حبیبه شاهنده
حوزه علمیه ثامن الحجج (ع) پارس آباد، اردبیل
استاد راهنما: قنبر گل پرست
زمستان 1391
چکیده:
ایمان و ماهیت آن، دارای ابعاد بسیار گسترده ای است که بررسی و تبیین هر یک از جوانب آن مطالب قابل بحث فراوانی برای بیان خواهد داشت. در حدیثی از رسول اکرم (ص) در مورد ماهیت ایمان آمده است:ایمان قولی است که گفته می شود و عملی است که انجام می شود و شناختی از سوی عقل هاست. حضرت امیرالمؤ منین (ع) درتعریف ایمان فرموده اند: « ایمان، برشناخت با قلب، اقرار با زبان و عمل با اعضاء و جوارح استوار است.
هدف از نگارش این تحقیق بررسی و تبیین ماهیت و کارکردهای آن، از دیدگاههای مختلف نظیر؛ آیات و روایات، اندیشمندان می باشد که با روش توصیفی –اسنادی به انجام رسیده است. نتایج حاصله از این مقاله حاکی از آن است ؛ که ایمان باعث آرامش روحی و روانی، افزایش عزت نفس، تنظیم حب و بغضهای اجتماعی، تحکیم وحدت، جرأتمندی، خوف و رجا، اطاعت پذیری از حق، تغییر نگرش، برادر دینی، اجتماع مسلمانان به عنوان آثار فردی و اجتماعی ایمان؛ و فقدان آرامش روحی، احساس تنهایی، پوچ گرایی، بی مسئولیتی، اختلاف و تفرقه در جامعه، و.... ، به عنوان آثار فردی و اجتماعی بی ایمانی در زندگی افراد به شمار می رود.
همچنین؛ جهل، عناد و سرکشی، فسق، سیاهای قلب، شک و تردید، از موانع ایمان؛ و قرائت قران کریم، انجام نیکی و دوری از بدی ها، حیاء، پرهیزگاری، مجاهدت علمی، تقویت احساس و عواطف، توجه دائم به خدا و ذکر نام او، توجه به نعمت ها و شکرگذاری از آن و... از راهکارهای تقویت ایمان به حساب می آیند.
کلید واژه: ایمان- ماهیت- موانع- مراتب- درجات- آثار فردی- آثار اجتماعی، تقویت ایمان
نتیجه گیری
ایمان به عنوان سرچشمه منشاً همه ی فعالیتها، با هویت بخشی و ایجاد احساس تعلق خاطر هدف و انگیزه زندگی افراد تعیین می شود. اما آنچه مورد تاًکید است ایمان به خداوند یکتا وامور غیبی می باشد. ایمانی که با جوشش درونی و جلوه های عملی خود زندگی را برای انسان لذت بخش می کند همچنین اعمالی که انسان با نیت قرب الهی ورسیدن به کمال بشری انجام می دهد باید دارای روح ایمان به پروردگار باشد تا مقبول حق قرار گیرد.
بدون شک، در دنـيـاى امـروز، بـر اثـر گسترش فساد و بی بندوباری اخلاقی، اگـر نـسـل جـوان در بـرابـر فرهنگ پست دنياى استكبار، ایمان قلبی به خدا داشته و در پی کسب آنچه از انجام اعمال نیک وعده داده است باشد ، رضای او را با جان ودل خریدار باشد و اختیارزندگی خود رابدست هوی و هوس ندهد، استعدادها و نيروهاى باطنى او، شكوفا شده و می تواند زندگی سعادتمند و شیرینی داشته باشد. بالعکس، اگر افراد یک جامعه مثل کشورهای غربی، ایمانشان را به خاطر یک روز آسایش و سرور، از دست بدهند نتها استعداشان شکوفا نشده بلکه بخاطر اینکه اخیتارشان در دست دیگری است، زندگی نکبت باری خواهند داشت و همیشه احساس تنهایی، غمگینی و پوچی خواهند کرد.
ايمان مايه آرامش روح و جسم بوده ، ناراحتی و دلهره را از انسان دور مى كند. با اطمینان خاطر ازاینکه هیچ عمل انسان بیهوده نخواهد بود و آنچه خداوند وعده نموده قطعاً محقق خواهد شد، هدف و مسیر درست زندگی روشن و مشخصی خواهد داشت.آنچه در این مقاله سعی شد بدان دست یابیم این بود که ابتدا ماهیت ایمان، تعریف اصطلاحی و لغوی ایمان، مراتب و درجات و نظرات مختلف در مورد ایمان مورد بررسی قرار گرفت.امام علی (ع) در مورد ایمان می فرمایند:«الایمانُ تصدیقٌ بِالجَنانِ و اِقرارٌ بِاللّسانٍ وَ عَمَلٌ بِالارکان»؛(ایمان، تصدیق به قلب و اظهار و اعتراف به زبان و عمل به جوارح و اعضاست) و یا در حدیثی از رسول اکرم (ص) در این باره آمده است: ایمان قولی است که گفته می شود و عملی است که انجام می شود و شناختی از سوی عقلهاست. در بخش دوم در مورد آثار و کارکرد های فردی و اجتماعی ایمان به بحث گذاشته شده که این کارکردها عبارت بود از اینکه: ایمان باعث آرامش روحی و روانی، افزایش عزت نفس، تنظیم حب و بغضهای اجتماعی، تحکیم وحدت، جرأتمندی، خوف و رجا، اطاعت پذیری از حق، تغییر نگرش، برادر دینی، اجتماع مسلمانان و.... که در زندگی فردی و اجماعی افراد تاثیر مثبت و اثرگذاری داشت. در بخش سوم هم به آثار و موانع بی ایمانی پرداخته شده است. در این فصل بعد از بررسی موانع ایمان همچون (جهل، عناد و سرکشی، فسق، سیاهای قلب، شک و تردید، و....)، مواردی نظیر؛ فقدان آرامش روحی، احساس تنهایی، پوچ گرایی، فرار از مسئولیت، اختلاف و تفرقه در جامعه، و.... ، به عنوان آثار فردی و اجتماعی بی ایمانی در زندگی افراد برشمرده شده است. و در فصل چهار به راهکاری تقویت ایمان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. که مهمترین این راهبردهای تقویت ایمان عبارتند بود از: قرائت قران کریم، ، انجام نیکی و دوری از بدی ها، حیاء، پرهیزگاری، استحکام فعالیت عقلانی، مجاهدت علمی، تقویت احساس و عواطف، توجه دائم به خدا و ذکر نام او، توجه به نعمت ها و شکرگذاری از آن و.....، که هر کدام به توجه با آیات و روایات تشریح شده است. و در بخش آخرنمونه های افراد با ایمان و کاملین، و ویژگی های افراد با ایمان بحث شد. و در نهایت می توان گفت ایمان در زندگی فردی و اجتماعی فراد جامعه نقش بسازی دارد و افراد با ایمان همواره آماده جان فشانی، ایثار و فداکاری بوده و به خاطر ایمان قوی شان هیچ ترس و وحشتی از قیامت، مرگ، سختی ها و مصیبت ها و ....، ندارد. در حالی که افراد با ایمان بدلیل ضعف بودن ایمانشان همواره تسلیم نفس خویش بوده و اختیار خود را در کف دست دیگران می بیند و همیشه انتظار دارد که کسی به او کمک کرده و در غیر این صورت تنها بوده و در زندگی خود هیچ منبع و پشتبانی نداشته و به همین خاطر همیشه در اضطراب و دلهره به سر می برد. افراد با ایمانی همچون حضرت ابراهیم(ع)، حضرت یوسف(ع)و از امامان معصوم می توان به امام حسین (ع) سالار و سردار شهیدان یاد کرد که با واقعه عاشورا ایمان عملی را به واقع نشان دادند،و از جهان معاصر، امام خمینی(ره)، شهیدان و ایثارگران، که با وجود ایمان قویشان، سختی و مصیبت های زیادی بخاطر صبر و شکیبایی شان متحمل نمودند و در این کار جان خودشان را فدا نمودند.
منابع و مآخذ
*قرآن کریم
*نهج البلاغه
1-امام صادق،(1350)مصباح الشریعه، مترجم:علامه حسن مصطفوی، قم،بیتا
2-الربيعي، خليل مخيف(1987م )، الايمان اركانه و شعبه , دارالسلام بغداد،
3-المحدث النوري(1408ه.ق)، "مستدرك الوسائل"، مؤسسه آل البيت،ج11، قم
4-الحرانی ،حسین(1368)، "تحف العقول"، ترجمه جعفری،قم
5- برزگرنژاد، ثريا(1380)، "راههاي پرورش ايمان در قرآن و سنت، انتشارات چاپ و نشر بين الملل، قم
6-بوشهری، سید هاشم(1387)، حدیث ایمان،قم
7-پاینده، ابوالقاسم(1369)، "نهج الفصاحه" قم
8-تلیخ، پل(1989)، "حقیقت ایمان"، نیویورک،
9-تفتارانی، سعدالدین(1409ق )، شرح المقاصد، مشنورات الشریف الرضی، قم
10- تافلر، الوین(1371)، موج سوم، ترجمه: احمد آرام، تهران
11- رشاد، علی اکبر(1387)، دانشنامه امام علی(ع)،قم
12- رفیعی و همکاران(1360)، دایرة المعارف شیعه، بی جا
13- رئیس السادات، سید حسن (1382)، اندیشه های کلامی شیعه، نشر جلیل، مشهد
14- رازي، فخر الدين(1366)، " التفسير الكبير"، بيروت، دار احياء التراث
15- سبحاني، جعفر (1366)، "الايمان والکفر"، ج2،موسسه امام الصادق(ع)،قم
16- سيد مرتضي(1387 )، "الذخيرة في علم الكلام الاسلامي"، قم، موسسة النشر الاسلامي
17- سبزوازی، محمدبن محمد(1387) ، جامع الاخبار، تحقیق علائ آل جعفر، موسسه آل البیت، احیائ تزاث، قم
18- شيخ طوسي(1358)، تمهيد الاصول، ترجمه مشكوه الديني، انتشارات انجمن حكمت و فلسفه ايران، تهران
19- شیخ صدوق، "المحاسن، نشر الامام المهدی(عج) ،قم
20- شبر، عبدالله (1381)، "الاخلاق"، مترجم: محمدرضا جباران، چ 8، قم
21- شيخ مفيد، "تصحيح الاعتقاد"، مجموعه آثار، ج 5، انتشارات كنگره بزرگداشت شيخ مفيد، قم
22- صدر الدين شيرازي، "الاسفارالاربعه"، ج 6، بيروت، دار احياء التراث العرب
23- حکیمی، محمد(1370)، الحیاه، قم،
24- حرعاملی(1414)، وسایل الشیعه، کتاب فروشی اسلامی، تهران
25- طباطباي، محمدحسين(1366)،" الميزان في تفسيرالقرآن" ج18، 20و 9، جامعه المدرسین، قم
26- عبدالواحد، امدی(1366) ، "غررالحكم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،قم
27- قمی، عباس(1380)، "سفینة البحار"، انتشارات دار الاسوه، تهران
28- کلینی رازی، محمدبن اسحاق(1365)، "اصول کافی"، دارالکتب الاسلامیه، تهران
29- کراجکی، محمدبن علی(1370)،گنجینه معارف شیعه، متزجم: کنزالفوائد، نشر خانه فردوسی، مشهد
30- لطيفي و همکاران(1387)، "ايمان"، مجله تخصصي کلام اسلامي، سال يازدهم شماره مسلسل41.
31- موسوی بجنوردی، سید محمد کاظم(1381)،"دایرة المعارف اسلامی"، مرکز تحقیقات دایرة المعارف اسلامی، تهران
32- محمدی ری شهری(1372) ،محمد، میزان الحكمه،ج1، قم
33- مجلسی، محمد باقر(1376)، "بحار الانوار" ، ج64 ، قم
34- مکارم شیرازی و همکاران(1363)، تفسیر نمونه، دارالکتاب اسلامی، تهران
35- محمد رضا و همکاران(1367)، الحیاة، ترجمه: آرام ،احمد "الحیاة" ، ج6،نشر دفتر فرهنگی اسلامی، تهران
36- مطهري، انسان و ايمان(1373)،ج 2 از مجموعه آثارنشر صدرا، قم
37- یزدان پناه و همکاران(1390)،سید یدالله، "ماهیت ایمان از دیدگاه ابن عربی و کی یر کگور" فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت دانشگاه شهید بهشتی،تهران