صدیقه غفوری
عزت قصری ،ام البنین عشقی ،فاطمه خسروی نژاد اعضای هسته پژوهشی الزهراء(س)
مدرسه علمیه الزهراء (س)خمینی شهر، اصفهان
استاد راهنما: جناب آقای حسین غفوری
تابستان 1392
چکیده :
فرهنگ به مجموعهاى از نگرشها، ارزشها، هنجارها، رسوم، سنتها، شعائر و اعمال خاص پذيرفته شده در يك جامعه گفته می شود. در این میان ، فرهنگ مهدويت نيز به مجموعهاى از نگرشها، ارزشها و هنجارهاى مربوط به ظهور منجى موعود اطلاق مىشود. در توصیف این فرهنگ به صورت اجمال می توان گفت که فرهنگ مهدويت پيام آور بيدارى و آگاهى امت بزرگ اسلام بوده و مردمىترين فرهنگ بشرى به شمار می رود که در پرتو آن اميد به كاستن از رنج محرومان، آزادى مظلومان و برقرارى عدالت اجتماعى، همواره طنين انداز قلبهاى مشتاق و علاقمند به حضرت مهدى( عج )بوده وهست.
در عرصه فرهنگی نیز باید گفت فرهنگ مهدويت نقشبنيادى در پيشگيرى از تهاجم و شبيخون فرهنگى ايفا نموده و در آماده سازى جامعه انسانى براى تحقق « جامعه مهدوى » بسیار تأثيرگذار است. همچنین این فرهنگ به ارزشيابى دوباره زندگى تاريخى، اجتماعى، سياسى و فرهنگى عصر حاضر پرداخته که در صورت نهادینه شدن این ارزش ها، جامعه در برابر تمام بيمارىهاى معنوى بيمه مىگردد.
فرهنگ مهدويت عرصه گسترده ایست كه هر انسان وابسته به اين فرهنگ، در حدّ دانش، بينش و پژوهش خود، از آن تلقّى متفاوتى دارد و لذاست که مباحث زیادی در زمینه مهدویت به چاپ رسیده است. ذکر این نکته ضروری است که بسيارى از این آثار صرفا به تاريخ تولد حضرت، غيبت صغرى، غيبت كبرى و تشرفات پرداخته اندکه علی رغم ضروری دانستن این امور باید متذکر شد که اینها از باب مقدمه بوده و ما باید به دنبال هدف والاتری ، یعنی نهادینه شدن فرهنگ مهدویت در جامعه باشیم.
انديشمندان اسلامى با توجه خاص به این نکته، همواره آموزه مهدويت را در فرهنگ سازی برای جوامع معاصر مورد توجه قرار داده اند؛ اما علىرغم اين اهميت، متأسفانه این فرهنگ هیچگاه به مثابه يك تئورى و راهكار مهم مورد توجه و دقتنظر قرار نگرفته است. از اين رو بر انديشمندان و فرهيختگان است كه در اين باره به ژرفانديشى و فرهنگسازى بپردازند تا مهدويت آنچنان كه شايسته است و در متون دينى ما سفارش شده مورد توجه قرار گيرد.
واژگان کلیدی:آسیب، مهدویت، انتظار، فرهنگ، منتظر، عالمان، حوزه ، جامعه.
نتیجه گیری :
اعتقاد به وجود و ظهور امام مهدی علیه السلام، از جمله‌ی اعتقادات اسلامی و شیعی است و هم چون سایر اجزای این اعتقادات، لوازم اجتماعی معینی بر آن مترتب است. بر این اساس، مهدویت، تنها مساله ای اعتقادی نیست، بلکه از بعد اجتماعی نیز برخوردار است. هنگامی که ما مشخص می کنیم بر اساس متون روایی، اعتقاد به وجود و ظهور مهدی علیه السلام، ضروری است. مجموعه دانشی را برای افراد فراهم نموده‌ایم. اما هنگامی که این مجموعه‌ی دانشی، به همراه خود، تحولات هیجانی،عاطفی و عملی معینی را ایجاد می کند که ضمن آن، افراد می کوشند خود را برای یاوران مهدی علیه السلاممهیا سازند، چهره‌ی اجتماعی مهدویت آشکار می گردد.
با توجه به جنبه‌ی اجتماعی مهدویت، اکنون می توان مفهوم از آسیب‌شناسی معطوف به آن را مشخص کرد. در این جا، آسیب‌شناسی، حاکی از بازشناسی موارد سوء برداشت یا سوء عملکرد در جریان اجتماعی مهدویت است. تا جایی که به ذات دین مشتمل بر مهدویت، مربوط است؛ نمی توان از آسیب‌شناسی سخن به میان آورد. اما هنگامی که جریان اجتماع دینی، مشتمل بر بعد اجتماعی مهدویت، شکل می گیرد، امکان ظهور آسیب و بنابراین آسیب‌شناسی فراهم می گردد؛ زیرا در جریان اجتماع دینی، دست آدمی گشوده می شودو اکنون اوست که باید با فهمی که از دین کسب می کند، به عمل روی آورد و زمینه تحقق برداشت های خود را هموار کند. در طی این مسیر است که افق کوتاه دید آدمی، بدفهمی ها را در دامن می پرورد، چنان که دامنه ی محدود همت او، بدکرداری‌ها را در پی می آورد. از این رو، آسیب‌شناسی اجتماعی مهدویت، تلاشی برای بازشناسی این گونه لغزش های فکری و عملی در جریان تحقق بخشیدن به بعد اجتماعی مهدویت است.
مهم ترین گام برای ایجاد نگرش مثبت نسبت به مباحث مهدوی ارائه اطلاعات صحیح است. پس باید افرادی که عهده دار انتقال این اطلاعات هستند از صلاحیت های لازم شناختی، عاطفی و عملکردی برخوردار باشند تا بتوانند با ارائه اطلاعات اصولی، صحیح و سنجیده، نگرش یا طرز تلقی افراد جامعه را نسبت به مباحث مهدویت در جهت مثبت تغییر دهند و این مهم ترین و مؤثرترین گام برای نهادینه سازی فرهنگ مهدویت است، براساس آسیب‌های اجتماعی انتظار و مهدویت که ذکر شد، پیشنهاد می گردد:
- تلاش در جهت تقویت علم و بصیرت در دین افراد جامعه، در مقابل کج اندیشی‌ها و برداشت‌های غلط از مفاهیم دینی از جمله انتظار و مهدویت.
- پیروی از علمای راستین که مصداق نایبان عام امام زمان هستند.
- تقویت دیدگاه انتظار به معنای فراهم آوردن زمینه های ظهور، ظلم ستیزی به مقدار توان و آمادگی برای ظهور امام زمان علیه السلام.
- روشن شدن مساله امداد غیبی و جایگاه آن در قیام مهدی علیه السلام برای مبارزه با دیدگاه حل معجزه آسای امور.
- تکذیب تعیین وقت ظهور از سوی هر کس با هر مقام و جایگاهی که دارد.
- استفاده از امکانات و ابزارهای کارآمد مثل فیلم، گرافیک، نقاشی، داستان و....برای استحکام پایه های معرفت دینی افراد جامعه و به ویژه در زمینه انتظار و مهدویت.
- انجام آموزش های مهدوی در یک برنامه ریزی زمانبندی شده متوازن و مبتنی بر شناخت نیازها، علایق و قابلیت ها و توجه به وضعیت بدن و شرایط ذهنی، فکری و روانی انسان در هر مرحله از رشد.
فهرست منابع و مآخذ
*قرآن کریم.
1. افضلی، عبدالهادی، در انتظار امام، ترجمه:محمدامینی،چاپ اول، تهران:امام المهدی،1399.
2. ابراهیم زاده عاملی،نبی الله، دین شناس، معاونت آموزشهای عقیدتی و سیاسی سپاه، چاپ اول، بی جا، انتشارات سپاه،1381.
3. امامی، احمد، نگاهی به وظایف اجتماعی و فردی، تهییه و تنظیم: حامد حسن نواب اصفهانی، چاپ اول، بی جا، روضه العباس، 1388.
4. ابن طاووس، علی، الملاحم و الفتن، چاپ اول، بیروت: انتشارات موسسه علمی،1408ق.
5. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ترجمه: حسین اعلمی، بی چا، قم، بی نا،1382.
6. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارقانه، چاپ دوم، بی جا، بی نا، 1391.
7. تونه ای، مجتبی، موعود نامه، بی چا، قم، بی نا، 1389.
8. تمیمی آمدی، عبدالواحدبن‌محمد، غررالحکم و دررالحکم، بی‌چا،تهران، بی‌نا، 1366.
9. جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موعود موجود، چاپ نهم، قم، نشر اسراء، 1391.
10. .................................، مفاتیح الحیاه، تنظیم محمدحسین فلاح‌زاده، چاپ بیست و هشتم، قم: اسراء،1391.
11. جعفری، محمدصابر، مهدی ستیزان انتظار، چاپ دوم، بی‌جا، مرکز تخصصی مهدویت، 1392.
12. ...................................، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، چاپ چهارم، بی‌جا، بنیاد حضرت مهدی علیه السلام، 1382.
13.حیدری نیک، مجید، نگاهی دوباره به انتظار، چاپ سوم، بی‌جا، نشر بنیاد فرهنگ مهدی موعود، 1388.
14. حائری پور، محمدمهدی، نگین آفرینش، نوبت چاپ 22، بی‌جا، بی‌نا، 1388.
15. حکیمی، محمد، عصر زندگی آینده انسان و اسلام، نوبت چاپ24، قم: انتشارات هاتف، 1378ق.
16. حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، بی‌چا، قم: انتشارات موسسه آل البیت علیه السلام،1378.
17. دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،1373ق.
18. ربّانی، محمدصادق، بررسی کاکردهابی اجتماعی،قم: موسسه امام خمینی، 1373.
19. رمضانیان، علیرضا،آسیب‌شناسی مباحث مهدویت، چاپ اول ، اصفهان:نقش نگین، 1392.
20.سلیمیان، خدا مراد، فرهنگ نامه مهدویت، چاپ دوم، قم:بنیاد فرهنگی حضرت موعود عله السلام ، مرکز تخصصی مهدویت، 1389.
21.شاکر، روح الله، ضرورت طرح مباحث مهدویت، چاپ دوم، بی جا، انتشارات ظهور، 1386.
22.صمدی، قنبرعلی ، دریار یار غایب، چاپ اول،بی جا، انتشارات عصر، 1390.
23.صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب االاثر مکتب الصدرو، بی چا، قم: نشر حضرت معصومه،1419ش.
24.صادقیان، رسول، مهدویت و دشمنان، چاپ سوم، قم: بنیاد فرهنگی حضرت موعود، 1389.
25.صدوق، محمدبن علی، الشرایع.
26............................،کمال الدین، تمام النعمه، جلد دوم، چاپ دوم، قم: دارلکتب اللسلامیه 1395 ق.
27..........................، من لایحضرالفقیه، بی چا، قم: جامعه مدرسین، 1413 ق.
28.........................،الخصال، چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین،1403 ق.
29.طغیانی، حسین، درجستجوی منجی، چاپ سوم، قم: نشر عتر عترت، 1389.
30. طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب، بی چا، قم: انتارات زائر، 1382.
31. طباطبایی، محمد حسین،المیزان التفسیر القرآن، مترجم: محمد باقر موسوی، بی چا، قم: انتارات جامعه مدرسان، 1385.
32.طوسی، محمد، الغیبه، بی چا، قم: مؤسسه معارف الاسلامیه، 1314.
33.طبرسی، حسین،نجم الثاقب، بی چا، قم: انتشارات جمکران، 1381.
34. عطایی کوزانی، علی، راز و رمز پنهانی (آسیب‌شناسی)، چاپ اول، قم: انتشارات جمکران، 1391.
35. فاطمیان، علی، نشانه‌های بی‌پایان، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381.
36. فرهمینی فرهانی، محمد جواد، آسیب‌شناسی توسعه فرهنگ دینی، بی چا، تهران، بی نا، 1382.
37.قمی،عباس،1383،نهج البلاغه،ترجمه محمد دشتی ،چاپ پنجم ،قم ، انتشارات پارسیان.
38. کلینی، محمدیعقوب، الکافی، جلد8، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامه، 1365ش.
39. کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور پرسش و پاسخ دانشجوئی، نمایندگی مقام معظم رهبری دفتر27.
40. کامل، سلیمان، یوم الخاص(روزگار نهایی)، ترجمه علی اکبرمهدی‌پور، چاپ سوم، تهران،انتشارات آفاق، 1376.
41. لقمانی، احمد، شخصیت افراد را بشناسیم، چاپ اول،بی جا، انتشارات بهشت، 1366.
42. لطیفی، رحیم، مهدویت حکومت دینی و دمکراسی، چاپ اول، بی جا، بی نا، 1381.
43. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،بی چا، بیروت: دارالمعارف للمطبوعات، 1379ق.
44. مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، چاپ دوم، تهران: نشز بین المللی سازمان تبلیغات اسلامی، 1371.
45.میرتبار، محمد،آسیب‌شناسی جامعه، چاپ چهارم، قم:بنیاد فرهنگی حضرت مهدی، 1390.
46. مصطفوی، حسن،التحقیق فی کلمات القرآن کریم، بی چا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد، 1374ش.
47. موسوس، اصفهانی، محمدتقیمکیال المکارم، چاپ پنجم، قم: مسجدمقدس جمکران، 1385.
48. معبن، فرهنگ،فرهنگ فارسی(1).
49. مردانی، محمدحسین،مهدویت و شهادت، بی چا، تهران: انتشارات شاهد، 1384.
50. نیلی پور، مهدی، فرهنگ جوان، چاپ دوم، قم: انتشارات سلسبیل، 1385.
51. ...................، خانواده مهدوی، چاپ، اصفهان: انتشارات مرغ سلیمان، 1388.
52. نراقی، احمد، معراج السعادت، مصحح موسوی، چاپ ششم، تهران، بی نا، 1386.
53. نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبه،چاپ اول، تهران: دارالکتاب اسلامیه، 1362.
543. نوری، سیاسی،مستدرک وسائل، چاپ اول، بیروت: انتشارات آل بیت، 1407ق.
55. واعظی، حامد، جامعه مدنی، چاپ سوم، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه، 1380.
مقالات
56.معبن الاسلام، مریم، فصلنامه انتظار موعود،( چشم اندازی بر برخی از آسیب‌های تربیتی مهدویت) مرکز تخصصی مهدویت سال چهارم شماره دوازدهم 1383ش.
57. صالحی، وجیهه، آسیب‌شناسی اجتماعی، فرهنگ انتظار(پیامدها و راه‌های درمان دانشگاه آزاد اسلامیواحد خمینی شهر)اسفند ماه 1391.
58. حسینی، سیدغلام، آسیب‌شناسی اجتماعی، انتظار دانشگاه آزاد خمینی شهر، اسفندماه 1391.
59. مظلوم زاده، سیّد میثم، پارامترهای آسیب‌زای جامعه اسلامی در عصر غیبت مجتمع آموزش عالی سروران اسفندماه1391.
60. اخوان، محمد، آسیب‌های اعتقادی و فرهنگی انتظار، سال چهارم شماره 11، بهار 1381.
