ارتباط نظام احسن با مسئله شرّ
(از نظر حکمت متعالیه وآیات قرآنی)
شهلا شکرالهی
اکرم الهیاری لیلاشکرالهی، فاطمه بنده مرادی،زهرارضازاده
اعضای هسته پژوهشی یاس کبود مدرسه فاطمه الزهرا (س)بیجار،کردستان
استادراهنما: خانم سمیه مالمیر
زمستان 1392
چکیده:
یکی از مباحث فلسفی مطرح شده در اندیشه ی فلاسفه صدرایی، ارتباط نظام احسن با مسئله ی شرور می باشد،این فلاسفه با رویکرد ایجابی شبهه ی مطرح شده،یعنی ناسازگاری شرور با احسن بودن جهان هستی را، بررسی کرده وبی اعتبار دانسته اند. بر اساس این نگرش که از سرچشمه ی وحیانی سیراب می شود خداوندِ احسن الخالقین،محال است به خلقت جهانی دست بزند که دارای عیب ونقص است،چراکه وی واجب الوجود ،عالم وقادر براین عالَم می باشد وخیر محض است؛از طرفی وجود امور شریف نشان دهنده ی وجود اشرفِ اقدم برآن است.
درواقع منشأ این نقایص به ماده بودنِ عالم زمینی بر می گردد، و جعل بالعرض خداوند است. بنابراین جهان هستی، برآمده از یک نظام ربّانی است که به بهترین شکل ممکن خلق شده است. در این مقاله با توجه به دو رویکرد فلسفی وقرآنی،به بررسی اثبات نظام احسن وارتباطش با انواع شرور در عالم پرداخته می شود.
واژگان کلیدی :نظام احسن،علم عنایی،شرورعدمی،شرور بالعرض
نتیجه گیری:
با توجه به این براهینی که در این نوشتار اقامه شد ثابت شد که جهان هستی دارای یک نظام احسن است و اگر احسن از آن قابل خلق بود بی شک خداوند به جهت عنایتی که دارد، خلق می نمود. جهان هستی با توجه به قوس نزول وصعود، تجلی بلاواسطه ی خداوند وهدف نهایی رسیدن به خود اوست واز آنجا که خود او احسن الخالقین است، دارای یک نظم احسن می باشد.
اما شروری که در این زمینه مطرح است رانیز به این شکل پاسخ دادیم که تشخیص فرد در اینکه آیا این مسئله شرّ است،ملاک نبوده بلکه آنچه که ملاک است مصالح واقعی است چراکه علم انسان محدود بوده وبه خیر ویا شرّ بودن آن احاطه ی کامل ندارد .«وَعَسی أن تَکرَهواشَیئاً وَ هوَخیر لَکم وَ عَسَی أن تُحِبّوا شَیئاً وَ هوَ شَرٌّ لَکم».(216 بقره)
شر در قضای الهی داخل است،چراکه خالق این جهان را برحسب همین شرور و خیرات نظم بخشیده است، ولی منسوب به خداوند نیست بلکه برخواسته از عمل خود موجودات است.
وبیان داشتیم که شرور اموری عدمی هستند ونسبت آنها با اعدام، عموم وخصوص مطلق است،وآنچه که در نظام هستی است، از آن جهت که فیض وجود را از منبع خیر محض دریافت می کند پس خیر است وهدف نهایی نیز رسیدن به کمال وقرب خدای متعال است واز جهت دیگر نیز جهان هستی به جهت مادّه بودن، سرشار از تضادها وتزاحمات است، اگر موجودی منجر به عدم ارتقای کمال وجودی یک موجودشود،نسبت به آن شرّ بالعرض است.باتوجه به جعل بسیط،این طور نیست که خداوند چیزی را بیافریند وسپس چیز دیگری را،بلکه همان وقت که آفرینش شکل گرفت همه لوازم را با او آفریده می شود؛ بدین ترتیب این جهان به جهت داشتن خالقی که خیر محض است، احسن بوده وهیچ شرّی بالذات در آن راه ندارد.
منابع و مآخذ:
1-ابن سینا، حسین بن عبدالله، طبیعیات شفا، قم، نشر البلاغه، چاپ اول، 1375
2-جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، قم، مرکز نشر إسراء، چاپ سوم،1378
3-رحیق مختوم،ج4, 6, 8, 10،قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1382
4-توحید درقرآن، قم، مرکز نشر اسراء، 1383
5- تسنیم، قم، مرکز نشراسراء، 1385
6-حسن زاده آملی، حسن،شرح دفتر دل. شارح: داوود صمدی آملی. قم: انتشارات نبوغ،1379
7-زنوزی، ملا عبدالله،لمعات الهیه. با مقدمه جلال‌الدین آشتیانی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1361ش
8-سهروردی، شهاب الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، قم، انتشارات بیدار،1388
9-عبودیت، عبدالرسول، حکمت متعالیه، ج 2، انتشارات سمت،1388
10-طالبی چاری، محمدجواد و دیرباز، عسگر. (1387ش). تأملی بر نظام احسن از منظر حکمت متعالیه. معرفت فلسفی. شماره 2.
11-طباطبائی، سید محمد، نهایةالحکمة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1362
12- حاشیه علامه طباطبایی بر اسفار اربعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1981
13- اصول فلسفه وروش رئالیسم، تهران، انتشارات صدرا، چاپ 13، 1388
14-المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، داراکتب الاسلامیه،1354
15-مطهری، مرتضی، مجموعة آثار،ج 1,3، تهران، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1370
16-مکارم شیرازی،ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1370
17-ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، ج7,1، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1981
18- الشواهد الرّبوبیة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1378
19-المبدأ و المعاد فی الحکمه المتعالیه. به اشراف محمد خامنه‌ای، محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری. تهران بنیاد حکمت اسلامی صدرا.1381
20-نصری، عبدالله. (1382ش). فلسفه آفرینش. قم: دفتر نشر معارف.
21-نکویی سامان، مهدی. (1388). نظام احسن از دیدگاه صدرالمتألهین. تهران: خردنامه صدرا. شماره 55
