مرکز مديريت حوزه های علمية خواهران
معاونت پژوهش
آثار اعتقاد به معاد در زندگی
نصیبه عمرانی
ثریا ظهیری ،مریم انفرادی ،لیلا احمد نژاد ،ربابه محمد پور ،فرحناز ابراهیمی ،رقیه ولی پور ،آرزو فرجی
اعضای هسته پژوهشی یاس رسول(س) مدرسة علميه الزهرا(س) مياندوآب ،آذربایجان غربی
استاد راهنما :خانم سمیه فتحی تقی آباد
تابستان 1392
چکيده
معاد و توحيد ، دو رکن اصلی اعتقادی در اديان الهی اند و اعتقاد به اين دو ، خط فاصل فرهنگ خداپرستان و مادی ها شمرده می شود . قرآن کريم پس از ايمان به خدا ، از ايمان به آخرت سخن می گويد و انکار معاد را عين گمراهی می داند و منکران آن به عذاب دردناک تهديد می کند . اعتقاد به معاد تقريباً با تمامی موضوع ها و مسائل مطرح در حوزه های دينی ، فرهنگی ، سياسی ، اقتصادی و اجتماعی ارتباط و در آنها تأثير دارد . از مهم ترين ثمره های تربيتی اعتقاد به معاد ، استوارسازی سلوک لسان در اين جهان ، معنا بخشی به زندگی و رها بخشی از پوچ گرايي است . در سايه باور به معاد ، عمل به تکليف الهی آسان می شود ، چنين اعتقادی، ضامن اجرای تمام قوانين الهی و انگيزه اصلی تهذيب نفوس می باشد .
ايمان به معاد و روز جزا ، حس مسؤوليّت را در نهاد بشر بيدار می کند ، مردم را به راه وظيفه شناسی سوق می دهد و آنان را به رعايت حدود انسانی خود و احترام به حقوق قانونی ديگران وادار می نمايد . بيم از کيفر اخروی ، به مسلمانان راستين آگاهی می بخشد و از گناه و ناپاکی بر حذرشان می دارد ، اميد به پاداش الهی ، مؤمنين واقعی را فرمانبردار دين خدا می سازد و آنها را درستکار و صحيح العمل بار می آورد . خلاصه ايمان به معاد ، ضامن اجرای اوامر و نواهی خداوند و موجب تخلق انسان به سجايای پسنديده و کرايم اخلاق است .
از جمله امور مربوط به قيامت که انبياء الهی از آن خبر داده اند ، مسئله معاد و رستاخيز می باشد. بنا به فرمايش ائمه معصومين (ع) قيامت روزی است که خداوند همه انسانهای گذشته و آينده را برای رسيدگی دقيق حساب و رسيدن به پاداش اعمال ، گردهم می آورد .
«معاد» ، يکی از پايه ای ترين آموزه های دينی است که اساس بسياری از آموزه های دينی ديگر، از جمله آموزه های فقهی ، اخلاقی ، سياسی ، فرهنگی به شمار می آيد . فلاسفه و متکلمان به تبيين و تحليل دو جنبه از معاد پرداختند : معاد روحانی و معاد جسمانی .
واژگان کلیدی :حکمت ، فطرت ، مرگ ، انکارمعاد ، معاد روحانی ، معاد جسمانی ، جاودانگی ، آثار معادباوری ، آثار فردی و اجتماعی .
نتيجه گیری
در جهت پاسخگویی به سوال کیفیت معاد که آیا جسمانی است یا روحانی و یا به هر دو صورت روحانی و جسمانی، فیلسوفان و متکلمان سه نظریه ارائه کرده اند.
نظریه اول: معاد را تنها جسمانی می دانند. نظریه دوم: تنها به بعد روحانی معاد معتقدند. نظریه سوم: به هر دو معاد ( جسماني – روحاني ) معتقدند.
نظریه های اول و دوم خالی از اشکال نیستند و هر کدام به نوعی با ظاهر آیات و روایاتی که در مورد برزخ و پاداش و جزای اخروی است، مخالف می باشند. نظريه سوم با توجه به ادله نقلي وارده در مورد معاد در شريعت اسلام مورد پذيرش دين اسلام است. البته دلایل عقلی اصل معاد در موردکیفیت معاد و چگونگی آن قادر به پاسخگویی نیست و تنها چيزي را كه مي توان با برهان عقلي ثابت كرد اين است كه معاد به صورت روحاني يا روحاني وجسماني، بي اشكال است.
در این بین شبهاتی از جمله آکل و ماکول و تناسخ که در مورد کیفیت معاد وارد شده است را پاسخ دادیم. در مورد شبهه آکل و ماکول پاسخ نهایی این شد که شخصیت و واقعیت هر انسان مربوط به نفس و روح او است و نیازی نیست که عین جسم دنیوی در قیامت حاضر شود (هر چند این کار از قدرت خداوند خارج نیست) بلکه مثل آن باشد کفایت می کند.
اما در مورد شبهه تناسخ باید گفت که اولاً دلایلی وجود دارد که مساله تناسخ را باطل می داند و ثانیاً تناسخ با تعریفی که دارد انتقال دائمی روح از بدنی به بدن دیگر باید در همین دنیا واقع شود با زندگی پس از مرگ و حلول روح در جسم دیگر در عالم پس از دنیا دو مقوله متفاوت هستند و به این ترتیب معاد از مصادیق تناسخ نیست.
آیات قرآن با زبانهای مختلف و طرح مسائل گوناگون، معاد جسمانی را تثبیت و هر نوع تردید را نسبت به آن برطرف می سازد جهت تسهیل در بیان آیات،آنهارا در قالب گروههاي نه گانه بيان میکندکه علاوه بر اينكه معاد جسماني را به وضوح و با بيانات كاملا متنوع بازگو مي كند آن را را از ضروريات قرآن مجيد معرفي مي كند و به بدن اخروي نیز اشاره دارد.
قرآن کریم همچنین در سه دسته آيات از حقيقت روح پرده برداشته است و روحانی بودن معاد را مطرح کرده است. برخي آيات دلالت دارند به اينكه روح بعد از مرگ باقي است كه در قيامت به بدنها ملحق مي شود. و برخي آيات هم عذاب يا پاداشهايي را مطرح كرده اند كه از آنها به پاداش يا عذابهاي معنوي تعبير مي گردد و خيلي روشن است كه اينها از ويژگيهاي مخصوص روح است نه جسم.
علاوه بر آيات الهي در روايات اسلامي و سخنان اولياي دين معاد جسماني و روحانی با تعبيرات مختلف بيان شده است که ازاین روايات به وضوح آشكار مي شود كه در سخنان ائمه-علیه السلام- نيز معاد به هر دو شكل روحاني و جسماني مطرح است.
فهرست منابع ومآخذ
* قرآن کریم
*نهج البلاغه
*صحیفه سجادیه
1. ابن بابویه ،محمدبن علی1378ق.عیون اخبارالرضا(ع) چاپ اول،ترجمه مهدی لاجوردی، تهران،نشرجهان ج2.
2. -------1372،عیون اخبار الرضا(ع) چاپ اول ،ترجمه حمیدرضا مستفیدوعلی اکبر غفاری،تهران، نشر صدوق،ج1.
3. -----،1414ق،اعتقادات الامامیه(للصدوق)چاپ دوم،قم،ناشر کنگره شیخ مفید.
4. العروسی الحویزی، عبدعلی بن جمعه1415ق،تفسیرنورالثقلین(چاپ چهارم)،مصحح سیدهاشم رسولی محلاتی،قم،نشر اسماعیلیان،ج4.
5. دستغیب،عبدالحسین1366،معاد(چاپخانه پیام)، بی جا، انتشارات فؤاد، ناس.
6. -----1377،82 پرسش(چاپ هشتم)،قم، چاپخانه انتشارات اسلامی.
7. ربانی گلپایگانی، علی(1387)، عقایداستدلالی چاپ اول ،قم،نشرهاجر،ج2.
8. سبحانی، جعفر1379، عقاید اسلامی،قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
9. -----، (1386)، معاد شناسی(چاپ سوم)،ترجمه علی شیروانی،قم،دارالفکر.
10. سید قطب(1349)، دورنمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، بی جا، انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
11. شیرازی، ملاصدرا( 1362) ،مبداء و معاد،ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، به کوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ستاد انقلاب فرهنگی.
12. طباطبایی،محمدحسین(1380)، تفسیرالمیزان(چاپ 14)، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی،20جلد.
13. ، طبرسی،فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج7،بیروت،موسسه التاریخ العربی.
14. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق(1377)، گوهر مراد، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ افست.
15. قربانی لاهیجی، زین العابدین(1375)، بسوی جهان ابدی،قم، سایه، چاپ الهادی.
16. مجلسی، محمد باقر(بی تا)، بحارالانوار، حاج سید جواد علوی و حاج شیخ محمد آخوندی، تهران، سرای حاج حسن، شرکت طبع بحارالانوار، ، ج 6.
17. مولوی، جلال الدین(1357)، مثنوی معنوی،تهران، موسسه انتشارات اسلامی
در جهت پاسخگویی به سوال کیفیت معاد که آیا جسمانی است یا روحانی و یا به هر دو صورت روحانی و جسمانی، فیلسوفان و متکلمان سه نظریه ارائه کرده اند.
نظریه اول: معاد را تنها جسمانی می دانند. نظریه دوم: تنها به بعد روحانی معاد معتقدند. نظریه سوم: به هر دو معاد ( جسماني – روحاني ) معتقدند.
نظریه های اول و دوم خالی از اشکال نیستند و هر کدام به نوعی با ظاهر آیات و روایاتی که در مورد برزخ و پاداش و جزای اخروی است، مخالف می باشند. نظريه سوم با توجه به ادله نقلي وارده در مورد معاد در شريعت اسلام مورد پذيرش دين اسلام است. البته دلایل عقلی اصل معاد در موردکیفیت معاد و چگونگی آن قادر به پاسخگویی نیست و تنها چيزي را كه مي توان با برهان عقلي ثابت كرد اين است كه معاد به صورت روحاني يا روحاني وجسماني، بي اشكال است.
در این بین شبهاتی از جمله آکل و ماکول و تناسخ که در مورد کیفیت معاد وارد شده است را پاسخ دادیم. در مورد شبهه آکل و ماکول پاسخ نهایی این شد که شخصیت و واقعیت هر انسان مربوط به نفس و روح او است و نیازی نیست که عین جسم دنیوی در قیامت حاضر شود (هر چند این کار از قدرت خداوند خارج نیست) بلکه مثل آن باشد کفایت می کند.
اما در مورد شبهه تناسخ باید گفت که اولاً دلایلی وجود دارد که مساله تناسخ را باطل می داند و ثانیاً تناسخ با تعریفی که دارد انتقال دائمی روح از بدنی به بدن دیگر باید در همین دنیا واقع شود با زندگی پس از مرگ و حلول روح در جسم دیگر در عالم پس از دنیا دو مقوله متفاوت هستند و به این ترتیب معاد از مصادیق تناسخ نیست.
آیات قرآن با زبانهای مختلف و طرح مسائل گوناگون، معاد جسمانی را تثبیت و هر نوع تردید را نسبت به آن برطرف می سازد جهت تسهیل در بیان آیات،آنهارا در قالب گروههاي نه گانه بيان میکندکه علاوه بر اينكه معاد جسماني را به وضوح و با بيانات كاملا متنوع بازگو مي كند آن را را از ضروريات قرآن مجيد معرفي مي كند و به بدن اخروي نیز اشاره دارد.
قرآن کریم همچنین در سه دسته آيات از حقيقت روح پرده برداشته است و روحانی بودن معاد را مطرح کرده است. برخي آيات دلالت دارند به اينكه روح بعد از مرگ باقي است كه در قيامت به بدنها ملحق مي شود. و برخي آيات هم عذاب يا پاداشهايي را مطرح كرده اند كه از آنها به پاداش يا عذابهاي معنوي تعبير مي گردد و خيلي روشن است كه اينها از ويژگيهاي مخصوص روح است نه جسم.
علاوه بر آيات الهي در روايات اسلامي و سخنان اولياي دين معاد جسماني و روحانی با تعبيرات مختلف بيان شده است که ازاین روايات به وضوح آشكار مي شود كه در سخنان ائمه-علیه السلام- نيز معاد به هر دو شكل روحاني و جسماني مطرح است.
فهرست منابع ومآخذ
* قرآن کریم
*نهج البلاغه
*صحیفه سجادیه
1. ابن بابویه ،محمدبن علی1378ق.عیون اخبارالرضا(ع) چاپ اول،ترجمه مهدی لاجوردی، تهران،نشرجهان ج2.
2. -------1372،عیون اخبار الرضا(ع) چاپ اول ،ترجمه حمیدرضا مستفیدوعلی اکبر غفاری،تهران، نشر صدوق،ج1.
3. -----،1414ق،اعتقادات الامامیه(للصدوق)چاپ دوم،قم،ناشر کنگره شیخ مفید.
4. العروسی الحویزی، عبدعلی بن جمعه1415ق،تفسیرنورالثقلین(چاپ چهارم)،مصحح سیدهاشم رسولی محلاتی،قم،نشر اسماعیلیان،ج4.
5. دستغیب،عبدالحسین1366،معاد(چاپخانه پیام)، بی جا، انتشارات فؤاد، ناس.
6. -----1377،82 پرسش(چاپ هشتم)،قم، چاپخانه انتشارات اسلامی.
7. ربانی گلپایگانی، علی(1387)، عقایداستدلالی چاپ اول ،قم،نشرهاجر،ج2.
8. سبحانی، جعفر1379، عقاید اسلامی،قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
9. -----، (1386)، معاد شناسی(چاپ سوم)،ترجمه علی شیروانی،قم،دارالفکر.
10. سید قطب(1349)، دورنمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، بی جا، انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
11. شیرازی، ملاصدرا( 1362) ،مبداء و معاد،ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، به کوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ستاد انقلاب فرهنگی.
12. طباطبایی،محمدحسین(1380)، تفسیرالمیزان(چاپ 14)، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی،20جلد.
13. ، طبرسی،فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج7،بیروت،موسسه التاریخ العربی.
14. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق(1377)، گوهر مراد، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ افست.
15. قربانی لاهیجی، زین العابدین(1375)، بسوی جهان ابدی،قم، سایه، چاپ الهادی.
16. مجلسی، محمد باقر(بی تا)، بحارالانوار، حاج سید جواد علوی و حاج شیخ محمد آخوندی، تهران، سرای حاج حسن، شرکت طبع بحارالانوار، ، ج 6.
17. مولوی، جلال الدین(1357)، مثنوی معنوی،تهران، موسسه انتشارات اسلامی
