و حتی جناب استادی می‌گوید: من خودم شاهد بودم كه مرحوم حاج شیخ عبدالرزاق قائینی كه درس خارج فقه می‌گفت و پیرمردی سال‌خورده بود، نزد آقای حسن‌زاده آملی كه جای فرزند او بود، درس هیئت می‌خواند. بنابراین، باید از مطالعات و تخصص‌های دیگران به نحو احسن و به دور از تكبر و خودبزرگ‌بینی آموخت.
11. امانت‌داری در نقل مطالب:ذكر نام منابع و اشخاص در بیان مطالب ضروری است. همچنین اگر مطلبی را از كتابی، حذف یا نقل به مضمون یا تلخیص كرد، باید یادآور شود. اگر می‌خواهد كتابی را تصحیح كند، چنانچه به مطلبی برخورد كه موافق ذایقه علمی او نبود، حق حذف كردن بدون توضیح در بین یك عبارت را ندارد.
12. صبر و بردباری:شتاب‌زدگی و عجله در كارها از مطلوبیت تحقیق و نگارش می‌كاهد. علامه امینی ده‌ها سال كوشید تا الغدیر را به یادگار گذاشت و مرحوم علامه طباطبایی المیزان را بیست سال به تدریج و با صبر و بردباری به انجام رسانید. شیخ حر عاملی وسائل الشیعه را كه از كتاب‌های مرجع است، در بیست سال نگاشت.
13. پی‌گیری تا دست‌یابی به نتیجه:نویسنده و محقق باید تا مراحل آخر در چرخه چاپ و نشر، بر فرآیند تولید كتاب نظارت داشته باشد. حتی اگر لازم بود، چیزی از آن بكاهد یا بیفزاید و دقت لازم را هنگام ویرایش، نمونه‌خوانی، كنترل نهایی و چاپ داشته باشد. حتی پس از چاپ نیز در صورتی كه مطالعات جدیدی انجام داد كه به اعتبار علمی كار می‌افزاید یا متوجه شد كه اشتباهی كرده است، در چاپ‌های بعدی منظور كند. (استادی، 1386، ص24 ـ 15 با تلخیص و تصرف)