عزیزه بهاری اجیرلو
عضو هسته پژوهشی رهرو دانش مدرسه ثامن الحجج (ع)پارس آباد، اردبیل
استاد راهنما:خانم ليلا علياري
زمستان 1391
چکیده:
انسان در مسير زندگي خود همواره با دعا و نيايش مأنوس و رفيق بوده است نياز بشر به دعا آن چنان گسترده است كه اختصاص به مؤمنان نداشته و در طول تاريخ كافران نيز به دعا و نياش روي آورده اند لكن آنان در اثر گمراهي از اين يار ديرينه و مؤثر در غير جايگاه اصلي و حقيقي آن استفاده كرده اند آن ها به جاي اعتقاد به خداي يگانه و جستجوي رفع حاجت از او به غير او روي آورده اند.قران كريم مي فرمايد:«وَمَا دُعَاءُ الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ(الرعد/14)؛
يكي از خدمات بزرگ اسلام به بشريت اين است كه فرزندن آدم را از اين انحراف باز داشته و آنان را در مسير صحيح و شايسته هدايت كرده است.
موضوع دعا، كه مورد توجه قرآن كريم و روايت اسلامي واقع شده پرسش هاي زير در مورد آن مطرح است كه دعا چيست؟ چه نيازي به آن است؟ چگونه بايد دعا كرد؟ به درگاه چه كسي بايد دعا كرد؟ دعا چه چيزي به انسان مي دهد؟ جايگاه دعا در ميان ساير كارها كجاست؟ و پرسش هايي از اين قبيل كه در اين نوشتار به طور مختصر به پاسخ هاي آن مي پردازند. هم چنين دعا و نيايش در زندگي و سرنوشت انسان آثار ارزشمندي داشته و در معارف ديني بخصوص عرفان اسلامي از اهميت ويژه برخوردار است همين طور دعا و نيايش را مي توان در ساير اديان نيز جستجو نمود و به اهميت آن پي برد و از سويي هم مي توان در ميان انسان هاي لائيك نيز آثاري از ادعيه و نيايش را دريافت. لذا مي توان گفت كه دعا كردن يك امر ضروري و فطري شر به حساب مي آيد به همين دليل است كه بسياري از صاحبان انديشه و قلم به اين مهم پرداخته و به گوشه هاي مختلف آن توجه نموده اند اما چيزي كه بسيار مهم است و بسياري بدين باورند كه دعا و نيايش تنها محملي براي دريافت حوائج مي باشد و به جنبه هاي سلوكي و تربيتي آن كمتر توجه گردد و آن را به يك امر صواب و مستحب تبديل نموده اند در حالي كه بايد اثر واقعي دعا را در تأثير جنبه هاي معنوي كه بالاي شخصيت فرد دعا كننده مي گذارد جستجو كرد طوري كه انسان خاكي را به همسايگي افراد سير مي دهد و دل او را از كدورت دنيا به صفاي عالم غيب نزديك مي كند، مضامين عرفاني و حكمت آموز دعاها با اتصال انسان به مبدأ كمال و دعوت به تعقل و تفكر، شخصيت آدمي را تحت پرورش عقلاني قرار داده و او را خداشناس و خودآگاه مي گرداند. آن گاه مجاهدت هاي علمي و عملي با هواهاي نفساني، تزكيه نفس و حجاب ها را كنار زده، محبت خداوند و به تبع آن محبت اهل بيت عليهم السلام در قلبش شعله ور گشته و توفيق بيشتري براي بندگي و تقرب به خدا مي يابد.
لذا ضروري است براي اينكه انسان بتواند با قدرت نا محدود ارتباط بر قرار كندآرامش دايميدرقلب
خود ايجاد كند بايد در اين مو ضوع پژوهشي صورت گيرد كه با دعا از سويي منجر به عظمت روح و عزت نفس شده و از سوي ديگر با بهبود رفتار اجتماعي تحكيم پيوندهاي اجتماعي شود.بنابراين در اين مقاله كوشش شده است كه بيشتر به جنبه ي تربيتي دعا و نيايش با اتكا به آيات الهي، احاديث و آثار و مدارك معتبر از انديشمندان مختلف توجه صورت گيرد.
واژگان كليدی : دعا، تربيت، اجتماع، آيات، روايات.
نتيجه گيري
يكي از نيازهاي بنيادين انسان ها نياز به ارتباط و اتصال به خداي متعال است و انسان ها تا زماني به منشأ لايتناهي وصل نباشند آرامش و اطمينان قلبي در آن ها حاصل نخواهد شد انسان ذاتاً در درون خود نياز به پناهگاه و كسي دارد كه حرف هاي او را بشنود و مشكلات آن ها را حل نمايد.
دعا و مناجات با خدا باعث مي شود انسان خود را در دايره ي بي نهايت هستي تنها و سرگردان و پوچ و بي هدف نبيند و با اطمينان و هدفمندي به زندگي ادامه دهد. يكي از اهرم هاي تربيتي تمام پيامبران براي جوامع انساني دعا و ارتباط با خدا بوده است چرا كه انسان ها بدون در نظر گرفتن خدا مانند صخره هاي در كنار هم اند و اندك اعتباري ندارند پيامبران در مسير تكامل بشر و بازسازي ابعاد روان آدميان مي كوشيده اند اين نكته را به آدمي تفهيم كنند كه يكي از علل و اسباب موجود در عالم وديعه ي الهي است و وابسته به ذات باري لذا عقل اقتضا مي كند به قدرت محدود خود مطمئن و مفتون نگردند ودست نياز به درگاه باري تعالي برآرند متأسفانه از روزگاري كه دست تحريف به دامن دين رسيد و جنبه هايي از آن اسير ابهام قرار گرفت و دعا به عنوان برنامه ي تشريفاتي و فرمايشي و واسطه اي معرفي شد و چنين القا شد كه انسان هاي معقولي تنها با واسطه ي روحانيان مي توانند با خداي خود رابطه برقرار نمايند. اسلام كه برنامه ي جاويد سعادت انسان در هميشه ي تاريخ است اين اصل ساختگي را رد كرد و رابطه ي بي واسطه ي مخلوق و خالق را اعلام كرد پس دعا فرصت سبز رويش جوانه هاي ايمان در قلب آدمي و علتي از علل و سببي از اسباب جلب فيض از مبدأ فياض است. دعاموجبافزایشاحساسآرامش،تقویت دلبستگی به خدا،بالابردن احساس خود و رشد وتعالی میگردد.دعا،منشأ اصلاح رفتارخیررسانی وشفابخشی وروشنایی دل وعامل پیدایش بصیرت است.
منابع و مآخذ
* قرآن كريم
1. برازش، علي رضا، قرآن صاعد، تهران، اميركبير، 1378
2. بندرريگي، محمد، فرهنگ بندرريگي، ج1، تهران، انتشارات علمي، 1378
3. بهرامي، غلامرضا، دعا و زندگي، قم، انتشارات دليل ما، زمشتان، 1384
4. بهشتي، محمد، فرهنگ صبا، بي جا، انتشارات صبا، تابستان 1370
5. ترجمه و شرح صحيفه كامله سجاديه، ترجمه ي سيد علينقي، فيض الاسلام، تهران، انتشارات فقيه، 1379
6. جباران، محمدرضا، علم اخلاق، ترجمه ي سيدعبداله شبر، قم، سنايل، تابستان1383
7. جر، خليل، فرهنگ لاروس، ج1، ترجمه ي حميد طبيبيان، تهران، انتشارات اميركبير، 1382
8. حسيني ليلايي، ابراهيم، آمال و الواعظين، ج1، قم، نسيم كوثر، 1385
9. دانستني هاي نبوي نوشته ي علي غزالي اصفهاني، انتشارات مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان، 1388
10. دانشنامه ي امام علي(عليه السلام) اخلاق(سلوك)، ج14، زير نظر علي اكبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ انديشه اسلامي، 1382
11. دهخدا، علي اكبر، تهران، ج7، انتشارات دانشگاه تهران، بي تا
12. رسولي محلاتي، هاشم، چهل حديث، ج2، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1380
13. رضواني، علي اصغر، شيعه شناسي و پاسخ به شبهات(2)، تهران، نشر مشعر، زمستان 1382
14. سنايي فر، اكبر و ديگران، گلچيني از زبور آل محمد(صلي الله عليه و آله)، تهران، نشر معاونت آموزش عقيدتي سياسي نمايندگي ولي فقيه، تابستان 1385
15. سيد رضي، ترجمه ي نهج البلاغه، ترجمه ي محمد دشتي، مشهد، انتشارات دارالفكر، 1384
16. صانعي، مهدي، بهداشت روان در اسلام، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، 1382
17. طباطبايي، محمدحسين، تفسير الميزان، ج2، ترجمه ي محمدباقر، موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه ي مدرسين حوزه ي علميه ي قم، تابستان 1387
18. عباس، قمي، مفاتيح الجنان، ترجمه ي موسوي دامغاني، بي جا، انتشارات الهادي، تابستان 1382، ص427
19. غفاري، ابراهيم، آيين نيايش، ويراستار محمدرضا نجفي، تهران، 1381
20. فلسفي، محمدتقي، شرح و تفسير دعاي مكارم اخلاق(3)، بي جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1379
21. كليني، محمد، ترجمه ي اصول كافي، ج4، بابان الدعا يردالبلاء و القضا
22. لقماني، احمد، چگونه دعاهايمان مستجاب مي شود، قم، بهشت بينش، بهار، 1382
23. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج93، بيروت، مؤسسه ي الوفاء، بي تا
24. محمدي گيلاني، محمد، شرح مناجات شعبانبه، تهران، نشر سايه، پاييز 1373
25. مرتضي، مطهري، بيست گفتار، بي جا، دفتر نشر انتشارات اسلامي، پاييز1361
26. معين، محمد، فرهنگ فارسي معين، ج7، بي جا، انتشارات نامن، 1386
27. مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، ج1و15، تهران، نشر دارالكتب الاسلاميه، 1386
28. وحيدي، محمد، احكام عمومي، بي جا، مركز نشر هاجر، تابستان 1383
