سارا ساويز
مدرسه علميه الزهراء(س)، اردبيل
استاد راهنما:سرکارخانم شهربانو ستوده
بهار 1392
چکیده
با فرا رسیدن مرگ، انسان وارد مرحله ای دیگر می شود که بی ارتباط و جدا از دنیا نیست، آیینه ای است در مقابل دنیا، هر آنچه از افکار و اعمال که انجام داده ای بازتاب می کند و ترازوی عدل الهی دقیق و سنجیده عمل می کند. ولی انسان به علت اینکه روح او در این دنیا قرین جسم اوست قادر نیست تمامی مطالب را در مورد جهان پس از مرگ بداند. تحقیق حاضر با عنوان «كيفيت معاد(جسمانی یا روحانی بودن معاد) »در جهت پاسخگویی به سوالات اصلي در همین باب است نظیر: معاد انسان به چه کیفیتی خواهد بود (جسمانی یا روحانی و یا هر دو)؟ و... لذا با پاسخگویی به سوالات جزئی ترنظیر: در عالم قيامت انسان چگونه عذاب و پاداش مي بيند؟ به جواب سوالات اصلی دست یافتم. در ذکر دلایل سعی شد تا حد امکان هم از دلایل نقلی و هم از دلایل عقلی استفاده شود تا بار علمی تحقیق بالاتر رود. به همین منظور کتب مختلفی در باب معاد و تفاسیر قرآن نوشته اساتید مجرب از جمله علامه طباطبایی و... مطالعه شد. این تحقیق جزء تحقیقات کتابخانه ای محسوب می شود. نتیجه حاصله از این تحقیق بطور خلاصه چنین بیان می کند که بشر بطور ذاتی به معاد و روز حساب اعتقاد دارد و منکران معاد چون با قبول معاد بایستی جوابگوی اعمال خود باشند عناد می ورزند. روز قیامت جهت اجرای عدالت الهی جسم و روح انسان هر دو محشور می شوند که انسان اعمال خود را در قالب پاداش و کیفر در یافت می دارد هر چند در دین اسلام به اصل معاد بسیار اشاره شده اما سایر ادیان به دلیل تحریفات و خرافات وارده بسیار گذرا و سطحی این مسئله را بیان کرده اند.
واژگان کلیدی: کیفیت معاد، معادجسمانی ، معاد روحانی.
نتيجه گیری
در جهت پاسخگویی به سوال کیفیت معاد که آیا جسمانی است یا روحانی و یا به هر دو صورت روحانی و جسمانی، فیلسوفان و متکلمان سه نظریه ارائه کرده اند.
نظریه اول: معاد را تنها جسمانی می دانند. نظریه دوم: تنها به بعد روحانی معاد معتقدند. نظریه سوم: به هر دو معاد ( جسماني – روحاني ) معتقدند.
نظریه های اول و دوم خالی از اشکال نیستند و هر کدام به نوعی با ظاهر آیات و روایاتی که در مورد برزخ و پاداش و جزای اخروی است، مخالف می باشند. نظريه سوم با توجه به ادله نقلي وارده در مورد معاد در شريعت اسلام مورد پذيرش دين اسلام است. البته دلایل عقلی اصل معاد در موردکیفیت معاد و چگونگی آن قادر به پاسخگویی نیست و تنها چيزي را كه مي توان با برهان عقلي ثابت كرد اين است كه معاد به صورت روحاني يا روحاني وجسماني، بي اشكال است.
در این بین شبهاتی از جمله آکل و ماکول و تناسخ که در مورد کیفیت معاد وارد شده است را پاسخ دادیم. در مورد شبهه آکل و ماکول پاسخ نهایی این شد که شخصیت و واقعیت هر انسان مربوط به نفس و روح او است و نیازی نیست که عین جسم دنیوی در قیامت حاضر شود (هر چند این کار از قدرت خداوند خارج نیست) بلکه مثل آن باشد کفایت می کند.
اما در مورد شبهه تناسخ باید گفت که اولاً دلایلی وجود دارد که مساله تناسخ را باطل می داند و ثانیاً تناسخ با تعریفی که دارد انتقال دائمی روح از بدنی به بدن دیگر باید در همین دنیا واقع شود با زندگی پس از مرگ و حلول روح در جسم دیگر در عالم پس از دنیا دو مقوله متفاوت هستند و به این ترتیب معاد از مصادیق تناسخ نیست.
آیات قرآن با زبانهای مختلف و طرح مسائل گوناگون، معاد جسمانی را تثبیت و هر نوع تردید را نسبت به آن برطرف می سازد جهت تسهیل در بیان آیات،آنهارا در قالب گروههاي نه گانه بيان میکندکه علاوه بر اينكه معاد جسماني را به وضوح و با بيانات كاملا متنوع بازگو مي كند آن را را از ضروريات قرآن مجيد معرفي مي كند و به بدن اخروي نیز اشاره دارد.
قرآن کریم همچنین در سه دسته آيات از حقيقت روح پرده برداشته است و روحانی بودن معاد را مطرح کرده است. برخي آيات دلالت دارند به اينكه روح بعد از مرگ باقي است كه در قيامت به بدنها ملحق مي شود. و برخي آيات هم عذاب يا پاداشهايي را مطرح كرده اند كه از آنها به پاداش يا عذابهاي معنوي تعبير مي گردد و خيلي روشن است كه اينها از ويژگيهاي مخصوص روح است نه جسم.علاوه بر آيات الهي در روايات اسلامي و سخنان اولياي دين معاد جسماني و روحانی با تعبيرات مختلف بيان شده است که ازاین روايات به وضوح آشكار مي شود كه در سخنان ائمه-علیه السلام- نيز معاد به هر دو شكل روحاني و جسماني مطرح است.
در جهت پاسخگویی به سوال کیفیت معاد که آیا جسمانی است یا روحانی و یا به هر دو صورت روحانی و جسمانی، فیلسوفان و متکلمان سه نظریه ارائه کرده اند.
نظریه اول: معاد را تنها جسمانی می دانند. نظریه دوم: تنها به بعد روحانی معاد معتقدند. نظریه سوم: به هر دو معاد ( جسماني – روحاني ) معتقدند.
نظریه های اول و دوم خالی از اشکال نیستند و هر کدام به نوعی با ظاهر آیات و روایاتی که در مورد برزخ و پاداش و جزای اخروی است، مخالف می باشند. نظريه سوم با توجه به ادله نقلي وارده در مورد معاد در شريعت اسلام مورد پذيرش دين اسلام است. البته دلایل عقلی اصل معاد در موردکیفیت معاد و چگونگی آن قادر به پاسخگویی نیست و تنها چيزي را كه مي توان با برهان عقلي ثابت كرد اين است كه معاد به صورت روحاني يا روحاني وجسماني، بي اشكال است.
در این بین شبهاتی از جمله آکل و ماکول و تناسخ که در مورد کیفیت معاد وارد شده است را پاسخ دادیم. در مورد شبهه آکل و ماکول پاسخ نهایی این شد که شخصیت و واقعیت هر انسان مربوط به نفس و روح او است و نیازی نیست که عین جسم دنیوی در قیامت حاضر شود (هر چند این کار از قدرت خداوند خارج نیست) بلکه مثل آن باشد کفایت می کند.
اما در مورد شبهه تناسخ باید گفت که اولاً دلایلی وجود دارد که مساله تناسخ را باطل می داند و ثانیاً تناسخ با تعریفی که دارد انتقال دائمی روح از بدنی به بدن دیگر باید در همین دنیا واقع شود با زندگی پس از مرگ و حلول روح در جسم دیگر در عالم پس از دنیا دو مقوله متفاوت هستند و به این ترتیب معاد از مصادیق تناسخ نیست.
آیات قرآن با زبانهای مختلف و طرح مسائل گوناگون، معاد جسمانی را تثبیت و هر نوع تردید را نسبت به آن برطرف می سازد جهت تسهیل در بیان آیات،آنهارا در قالب گروههاي نه گانه بيان میکندکه علاوه بر اينكه معاد جسماني را به وضوح و با بيانات كاملا متنوع بازگو مي كند آن را را از ضروريات قرآن مجيد معرفي مي كند و به بدن اخروي نیز اشاره دارد.
قرآن کریم همچنین در سه دسته آيات از حقيقت روح پرده برداشته است و روحانی بودن معاد را مطرح کرده است. برخي آيات دلالت دارند به اينكه روح بعد از مرگ باقي است كه در قيامت به بدنها ملحق مي شود. و برخي آيات هم عذاب يا پاداشهايي را مطرح كرده اند كه از آنها به پاداش يا عذابهاي معنوي تعبير مي گردد و خيلي روشن است كه اينها از ويژگيهاي مخصوص روح است نه جسم.علاوه بر آيات الهي در روايات اسلامي و سخنان اولياي دين معاد جسماني و روحانی با تعبيرات مختلف بيان شده است که ازاین روايات به وضوح آشكار مي شود كه در سخنان ائمه-علیه السلام- نيز معاد به هر دو شكل روحاني و جسماني مطرح است.
فهرست نابع ومآخذ
* قرآن کریم
*نهج البلاغه
*صحیفه سجادیه
1. ابن بابویه ،محمدبن علی1378ق.عیون اخبارالرضا(ع) چاپ اول،ترجمه مهدی لاجوردی، تهران،نشرجهان ج2.
2. -------1372،عیون اخبار الرضا(ع) چاپ اول ،ترجمه حمیدرضا مستفیدوعلی اکبر غفاری،تهران، نشر صدوق،ج1.
3. -----،1414ق،اعتقادات الامامیه(للصدوق)چاپ دوم،قم،ناشر کنگره شیخ مفید.
4. العروسی الحویزی، عبدعلی بن جمعه1415ق،تفسیرنورالثقلین(چاپ چهارم)،مصحح سیدهاشم رسولی محلاتی،قم،نشر اسماعیلیان،ج4.
5. دستغیب،عبدالحسین1366،معاد(چاپخانه پیام)، بی جا، انتشارات فؤاد، ناس.
6. -----1377،82 پرسش(چاپ هشتم)،قم، چاپخانه انتشارات اسلامی.
7. ربانی گلپایگانی، علی(1387)، عقایداستدلالی چاپ اول ،قم،نشرهاجر،ج2.
8. سبحانی، جعفر1379، عقاید اسلامی،قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
9. -----، (1386)، معاد شناسی(چاپ سوم)،ترجمه علی شیروانی،قم،دارالفکر.
10. سید قطب(1349)، دورنمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، بی جا، انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
11. شیرازی، ملاصدرا( 1362) ،مبداء و معاد،ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، به کوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ستاد انقلاب فرهنگی.
12. طباطبایی،محمدحسین(1380)، تفسیرالمیزان(چاپ 14)، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی،20جلد.
13. ، طبرسی،فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج7،بیروت،موسسه التاریخ العربی.
14. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق(1377)، گوهر مراد، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ افست.
15. قربانی لاهیجی، زین العابدین(1375)، بسوی جهان ابدی،قم، سایه، چاپ الهادی.
16. مجلسی، محمد باقر(بی تا)، بحارالانوار، حاج سید جواد علوی و حاج شیخ محمد آخوندی، تهران، سرای حاج حسن، شرکت طبع بحارالانوار، ، ج 6.
17. مولوی، جلال الدین(1357)، مثنوی معنوی،تهران، موسسه انتشارات اسلامی.
* قرآن کریم
*نهج البلاغه
*صحیفه سجادیه
1. ابن بابویه ،محمدبن علی1378ق.عیون اخبارالرضا(ع) چاپ اول،ترجمه مهدی لاجوردی، تهران،نشرجهان ج2.
2. -------1372،عیون اخبار الرضا(ع) چاپ اول ،ترجمه حمیدرضا مستفیدوعلی اکبر غفاری،تهران، نشر صدوق،ج1.
3. -----،1414ق،اعتقادات الامامیه(للصدوق)چاپ دوم،قم،ناشر کنگره شیخ مفید.
4. العروسی الحویزی، عبدعلی بن جمعه1415ق،تفسیرنورالثقلین(چاپ چهارم)،مصحح سیدهاشم رسولی محلاتی،قم،نشر اسماعیلیان،ج4.
5. دستغیب،عبدالحسین1366،معاد(چاپخانه پیام)، بی جا، انتشارات فؤاد، ناس.
6. -----1377،82 پرسش(چاپ هشتم)،قم، چاپخانه انتشارات اسلامی.
7. ربانی گلپایگانی، علی(1387)، عقایداستدلالی چاپ اول ،قم،نشرهاجر،ج2.
8. سبحانی، جعفر1379، عقاید اسلامی،قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
9. -----، (1386)، معاد شناسی(چاپ سوم)،ترجمه علی شیروانی،قم،دارالفکر.
10. سید قطب(1349)، دورنمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، بی جا، انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
11. شیرازی، ملاصدرا( 1362) ،مبداء و معاد،ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، به کوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ستاد انقلاب فرهنگی.
12. طباطبایی،محمدحسین(1380)، تفسیرالمیزان(چاپ 14)، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی،20جلد.
13. ، طبرسی،فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج7،بیروت،موسسه التاریخ العربی.
14. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق(1377)، گوهر مراد، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ افست.
15. قربانی لاهیجی، زین العابدین(1375)، بسوی جهان ابدی،قم، سایه، چاپ الهادی.
16. مجلسی، محمد باقر(بی تا)، بحارالانوار، حاج سید جواد علوی و حاج شیخ محمد آخوندی، تهران، سرای حاج حسن، شرکت طبع بحارالانوار، ، ج 6.
17. مولوی، جلال الدین(1357)، مثنوی معنوی،تهران، موسسه انتشارات اسلامی.
