اصول كلي مديريت
(در قرآن و روايات)
مريم پناهي
فاطمه شریفیان اعضای هسته پژوهشی حضرت آسیه (س) مدرسه‌ي علميه فاطميه(س) درچه ، اصفهان
استاد راهنما :آقاي سيد احمد بركات
زمستان 1391
چكيده
اصول كلي مديريت در قرآن و روايات پژوهشي است توصيفي تحليلي كه با روش كتابخانه اي و مراجعه به قرآن، احاديث، سيره‌ي معصومين و كتب مرتبط با مديريت تهيه شده‌است.
نياز كنوني جوامع به اصول همه‌جانبه و متعالي در باب مديريت، اهميت توجه اسلام به اين اصول را نشان مي‌دهد. اسلام با رويكرد ويژه‌ي خود نسبت به انسان مديريتي را به وي معرفي مي‌كند كه در آن، حفظ اصول انساني، كرامت آدمي، عدالت و رسيدن به خدا هدف است.
اصول مديريت در مرحله‌ي برنامه‌ريزي: تعيين اهداف، پيش بيني امكانات و راه‌ها و مديريت زمان مي‌باشد.
اصول مديريت در مرحله‌ي سازماندهي: نظم و تقسيم كارها، تفويض مسئوليت‌ها بر اساس اهليت و شايستگي افراد، تفويض مسئوليت‌ها بر اساس توانايي‌ها، تفويض مسئوليت‌ها به تناسب امكانات، توجه به سابقه‌ي افراد، توجه به مهارت‌ها علايق و تصميم افراد و هماهنگي و ارتباط مي‌باشد.
اصول مديريت در مرحله‌ي رهبري: نگرش توحيدي، اخلاق اسلامي، علم و آگاهي در امور و اصول مربوط به عمل مي‌باشد.
اصول مديريت در مرحله‌ي نظارت: نظارت آشكار و مخفيانه، دقت در نظارت، توجه به ويژگي هاي ناظر از سوي مدير، عدالت در نظارت، ارتباط با مردم و تداوم نظارت و خودكنترلي مي‌باشد.
واژگان كليدي: «اصول، مديريت، اسلام»
نتيجه گیری
جامعه اسلامي در ابعاد مختلف نيازمند مديريت است اساس مديريت هاي جهان بر ديدگاه صاحبان آن‌ها مبتني است كه در آن‌ها گاه منافع شخصي، قشري، طبقه‌اي، دولت‌ها و ...مطرح است و در برخي صرفاً به ماديات و توليد بيشتر توجه شده است. مديريت در ديدگاه اسلام علاوه بر پذيرش فرايند برنامه‌ريزي، سازماندهي، رهبري و هدايت و كنترل و نظارت به اصول و اهدافي در راستاي جهان‌بيني الهي قائل است. كليه روابط انسان‌ها در جامعه بايد در راستاي جهان‌بيني توحيدي و اعتقاد به معاد شكل گيرد. حفظ كرامت انساني و رسيدن او به سعادت دنيوي و اخروي و در يك كلام نيل به اهداف الهي مطرح شده در دعوت انبيا و آموزه‌هاي ائمه(عليهم‌السلام) هدف و اساس مديريت اسلامي را تشكيل مي‌دهد.
اولين گام كه احاطه بر ساير مراحل مديريت دارد، برنامه‌ريزي است. برنامه‌ريزي فرايند تعيين اهداف، پيش بيني امكانات و مسير رسيدن به اهداف است. تدبير و برنامه‌ريزي از نشانه‌هاي خرد، مانع لغزش و پشيماني است و در رسيدن پيامبراكرم(صلي‌الله‌عليه‌وآله)، حضرت علي(عليه‌السلام)و ذيل قصص انبيا(عليهم‌السلام)، از جمله حضرت يوسف(عليه‌السلام) در قرآن بيان شده است.
مهم‌ترين اصولي كه در مرحله برنامه‌ريزي وجود دارد تعيين اهداف، پيش بيني امكانات و راه‌ها و مديريت زمان است .سازماندهي، نظم بخشيدن به فعاليت‌ها، تقسيم وظايف و هماهنگي در راستاي اهداف است با توجه به اين تعريف اصول سازماندهي شامل تقسيم كارها، شايسته سالاري، انتخاب افراد لايق، توجه به سابقه و علايق افراد، توانايي و امكانات مادي و اقتصادي ايشان و هماهنگي است.
در روايات نقش رهبر و مدير در هماهنگ كردن سازمان همچون رشته‌اي است كه دانه‌ها را از پراكندگي حفظ و آن‌ها را يكپارچه مي‌كند.
رهبري فرايند هدايت و اعمال نفوذ بر فعاليت‌هاي كاري اعضاي گروه است كه با تحت تأثير قراردادن آنان به حل اختلافات و ايجاد تغييرات به منظور رسيدن به اهداف سازمان منجر مي‌گردد. اصل نگرش توحيدي، اصل اخلاق اسلامي، اصل علم و آگاهي و اصول مربوط به عمل در مرحله رهبري قابل ذكر است ايمان و ثمره‌ي آن يعني تقوا و اخلاص مي‌تواند رهبر را در نفوذ در زيرمجموعه خود ياري رساند. سعه صدر، مدار و نرم‌خويي، تواضع به همراه قاطعيت، تشويق و تنبيه به‌جا، علم و آگاهي، عدالت محوري، قدرت، شجاعت تعهد و مسئوليت پذيري .... رهبري را به سرانجام مي‌رساند.
كنترل و نظارت آخرين مرحله‌ي مديريت است كه به معناي تحت نظر قراردادن فعاليت‌ها براي حصول اطمينان از انجام امور بر طبق برنامه‌ريزي است. ثمرات اين ركن مهم، امانتداري كارگزاران مدارا با مردم و تصفيه‌سازي مهره‌هاي ناسالم است نظارت آشكارا و پنهاد، دقت، عدالت محوري، تداوم در نظارت و توجه به ويژگي‌هاي ناظر از سوي مدير از اصول سازماندهي خود كنترلي و داشتن وجدان كاري نيز كه ريشه در ايمان ، تقوا و ارزش‌گرايي دارد اساس نظارت و كنترل را تشكيل مي‌دهد.
اصول مديريت از منظر اسلام بيانگر جايگاه والاي آموزه‌هاي اسلامي در مديريت جامعه است. شناخت اسلام از هويت انسان باعث مي‌شود كه بهترين برنامه زندگي را براي او رقم بزند و با ارائه‌ي اصولي واحد و متعالي از مديريت جامعه را به مرحله‌ي ثبات و پيشرفت همه‌جانبه سوق دهد كه ره‌آورد تأسي به اين مباني ، اجراي عدالت و صلاح انسان در دنيا و آخرت است.
فهرست منابع
* قرآن كريم
* نهج البلاغه
1) آقا پيروز ،علي(بي‌تا). مديريت در اسلام. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2) آقا جمال خوانساري، محمد بن حسين(1366). شرح آقا جمال خوانساري بر غرر الحكم و دررالكلم. محقق و مصحح جمال الدين ارموي محدث. ج4. تهران: دانشگاه تهران.
3) ابن شعبه حراني، حسين بن علي(1363).تحف العقول. تصحيح علي اكبر غفاري. قم: جامعه مدرسين.
4) بابازاده، علي اكبر(1387). سيماي حكومتي امام علي(عليه‌السلام) . قم: انصاريان.
5) تميمي آمدي، عبدالواحد بن محمد(1410ق). غررالحكم و دررالكلم. تصحيح و تحقيق سيد مهدي رجايي. قم: دارالكتب الاسلاميه.
6(1366). تصنيف غررالحكم و دررالكلم. تصحيح و تحقيق مصطفي درايتي. قم:دفتر تبليغات.
7) جبران مسعود، الرائد(1376). ترجمه رضا انزابي نژاد. مشهد: آستان قدس رضوي.
8) جمعي از نويسندگان(بي تا). مديريت علوي، قم: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي.
9) حر عاملي، محمد بن حسن(1409ق). وسائل الشيعه. ج12. قم: مؤسسه آل البيت.
10) دشتي، محمد(1380). امام علي و مديريت اسلامي. قم: انتشارات موسسه فرهنگي تحقيقاتي اميرالمومنين.
11) راغب اصفهاني(1416ق). مفردات الفاظ قرآن. دمشق و بيروت. دارالقلم و دارالشاميه.
12) سبحاني، جعفر(1383). تاريخ اسلام. قم: امام عصر.
13) علاقه بند، علي(1380). مقدمات مديريت آموزشي. بي جا: نشر روان.
14) قرائتي، محسن(1389).سيصد نكته در مديريت اسلامي برگرفته از تفسير نور. تهران: مركز فرهنگي درس‌هايي از قرآن.
15) كرمي، قاسم‌علي(1387). نهادهاي حكومتي در گفتار و سيره‌ي اميرالمؤمنان. قم: مشهور.
16) مجلسي، محمد باقر (1403ق). بحار الانوار. تصحيح و تحقيق جمعي از محققان. ج74و72و67. بيروت:داراحياءالتراث العربي.
17) محمدي اشتهاردي، محمد(1378).حضرت مهدي فروغ تابان ولايت. قم: مسجد مقدس جمكران.
18) معين، محمد(1383). فرهنگ فارسي.ج1. تهران: اميركبير.
19) مكارم شيرازي،ناصر(1386). تفسير نمونه. ج14. تهران دارالكتب الاسلاميه.
20) منسوب به امام صادق(بي تا). مصباح الشريعه. ترجمه‌ي علامه حسن مصطفوي. تهران: انجمن اسلامي حكمت و فلسفه ايراني.
21) مير سيد شريف(1306ق). التعريفات. بي جا: ناصر خسرو.
22) نوري، حسين بن محمد تقي(1408ق).مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل. ج13. قم:مؤسسه‌ي آل البيت.
سايت
23) www.tarvijequran.ir
كتاب‌هايي كه به آن‌ها مراجعه شد:
1) استادي، رضا(بي‌تا). منشور مديران در نظام اسلامي. قم: مسجد مقدس جمكران. ناشر ديجيتالي: مركز تحقيقات رايانه‌اي قائميه‌ي اصفهان.
2) قوامي، صمصام الدين(بي‌تا). مديريت عدالت مهدويت. مجله‌ي انتظار. ناشر ديجيتالي: مركز تحقيقات رايانه‌اي قائميه‌ي اصفهان.
3) محمدي ري شهري، محمد(1386). ميزان الحكمه. ترجمه حميد رضا شيخي. قم: دارالحديث.
4) مشرف جوادي، محمد حسين(1387). اصول و متون مديريت در اسلام. قم:انتشارات نورالعلم همدان.
5) نزهت، ابراهيم(بي‌تا). اولويت‌ها و حساسيت‌ها در مديريت امام علي(عليه‌السلام) . ناشر ديجيتالي: مركز تحقيقات رايانه‌اي قائميه‌ي اصفهان.
6) يار محمدي، احمد و حسن زارعي متين(1390). مديريت و فرهنگ سازي با نگرشي بر الگوهاي مديريتي سرلشگر شهيد مهدي زين الدين. قم: ياقوت.
