عادله کشمیری
زهرا خادم زاده ،هاجر اکرمی ، صغری احمدی
اعضای هسته پژوهشی دین پژوهی مدرسه علمیه الزهراء(س) گرگان ،گلستان
استاد راهنما : جناب آقای محمد حکیمی
زمستان 1392
زهرا خادم زاده ،هاجر اکرمی ، صغری احمدی
اعضای هسته پژوهشی دین پژوهی مدرسه علمیه الزهراء(س) گرگان ،گلستان
استاد راهنما : جناب آقای محمد حکیمی
زمستان 1392
چکیده
قرآن کریم، تحکیم روابط خانوادگی را بسیار ارج نهاده و نسبت به هرگونه گسست روابط خانوادگی واکنشی شدید نشان داده است. تا جایی که قطع روابط با نزدیکان را نوعی پیمان شکنی و فساد در روی زمین دانسته وقاطع رحم را لعن کرده است. به همین علت به بررسی و معرفی علل فردی و اجتماعی قطع رحم از دیدگاه اسلام پرداخته شد و در این راستا راهکارهای باز دارنده حقوقی، اخلاقی اسلام بیان شد و از آثار و عواقب مخرب فردی و اجتماعی به طور عام و خاص «ارکان خانواده» پرده برداشته است. با توجه به اینکه در هیچ عصری روابط خانواده دشوارتر و پیچیده تر از زمان حاضر نبوده است افزایش میزان طلاق و خشونت در میان نوجوانان وجوانان بهترین شاهد بر دشواری روابط در خانواده است و بخاطر روشن شدن عمق دردناک این موضوع به بررسی آسیب های فردی و اجتماعی قطع رحم از دیدگاه روانشناسان و جامعه شناسان نیز پرداخته شد.در نهایت قرآن و روایات هم نگاه پیشگیرانه دارند و هم در صورت بروز تنش؛ درمان خانواده را توسط خویشان کارآمد ترین درمان دانسته اند. با رفع این آسیب می توان آبادانی، شادابی و آرامش را به جامعه و خانواده برگرداند.
کلیدواژه: صله رحم، قطع رحم ، قرآن،روایات، رابطه، خویشاوند، خانواده، گسست، تنش
نتیجه گیری
مسئوليتپذيرى، ايثارگرى، احيا و تثبيت ارزشهاى متعالى و تلاش براى عينيت بخشى به آموزهها و سنتهاى اجتماعى با هدف ايجاد بسترهاى فرهنگى و شكوفايى روابط سالم جامعه انسانى، مهم ترين جلوههاى اعتقادى، اخلاقی و اجتماعی ناشی از صله رحم، نقش مهمو تاثیرگذار در سعاتمندی افراد جامعه ایفا خواهد کرد. از این رو توجه عميق به آثار دنيوى و اخروى گسست روابط خانواده وآسیب های فردی و اجتماعی ناشی از آن، عامل بسيار مهمى در تشويق همگان به برقراری روابط سالم و بانشاط خانواده وجلوگیری از فروپاشی خانواده، ضمانت اجرايى مطمئنى براى احيای این سنت حسنه وحدت آفرین که موجب تحکیم خانواده است، به شمار
میآید.از نظر دین بخاطر علاقه ی که بین افراد خانواده وجود دارد با بروز مشکل خود خانواده آنرا درمان کند.قرآن هم از قطع روابط نهی کرده وهم به قاطع رحم دستور آشتی کردن داده وهم نزدیکان را امر به پیوند مجدد داده است چنان كه اسلام ، قهر بيشتر از سه روز آن هم در موارد ضرورى را ناپسند شمرده است.
میآید.از نظر دین بخاطر علاقه ی که بین افراد خانواده وجود دارد با بروز مشکل خود خانواده آنرا درمان کند.قرآن هم از قطع روابط نهی کرده وهم به قاطع رحم دستور آشتی کردن داده وهم نزدیکان را امر به پیوند مجدد داده است چنان كه اسلام ، قهر بيشتر از سه روز آن هم در موارد ضرورى را ناپسند شمرده است.
رهایی از تنهایی بهترین راه حل فردی و اجتماعی است. بر اساس نتایج این تحقیق، آموزش مهارتهای فردی و اجتماعی برای ایجاد نگرش مثبت نسبت به اهمیت خانواده و اجتماع و جمع کردن افراد دور هم برای گذراندن اوقات فراغت در محیطی شاد و روابط سالم خانوادگی بهترین راه کمک به افراد منزوی و تنهاست.
پیشنهادات
در دنیایی که پر از فشار، تغییر، تنوع، تجمل¬گرایی است، نحوه ارتباط عاطفی خانوادها که آموزه های دینی بر آن تأکید دارد ضروری است تا آنجا که بهترین وضعیت بقای خانواده به ارتباط موفق بین آن¬ها وابسته است. برقراری ارتباط خوب به رعایت اصول و ضوابط خاصی در حوزه فرد و اجتماع بستگی دارد که باید به آن¬ها توجه شود؛ بنابراین راهکار و اصولی را در دو حوزه فردی و اجتماعی با این تحقیق پیشنهاد می¬شود.
1) حوزه فردی
اول)پرورش اخلاق پسندیده
دارا بودن اخلاق نیکو، رعایت حقوق متقابل، دقت در رفتار و آداب، توجه به اتحاد و همدلی و اجتناب از هر گونه اختلاف از جمله مسائلی هستند که اسلام برای زندگی از مسلمانان خواسته و بر آن تأکید می¬کند. با تأملی برآیات و روایات، مصادیق اخلاق نیکو که در روابط سالم خانوادگی بسیار موثر است عبارتند از: حلم، گذشت مهربانانه، کنترل خشم وغضب، تواضع وفروتنی، بزرگواری، پوشش عیوب و پنهان نگه داشتن اسرار همدیگر، خوب صحبت کردن، خوش اخلاقی و خوش رفتاری، جبران اشتباهات، قبول عذر، خیر خواهی همدیگر، دفاع در برابر بد خواهان، اصلاح روابط، تشکر در مقابل نیکی¬ها، پاسخ نیکو به سلام همدیگر ، عمل به وعده¬ها، تنها نگذاشتن یکدیگر در مشکلات، پذیرفتن دعوت همدیگر، هدیه دادن در حد توان، بدگویی نکردن وعدم غیبت، پسندیدن آنچه برای خود می پسندد برای دیگران که در مورد هریک از این مسائل اخلاقی آیات و روایات فراوانی وجود دارد که بخاطر کثرت، از آوردن آن معذوریم.
دوم) تعادل در رفت و آمدها و پرهیز از تکلف:
اسلام برای شئون گوناگون زندگی انسان برنامه دارد و در هیچ یک از عرصه¬های عبادی، اخلاقی، مادی و معنوی تکلیف توان فرسا ندارد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) می‌فرماید: من متکلفان را دوست ندارم. امام صادق (علیه السلام ) فرمود: هرگاه مهمانی (سرزده ) نزد تو آمد آنچه داری برایش بیاور ولی هرگاه دعوتش کردی خود را به مقدار قابل تحمل به زحمت بینداز. (برقی،1371،ص 410) یا حفظ سنت خوب عید نوروز و شب یلدا پیشنهاد می¬شود در این نشست¬ها با طرح مسایل علمی، تاریخی، سیره معصومین، اشعار و... پرداخته شود.
سوم) برنامه ریزی صحیح در برنامه زندگی
در تعالیم غنی اسلام به ما آموختند برای تمام لحظات زندگی باید برنامه داشت. رسول خدا -صلی الله علیه واله- می فرماید: خردمند اوقات روزانه¬اش را به چهار بخش تقسیم می کند. بخشی از آن را برای معاشرت با دوستان مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می¬کنند و در باطن خیر خواه شما هستند بپردازید.[صدوق،1361 ،ص 334] باید تلاش به سمت سالم¬سازی روابط خانواذه و خویشان را مصمم¬تر آغاز کرد و خدای تعالی نیز وعده یاری رساندن را داده است.
2) حوزه اجتماعی
اول) تشکیل شورای خانوادگی
تمام افراد خانواده دور هم بنشینند درباره نحوه ارتباط باهم صحبت کنند، خواسته های همدیگر را مطرح کنند، نقاط قوت نظیر عفو وگذشت، احترام متقابل و ابراز محبت، افزایش یابد و نکات ضعف نظیر پرخاشگری، تحقیر، تبعیض و خواندن ذهن همدیگر، قضاوت کلی کردن، سرزنش و مقایسه برطرف شود.
دوم) آموزش خانواده ها
در فرهنگ اسلامی، تعلیم و تربیت جایگاه ویژه ای دارد. به همین جهت به منظور پیشگیری از بروز مسائل و مشکلات در خانواده¬ها ضرورت دارد خانواده ها از آموزش ومهارت کافی برخوردار گردند در این میان نقش رسانه های جمعی، و گسترش مراکز مشاوره خانواده، تدریس اخلاق در خانواده به عنوان واحد آموزشی در همه رشته های دانشگاه، پخش سی‌دی آموزشی، کتاب و بازی رایانه ای حایز اهمیت است.
سوم) بازنگری در برنامه¬های رسانه¬های جمعی
رسانه گروهی، به عنوان وسایل ارتباط جمعی، در شکل¬دهی و آموزش¬دادن رفتارهای گوناگون نقش مهمی به عهده دارند. بنا براین نیاز است رسانه¬های اسلامى، به طور مستقيم وغير مستقيم آموزه¬های دینی از جمله نقش روابط خويشاوندى را در برنامه¬هاى خود تقويت كند. با به تصوير كشيدن ميهمانى¬هاى ساده و صميمى، آداب صحیح ازدواج ، معرفی رسم های خویشاوندی ، به گسترش اين ارزش اقدام كند. نمايش مهمانى¬هاى تشريفاتى و پرزرق و برق نه تنها درست نیست، بلكه پى¬آمدهاى منفى زیادی از جمله در ضعف روابط با خویشاوندان دارد.
چهارم) شهرداری¬ها،سازمان تبلیغات،مساجد، مدارس، ارشاد اسلامی، سازمان های ورزشی وفرهنگی
ایجاد همایش خانوادگی ،تهیه وپخش سی¬دی وکتاب آموزشی، طراحی بازی رایانه ای-خانوادگی، در واحد های شهرداری، پارک ها، مساجد، هتل ها و استادیوم ورزشی و سینما و درب منازل، ارسال پیامک اعتقادی، ایجاد مسابقات ورزشی خانوادگی ، تشکیل انجمن طایفه¬ای، مشاوره ی تلفنی واینترنتی رایگان و...از عوامل مهم تقویت ارتباط خانواده است.
پنجم) رواج امر به معروف و نهی از منکر در جامعه
اگر مسلمانان در جامعه به یکدیگر مسائل دینی را متذکر نشوند تعالیم الهی بر زمین می¬ماند ، بلای عمومی دامن¬گیر آن جامعه خواهد شد و حاکمیت به دست اشرار خواهد افتاد. (نهج البلاغه،نامه ی47)
ششم) وساطت در صلح و دوستی
وظیفه مسلمانان در جامعه اسلامی، پیوند و همدلی، صفا وصمیمت ، بخشش و خطا پوشی درباره یکدیگر است. چنانکه در وصیت نامه¬ی امام علی -علیه السلام- آمده است بر شما باد به پیوستن با یکدیگر، و بخشش همدیگر، مبادا از هم روی برگردانید و پیوند دوستی را از بین ببرید. [نهج البلاغه،نامه 47] اما اگر گروهی از مسلمانان این وظیفه را کنار نهادند رسالت دیگر مسلمانان میانجی‌گری در صلح و دوستی میان آنان است؛ چنانکه امام علی- علیه السلام- از پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- نقل می¬کند: اصلاح دادن بین مردم از نماز و روزۀ یکسال برتر است. [همان] بنابراین وساطت باید فرهنگ¬سازی شود.
هفتم) توانمند سازی بانوان
صلاح وفساد جامعه از صلاح و فساد زنان آن جامعه سرچشمه می¬گیرد. [امام خمینی ، 1372،ص209] زن با طرز سلوک و نگرش خود و با بهره مندی از مدیریت و درایت می¬تواند خانه را برای شوهر و فرزندانش بهشت برین درآورد و می¬تواند با رفتار منفی به جهنمی سوزان تبدیل کند. [احمدوند،1389،ص375] متأسفانه همسان-سازی فعالیتهای بانوان با مردان در اشتغال از یک سو و کم¬رنگ¬شدن جایگاه ارزشی زنان در فرهنگ معاصر از سوی دیگر، آسیب جدی به شخصیت زن و جایگاه تربیت او وارد کرده است. چرا که هیچ خدمتی مقدس¬تر و ضروری تر از مادری و خوب شوهرداری کردن برای زن نیست. از این روی نیاز است دولت، نخبگان آموزشی وتبلیغی به بانوان کمک کنند تا گوهره حقیقی خود را بشناسند و از آن درست استفاده کنند. فعال¬سازی انجمن-های بانوان، معرفی زنان موفق ، توانمندسازی واستفاده از مبلغین ومشاور های خانم ، آموزش مهارت همسرداری و تربیت فرزندان همراه با مشاوره ی بهداشتی ضرورت دارد و سازش با خانواده همسر؛ فرهنگ سازی شود.
فهرست منابع
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- ابن بابویه قمی ، محمد بن علی ( شیخ صدوق ) ، 1403 ق ، الخصال ، قم : جامع المدرسین .
4- ارگانی بهبهانی حائری ،محمود ،زمستان 1376،دید و بازدید ( صله ارحام در اسلام )،قم :پیام مهدی (عج).
5- احمد وند ،محمد علی،بهداشت روانی (رشته روان شناسی)1389،چاب هفتم ،انتشارات پیام نور
6- احمدی،حبیب،جامعه شناسی انحرافات،1389،چاب چهارم،یاران قم.سمت مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
7- امام خمینی (س)1372،کلمات قصار،پند ها وحکمتها ،(چاب اول)مؤسسه نشر وآثار امام خمینی (س)
8- امینی ،ابراهیم1375،آیین همسر داری یا اخلاق در خانواده.تهران،انتشارات اسلامی
9- برقی،احمد بن محمدبن خالد، 1371ق ،المحاسن،چاب دوم ،قم،دارالکتب اسلامیه.
10- جوادی آملی ، عبدالله ، 1383 ، تسنیم (تفسیر قرآن ) ، ج 2 ، قم: نشر اسراء .
11- -------------- ، 1391 ، مفاتیح الحیات، قم : اسراء .
12- ----------------1388،جامعه در قرآن،قم:نشر اسراء
13- ---------------1388،معاد در قرآن،قم:نشر اسراء
14- حیدری نراقی ، علی محمد ، 1388، رساله حقوق ، امام سجاد قم : نبوغ .
15- رابرت بارون،دان بیرن،نایلا برنسکامب؛ ،روان شناسی اجتماعی،(ویراست یازدهم،2006) مترجم کریمی، یوسف ،1389، (چاب سوم)تهران،نشر روان.
16- سادات،محمد علی،1389،راهنمای پدران و مادران / چاب دوم(( شیوه های برخورد با کودکان)) ،تهران،دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
17- سروستانی، صدیق،رحمت الله، 1387،آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات اجتماعی)چاب سوم،تهران،نشر وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
18- سیاح ، احمد ، بی تا ، فرهنگ بزرگ جامعه نوین ، کتابفروشی اسلامی .
19- سیف سوسن،پروین کدیور،رضا کرمی نوری،حسین لطف آبادی،1388،روان شناسی رشد(1)چاپ بیستم، تهران ،وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
20- شرف الدین ، سید حسین ، 1378، تحلیل اجتماعی از صله رحم ، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
21- شیخ الاسلامی،سید حسین،1378،گفتار امام علی علیه السلام،ترجمه هدایةالحکم وغررالحکم ،قم:انصاریان
22- طباطبایی ، محمدحسین ، 1388 ، تفسیر المیزان ، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم : انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین .
23- کلینی،ابی جعفر ابن محمدبن یعقوب اسحاق،1377،کافی،ترجمه سید جواد مصطفوی ،تهران:گلدشت.
24- کوفی اهوازی ، حسین بن سعید ،1402 ق ، الزهد ، قم : المطبعه العلمیه
25- مجلسی ، محمد باقر بن محمد تقی ، 1403 ق ، بحار الانوار (111 جلد ) ،مکتبهً الإسلامیه(طهران)1389ق
26- محمدی ری شهری ، محمد ، 1385 ، میزان الحکمه ، قم : دارالحدیث .
27-شعیری،محمدبن محمد حیدر،1363،چاپ دوم،قم،شریف رضی
در دنیایی که پر از فشار، تغییر، تنوع، تجمل¬گرایی است، نحوه ارتباط عاطفی خانوادها که آموزه های دینی بر آن تأکید دارد ضروری است تا آنجا که بهترین وضعیت بقای خانواده به ارتباط موفق بین آن¬ها وابسته است. برقراری ارتباط خوب به رعایت اصول و ضوابط خاصی در حوزه فرد و اجتماع بستگی دارد که باید به آن¬ها توجه شود؛ بنابراین راهکار و اصولی را در دو حوزه فردی و اجتماعی با این تحقیق پیشنهاد می¬شود.
1) حوزه فردی
اول)پرورش اخلاق پسندیده
دارا بودن اخلاق نیکو، رعایت حقوق متقابل، دقت در رفتار و آداب، توجه به اتحاد و همدلی و اجتناب از هر گونه اختلاف از جمله مسائلی هستند که اسلام برای زندگی از مسلمانان خواسته و بر آن تأکید می¬کند. با تأملی برآیات و روایات، مصادیق اخلاق نیکو که در روابط سالم خانوادگی بسیار موثر است عبارتند از: حلم، گذشت مهربانانه، کنترل خشم وغضب، تواضع وفروتنی، بزرگواری، پوشش عیوب و پنهان نگه داشتن اسرار همدیگر، خوب صحبت کردن، خوش اخلاقی و خوش رفتاری، جبران اشتباهات، قبول عذر، خیر خواهی همدیگر، دفاع در برابر بد خواهان، اصلاح روابط، تشکر در مقابل نیکی¬ها، پاسخ نیکو به سلام همدیگر ، عمل به وعده¬ها، تنها نگذاشتن یکدیگر در مشکلات، پذیرفتن دعوت همدیگر، هدیه دادن در حد توان، بدگویی نکردن وعدم غیبت، پسندیدن آنچه برای خود می پسندد برای دیگران که در مورد هریک از این مسائل اخلاقی آیات و روایات فراوانی وجود دارد که بخاطر کثرت، از آوردن آن معذوریم.
دوم) تعادل در رفت و آمدها و پرهیز از تکلف:
اسلام برای شئون گوناگون زندگی انسان برنامه دارد و در هیچ یک از عرصه¬های عبادی، اخلاقی، مادی و معنوی تکلیف توان فرسا ندارد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) می‌فرماید: من متکلفان را دوست ندارم. امام صادق (علیه السلام ) فرمود: هرگاه مهمانی (سرزده ) نزد تو آمد آنچه داری برایش بیاور ولی هرگاه دعوتش کردی خود را به مقدار قابل تحمل به زحمت بینداز. (برقی،1371،ص 410) یا حفظ سنت خوب عید نوروز و شب یلدا پیشنهاد می¬شود در این نشست¬ها با طرح مسایل علمی، تاریخی، سیره معصومین، اشعار و... پرداخته شود.
سوم) برنامه ریزی صحیح در برنامه زندگی
در تعالیم غنی اسلام به ما آموختند برای تمام لحظات زندگی باید برنامه داشت. رسول خدا -صلی الله علیه واله- می فرماید: خردمند اوقات روزانه¬اش را به چهار بخش تقسیم می کند. بخشی از آن را برای معاشرت با دوستان مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می¬کنند و در باطن خیر خواه شما هستند بپردازید.[صدوق،1361 ،ص 334] باید تلاش به سمت سالم¬سازی روابط خانواذه و خویشان را مصمم¬تر آغاز کرد و خدای تعالی نیز وعده یاری رساندن را داده است.
2) حوزه اجتماعی
اول) تشکیل شورای خانوادگی
تمام افراد خانواده دور هم بنشینند درباره نحوه ارتباط باهم صحبت کنند، خواسته های همدیگر را مطرح کنند، نقاط قوت نظیر عفو وگذشت، احترام متقابل و ابراز محبت، افزایش یابد و نکات ضعف نظیر پرخاشگری، تحقیر، تبعیض و خواندن ذهن همدیگر، قضاوت کلی کردن، سرزنش و مقایسه برطرف شود.
دوم) آموزش خانواده ها
در فرهنگ اسلامی، تعلیم و تربیت جایگاه ویژه ای دارد. به همین جهت به منظور پیشگیری از بروز مسائل و مشکلات در خانواده¬ها ضرورت دارد خانواده ها از آموزش ومهارت کافی برخوردار گردند در این میان نقش رسانه های جمعی، و گسترش مراکز مشاوره خانواده، تدریس اخلاق در خانواده به عنوان واحد آموزشی در همه رشته های دانشگاه، پخش سی‌دی آموزشی، کتاب و بازی رایانه ای حایز اهمیت است.
سوم) بازنگری در برنامه¬های رسانه¬های جمعی
رسانه گروهی، به عنوان وسایل ارتباط جمعی، در شکل¬دهی و آموزش¬دادن رفتارهای گوناگون نقش مهمی به عهده دارند. بنا براین نیاز است رسانه¬های اسلامى، به طور مستقيم وغير مستقيم آموزه¬های دینی از جمله نقش روابط خويشاوندى را در برنامه¬هاى خود تقويت كند. با به تصوير كشيدن ميهمانى¬هاى ساده و صميمى، آداب صحیح ازدواج ، معرفی رسم های خویشاوندی ، به گسترش اين ارزش اقدام كند. نمايش مهمانى¬هاى تشريفاتى و پرزرق و برق نه تنها درست نیست، بلكه پى¬آمدهاى منفى زیادی از جمله در ضعف روابط با خویشاوندان دارد.
چهارم) شهرداری¬ها،سازمان تبلیغات،مساجد، مدارس، ارشاد اسلامی، سازمان های ورزشی وفرهنگی
ایجاد همایش خانوادگی ،تهیه وپخش سی¬دی وکتاب آموزشی، طراحی بازی رایانه ای-خانوادگی، در واحد های شهرداری، پارک ها، مساجد، هتل ها و استادیوم ورزشی و سینما و درب منازل، ارسال پیامک اعتقادی، ایجاد مسابقات ورزشی خانوادگی ، تشکیل انجمن طایفه¬ای، مشاوره ی تلفنی واینترنتی رایگان و...از عوامل مهم تقویت ارتباط خانواده است.
پنجم) رواج امر به معروف و نهی از منکر در جامعه
اگر مسلمانان در جامعه به یکدیگر مسائل دینی را متذکر نشوند تعالیم الهی بر زمین می¬ماند ، بلای عمومی دامن¬گیر آن جامعه خواهد شد و حاکمیت به دست اشرار خواهد افتاد. (نهج البلاغه،نامه ی47)
ششم) وساطت در صلح و دوستی
وظیفه مسلمانان در جامعه اسلامی، پیوند و همدلی، صفا وصمیمت ، بخشش و خطا پوشی درباره یکدیگر است. چنانکه در وصیت نامه¬ی امام علی -علیه السلام- آمده است بر شما باد به پیوستن با یکدیگر، و بخشش همدیگر، مبادا از هم روی برگردانید و پیوند دوستی را از بین ببرید. [نهج البلاغه،نامه 47] اما اگر گروهی از مسلمانان این وظیفه را کنار نهادند رسالت دیگر مسلمانان میانجی‌گری در صلح و دوستی میان آنان است؛ چنانکه امام علی- علیه السلام- از پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- نقل می¬کند: اصلاح دادن بین مردم از نماز و روزۀ یکسال برتر است. [همان] بنابراین وساطت باید فرهنگ¬سازی شود.
هفتم) توانمند سازی بانوان
صلاح وفساد جامعه از صلاح و فساد زنان آن جامعه سرچشمه می¬گیرد. [امام خمینی ، 1372،ص209] زن با طرز سلوک و نگرش خود و با بهره مندی از مدیریت و درایت می¬تواند خانه را برای شوهر و فرزندانش بهشت برین درآورد و می¬تواند با رفتار منفی به جهنمی سوزان تبدیل کند. [احمدوند،1389،ص375] متأسفانه همسان-سازی فعالیتهای بانوان با مردان در اشتغال از یک سو و کم¬رنگ¬شدن جایگاه ارزشی زنان در فرهنگ معاصر از سوی دیگر، آسیب جدی به شخصیت زن و جایگاه تربیت او وارد کرده است. چرا که هیچ خدمتی مقدس¬تر و ضروری تر از مادری و خوب شوهرداری کردن برای زن نیست. از این روی نیاز است دولت، نخبگان آموزشی وتبلیغی به بانوان کمک کنند تا گوهره حقیقی خود را بشناسند و از آن درست استفاده کنند. فعال¬سازی انجمن-های بانوان، معرفی زنان موفق ، توانمندسازی واستفاده از مبلغین ومشاور های خانم ، آموزش مهارت همسرداری و تربیت فرزندان همراه با مشاوره ی بهداشتی ضرورت دارد و سازش با خانواده همسر؛ فرهنگ سازی شود.
فهرست منابع
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- ابن بابویه قمی ، محمد بن علی ( شیخ صدوق ) ، 1403 ق ، الخصال ، قم : جامع المدرسین .
4- ارگانی بهبهانی حائری ،محمود ،زمستان 1376،دید و بازدید ( صله ارحام در اسلام )،قم :پیام مهدی (عج).
5- احمد وند ،محمد علی،بهداشت روانی (رشته روان شناسی)1389،چاب هفتم ،انتشارات پیام نور
6- احمدی،حبیب،جامعه شناسی انحرافات،1389،چاب چهارم،یاران قم.سمت مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
7- امام خمینی (س)1372،کلمات قصار،پند ها وحکمتها ،(چاب اول)مؤسسه نشر وآثار امام خمینی (س)
8- امینی ،ابراهیم1375،آیین همسر داری یا اخلاق در خانواده.تهران،انتشارات اسلامی
9- برقی،احمد بن محمدبن خالد، 1371ق ،المحاسن،چاب دوم ،قم،دارالکتب اسلامیه.
10- جوادی آملی ، عبدالله ، 1383 ، تسنیم (تفسیر قرآن ) ، ج 2 ، قم: نشر اسراء .
11- -------------- ، 1391 ، مفاتیح الحیات، قم : اسراء .
12- ----------------1388،جامعه در قرآن،قم:نشر اسراء
13- ---------------1388،معاد در قرآن،قم:نشر اسراء
14- حیدری نراقی ، علی محمد ، 1388، رساله حقوق ، امام سجاد قم : نبوغ .
15- رابرت بارون،دان بیرن،نایلا برنسکامب؛ ،روان شناسی اجتماعی،(ویراست یازدهم،2006) مترجم کریمی، یوسف ،1389، (چاب سوم)تهران،نشر روان.
16- سادات،محمد علی،1389،راهنمای پدران و مادران / چاب دوم(( شیوه های برخورد با کودکان)) ،تهران،دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
17- سروستانی، صدیق،رحمت الله، 1387،آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات اجتماعی)چاب سوم،تهران،نشر وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
18- سیاح ، احمد ، بی تا ، فرهنگ بزرگ جامعه نوین ، کتابفروشی اسلامی .
19- سیف سوسن،پروین کدیور،رضا کرمی نوری،حسین لطف آبادی،1388،روان شناسی رشد(1)چاپ بیستم، تهران ،وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
20- شرف الدین ، سید حسین ، 1378، تحلیل اجتماعی از صله رحم ، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
21- شیخ الاسلامی،سید حسین،1378،گفتار امام علی علیه السلام،ترجمه هدایةالحکم وغررالحکم ،قم:انصاریان
22- طباطبایی ، محمدحسین ، 1388 ، تفسیر المیزان ، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم : انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین .
23- کلینی،ابی جعفر ابن محمدبن یعقوب اسحاق،1377،کافی،ترجمه سید جواد مصطفوی ،تهران:گلدشت.
24- کوفی اهوازی ، حسین بن سعید ،1402 ق ، الزهد ، قم : المطبعه العلمیه
25- مجلسی ، محمد باقر بن محمد تقی ، 1403 ق ، بحار الانوار (111 جلد ) ،مکتبهً الإسلامیه(طهران)1389ق
26- محمدی ری شهری ، محمد ، 1385 ، میزان الحکمه ، قم : دارالحدیث .
27-شعیری،محمدبن محمد حیدر،1363،چاپ دوم،قم،شریف رضی
