نقش مادران در تربيت ديني- فرهنگي فرزندان
( راههاي تربيت ديني - فرهنگي)
منصوره غلامي
عضو هسته پژوهشی ام ابیها (س)مدرسه علميه الزهرا(س) اراك ، مرکزی
استاد راهنما: حجت الاسلام والمسلمين جناب آقاي رحيم رحيمي
زمستان 1392
چکیده
اين تحقيق با عنوان «نقش مادران در تربيت ديني فرهنگي فرزندان» در پي آن است كه با ارائه راهكارهاي مناسب به بررسي و تبيين نقش مادر در تربيت فرزند بپردازد.تحقيق حاضر به منظور تجزيه وتحليل موضوع، سؤالات زير را مطرح كرده و به آن پاسخ داده است: عوامل موثربر تربيت ديني، فرهنگي فرزندان كدام است ودر اين زمينه چه اصولي را بايد رعايت كرد و از چه روشي استفاده نمود ؟ تغذيه، رفتار وگفتار مادر چه تأثيري در تربيت ديني فرزندان دارد؟ از چه راههايي بايد معارف ديني، فرهنگي را به فرزندان آموزش داد؟ با توجه به ماهيت موضوع، اهداف تحقيق وامكانات موجود از ميان روشهاي پ‍ژوهشي از روش «توصيفي-تحليلي» با استفاده از كتب ومنابع تربيتي، روايي، اخلاقي براي انجام تحقيق استفاده شده است، واجمالا به اين نتبجه دست يافته كه: آنچه مي تواند رفتار ديني و حالات معنوي فرد را قوام بخشد در درجه نخست خُلق وسيرت تربيت كننده است. بنابراين مادر بايد ابتدا خود عالِم وعامِل به اصول وفروع دين باشد تا بتواند نقش موثري وسازنده اي را در تربيت ديني، فرهنگي فرزندان ايفا كند. مادر از زمان نوزادي وحتي قبل از آن تا دوران جواني وحتي بعد از آن نقش سازنده اي در تربيت ديني وفرهنگي فرزندان خواهد داشت. از طريق مادر شخصيت كودك شكل مي گيرد و پايه هاي اخلاقي وي گذارده مي شود.دومين عامل موثر در تربيت محيط مي باشد كه مادر با نظارت ويژه آن را كنترل خواهد كرد.
واژگان کلیدی : مادر، فرززند، تربيت، تربيت ديني، تربيت فرهنگي
نتيجه گيري
از آنجا كه مادر نقش مؤثري در تربيت فرزندان دارد، بايد داراي صفات و ويژگي هايي باشد تا بتواند فرزندي نمونه تحويل جامعه دهد. اگر مادر متخلق به اخلاق نيكو باشد قطعا نيمه ي بيشتر راه در تربيت هموار خواهدشد. مهمترين نوع تربيت تربيت ديني فرهنگي است؛ زيرا با اين نوع تربيت انواع ديگر تربيت را به ارمغان خواهد آورد. با اين بيان نتايجي كه ازنقش مادران در تربيت ديني فرهنگي فرزندان گرفته مي شود در چند عنوان خلاصه ميشود:
1. ويژگي هاي مادر نمونه
مهربان و دلسوز و صميمي و مشاوري راهگشا - صبور وبردبارو مقاوم وبا اراده - پرتلاش وكم توقع - داراي ظاهري مرتب و منظم و رفتاري جذاب و دلنشين - مديريت مناسب در ادارة خانه و فرزندان - عفاف، حجاب، وقار، نجابت و حيا داشته باشد و به فرزندان نيز بياموزد - خوش اخلاق و خوش كلام باشد - با سليقه، با سواد و با گذشت باشد - در برابر همسرو فرزندان احساس مسئوليت كند - جايگاه و احترام شوهرخود را به عنوان نا خداي كشتي زندگي حفظ كند - مساوات را در بين فرزندان حفظ كند.
2. هنرمندترين مادر
- كسي است كه مي داند تربيت مهمترين وظيفة اوست و ايفاي صحيح نقش مادري، از با ارزش ترين نقشها مي باشد و در اين راستا، هيچگونه سستي و كوتاهي نمي كند و در اين امر از خداوند استمداد مي طلبد.
- كسي است كه فرزند خود را فداي تقليد از ديگران و سليقه و توقعات آنان نكند بلكه با مطالعه و تحقيق و تفكر و مشورت با افراد با صلاحيت، يك شيوه صحيح تربيتي را انتخاب و فرزند خود را بر مبناي آن تربيت كند.
- كسي است كه در امر ونهي به فرزند خود دچار افراط و زياده روي نشود. البته امرونهي از ضروريات تربيت است و بدون آن نمي شود فرزند را تربيت كرد اما افراط در به كارگيري هر عامل تربيتي، نتيجه سوء و معكوس مي دهد زيرا كودك و نوجوان كه دائم در معرض: بكن، نكن! برو،نرو! بگو، نگو! بخور، نخور! قرار گيرد ديگر مجال ابتكار وخلاقيت و فرصت انديشيدن نمي يابد.
- كسي است كه محيط منزل را آرام نگه مي دارد و از هرگونه نزاع و دعوا در خانواده جلوگيري مي كند.
- كسي است كه با بزرگ شدن كودك، كارها و مسئوليتهايي را متناسب با سن و ظرفيت او، بر عهده اش بگذارد تا فرزند آمادگي لازم را براي پذيرفتن مسئوليتهاي خارج از خانه پيدا كند.
- كسي است كه از سرزنش و تحقير در تربيت فرزند استفاده نمي كند زيرا مي داند يكي از آفتهاي بسيار مضر و خطرناك كه باعث افسردگي و دلمردگي فرزند مي شود سرزنش و تحقير است.
- كسي است كه در برخورد و اشتباهات و شيطنتهاي كودكان ونوجوانان برخورد مناسب مي كند.
- كسي است كه فرزند خود را بزرگوار و باايمان و باعزت نفس تربيت كند به طوري كه احساس شايستگي كند و هيچگاه تن به ذلت و رذالت و پستي ندهد.
- كسي است كه در نزد كودكان ونوجوانان از ديگران بدگويي نمي كند زيرا مي داند كه هر نوع بدگويي مانند: غيبت، تهمت، فحش، تمسخر و هرنوع سخن لغو و بيهوده نزد كودكان و نوجوانان زيانبار است و آنها همين عمل زشت را ياد مي گيرند.
- كسي است كه نسبت به نوع لباس پوشيدن فرزندش حساس باشد و در اين مورد دقت كافي داشته باشد، زيرا مي داند كه لباس تنگ و چسبيده و لباسهاي زننده و بدنما موجب تحريك نقاط حساس بدن مي شود و به اخلاق و حيا و عفت آنان لطمه اي سنگين مي زند.
- كسي است كه فرزند خود را از پوشيدن لباسهايي كه حامل فرهنگ بيگانگان است منع كند زيرا مي داند پوشيدن اين لباسها براي فرهنگ و منش اخلاق وعزت نفس فرزند مضر است.
- كسي است كه آبروي فرزند خود را در نزد ديگران نمي ريزد زيرا او مي داند كه اگر شخصيت و حيثيت فرزند را در نزد ديگران و دوستانش پايمال كند فرزند را عقده اي و حقير با مي آورد.
- كسي است كه كه مي داند ايمان عميق و صحيح به خدا و معاد و ارزشهاي ديني مي تواند فرزند را از طوفان غرايز در جواني و نوجواني حفظ كند. لذا سعي مي كند فرزندش را با خدا مأنوس كند.
- كسي است كه تقاضاي انجام كار از فرزند را حتي الامكان به صورت سؤال مطرح مي كند. مثلا: « دوست داري در آوردن وسائل آشپزخانه به من كمك كني؟ دلت مي خواهد يك قصه شيرين برايت بگويم؟ مي خواهي با همديگر به كتابخانه برويم؟ مي خواهي اين صندلي را ببري توي آن اطاق؟ و يا ... »
3. نتيجه تربيت دینی و اخلاقی
نتيجه تربيت ديني و اخلاقي رسيدن به سعادت دنيا و آخرت و تقرب به خداوند است كه سرانجامش ورود به بهشت و برخورداري از نعمت هاي بيكران الهي است. رسول خدا(صلي الله عليه وآله) مي فرمايند: همانا در بهشت غرفه ها(اتاق هايي) هست كه ظاهرش از باطن و باطنش از ظاهر او آشكار است. از امت من كسي در آنجا مي نشيند كه سخن پاكيزه بگويد و به ديگران طعام و سلام بدهد و به طور مداوم روزه بگيرد و شب هنگام كه مردم خوابند نماز بگذارد.
قطعا نيل به آن سعادت مندي ها، بدون زحمت ميسر نيست در روايت آمده است: «إنّ رسول الله(صلي الله عليه وآله) كان يقول: ان الجنه حفت بالمكاره و ان النارحفت بالشهوات» همانا رسول خدا(صلي الله عليه وآله) همواره مي فرمود: گرداگرد بهشت را دشواري ها(مكاره) و گرداگرد آتش جهنم را هوس ها و شهوات فراگرفته است.
اگر فرزندان با آداب واخلاق اسلامي تربيت شوند قطعا جامعه اي به دور از انحرافات وكژي ها خواهيم داشت و لااقل منكرات به حداقل خواهد رسيد. چراكه اين فرد است كه جامعه را مي سازد وفرد سالم و صالح
جامعه اي سالم وصالح را مي سازدو اين سازندگي در پرتو تربيت صحيح وسالم ومطابق با دستورات اسلامي امكان پذير است.
اثر ايمان و تربيت در كودك: هنگامي كه حضرت يوسف را در بازار مصر در معرض فروش قرار دادند، مردي با ديدن چهرة پاك و معصومانة آن حضرت متأثر شد و رو به مردمي كه براي خريد و فروش برده جمع شده بودند گفت: «به اين كودك غريب و بي گناه رحم كنيد و با او مهربان باشيد.» حضرت يوسف كه با وجود سن كم، از ايمان و اعتماد به نفس كاملي برخورداربود، به آن مرد رو كرد و گفت: «آن كس كه خدادارد، گرفتار غربت و تنهايي نمي شود.»
آيت الله سيد محمد مهدي بحرالعلوم در دوران كودكي، روزي در مجلسي نشسته بود. از هر موضوعي سخني به ميان آمد تا اين كه به غيبت از بعضي افراد كشيده شد. آن كودك خداترس نتوانست طاقت بياورد ودر آن جا گوش به غيبت بسپارد. مي دانست اگر او آنها را از غيبت باز دارد، به جهت كمي سن، از او نخواهند پذيرفت. گريه كنان از مجلس گناه بيرون آمد. گرية او همه را به تعجب واداشت. كساني كه او را نمي شناختند، فكر كردند گريه او همچون گريه ديگر كودكان زور رنج است. وقتي از او علت گريه را پرسيدند، كودك نگاه معناداري به آنها كرد و گفت: «چگونه در مجلسي بنشينم كه در آن آشكارا گناه و نافرماني خدا مي شود.»
فهرست منابع
1-قرآن كريم
2-نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي (1386) چاپ سوم، تهران، انتشارات پيام عدالت
3-صحيفه سجاديه، ترجمه حسين انصاريان، (1387) چاپ 23، تهران، انتشارات پيام آزادي
4-ابراهیمی اقلیدی،علی،(1389)،اصول فرزندداری،قم:تهذیب.
5-ابن بابويه، محمد بن علي، (1378ق)، عيون اخبار الرضا(عليه السلام)، (چاپ اول)، تهران، نشر جهان
6-ابن بابويه، محمد بن علي، (1413ق)، من لا يحضره الفقيه، (چاپ دوم)، قم، جامعه مدرسين
7-ابن بابويه، محمد بن علي، (1362)، الخصال، (چاپ اول)، قم، جامعه مدرسين
8-ابن بابويه، محمد بن علي، (1376)، الامالي للصدوق، (چاپ ششم)، تهران، كتابچي
9-ابن فهد حلي، احمد بن محمد،(1407ق)، عده الداعي ونجاح الساعي،(چاپ اول)، دارالكتب الاسلامي
10- امین زاده،محمدرضا،(1384)،جایگاه اخص و ممتاز زن (چاپ دوم)،تهران:مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
11- امینی،ابراهیم،(1368)،آئین تربیت(چاپ دوازدهم)،تهران:انتشارات اسلامی.
12- اكبري، محمود، (1384) رفتار والدين با دختران جوان، (چاپ دوم) قم، انتشارات مهر ثامن الائمه.
13- باقری،خسرو،(1380)،نگاهی دوباره به تربیت اسلامی(چاپ هفتم)،تهران:سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی،انتشارات مدرسه.
14- بروجردي، آقا حسين،(1386) جامع الاحاديث الشيعه، (چاپ اول) تهران، انتشارات فرهنگ سبز
15- بذر افشان، مرتضي، (1379) صد حكايت تربيتي،(چاپ دوم) قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزة علميه قم
16- تنه کار،محسن،(1385)،چگونگی تربیت فرزندان دلخواه،قم:انتشارات نجابت.
17- تنه کار،محسن،(1385)،چگونگی تربیت فرزندان دلخواه،قم:انتشارات نجابت.
18- جوادی آملی،عبدالله،(1391)،مفاتیح الحیاه(چاپ چهل و نهم)،قم:اسراء.
19- حجتي، سيد محمد باقر، (1358)، اسلام وتعليم وتربيت، بخش اول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
20- حراني، ابن شعبه، تحف العقول، تهران، اسلاميه.
21- حسینی،سید نعمت الله،(1384)،نقش زنان صالحه در اصلاح جامعه،قم:انتشارات عصر انقلاب.
22- حسینی،داود،(1387)،روابط سالم در خانواده(چاپ هشتم)،قم:موسسه بوستان کتاب.
23- حسینی دهشیری،افضل السادات،(1370)،نگرشی به تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلام «با تأکید بر دوره نوجوانی»(چاپ اول)،مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
24- داوودي، محمد و حسيني زاده؛ سيدعلي؛ (1391)، سيره تربيتي پيامبر(صلي الله عليه وآله) و اهل بيت(عليهم السلام)، (چاپ دوم)، قم، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه
25- دوغان،محمدزکی،(1388)،آثار تربیتی نماز(راههای ایجاد گرایش به نماز در جوانان)(چاپ اول)،تهران:ستاد اقامه نماز.
26- دهنوی،حسین،(1389)،نسیم مهر(1و2و3)پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان،قم:انتشارات خادم الرضا(ع).
27- دیلمی،احمد و آذریایجانی،مسعود،(1383)،اخلاق اسلامی(ویراست دوم)(چاپ بیست و نهم)،قم:دفتر نشر معارف.
28- ديلمي، حسين، (1389)، هزارويك نكته دربارة نماز، (چاپ سيزدهم)، قم، موسسه انتشارات حرم
29- رشیدپور،مجید،(1376)،آموزش خانواده:آشنایی با تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر روشها(چاپ ششم)،تهران:انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
30- زهادت،عبد المجید،(1388)،تعلیم و تربیت در نهج البلاغه(چاپ چهارم)،قم:مؤسسه بوستان کتاب.
31- سالاری فر،محمدرضا،(1387)،درآمدی بر نظام خانواده در اسلام (ویرایش جدید)،قم:مرکز نشر هاجر(وابسته به مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران).
32- سليماني آشتياني، مهدي، ودرايتي، محمد حسين، (1387) مجموعه رسائل در شرح احاديثي از كافي (چاپ اول)، قم، دارالحديث
33- صفری،حلیمه،(1385)،الگوهای رفتاری حضرت فاطمه زهراء(س)،قم:میراث ماندگار.
34- طبرسي، حسن بن فضل،( 1370)، مكارم الاخلاق، (چاپ چهارم)، قم، الشريف الرضي
35- طاهرزاده، اصغر،(1390)، فرزندم اين چنين بايد بود(تعليم وتربيت درمنظرعلي(عليه السلام) )، (چاپ هفتم)،اصفهان، لبّ الميزان
36- شعيري، محمد بن محمد، جامع الاخبار، (چاپ اول) ، مطبعه حيدريه، نجف، بي تا
37- شيخ الاسلامي، سيد حسين،( 1378)، گفتار اميرالمؤمنين علي(عليه السلام)، ترجمه غررالحكم، (چاپ چهارم)، قم، انصاريان
38- صدوق، محمدبن علي (1403ق)، خصال، قم، انتشارات جامعة مدرسين حوزة علمية قم
39- عياشي، محمدبن مسعود، (1380ق)، تفسير العياشي، (چاپ اول)، تهران، المطعه العلميه.
40- عاملي، شيخ محمد بن حسن،(1409ق) وسائل الشيعه(چاپ اول)، قم، موسسه آل البيت(ع)
41- فلسفی،محمد تقی،(1353)،کودک از نظر وراثت و تربیت(چاپ پانزدهم)،تهران:هیئت نشر معارف اسلامی.
42- قاسمی،محمدعلی،(1388)،روزی حلال(چاپ اول)،قم:انتشارات نور الزهراء(س).
43- قائمی،علی،(1364)،پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان(چاپ دوم)،تهران:انتشارات امیری.
44- قائمی،علی،(1370)،اخلاق و معاشرت در اسلام(چاپ چهارم)،تهران:انتشارات امیری.
45- قائمی،علی،(1383)،اسلام و تربیت دختران(چاپ دهم)،تهران:انتشارات امیری.
46- قائمی،علی، (1374)، اقامه نماز در دوران كودكي ونوجواني ( چاپ پنجم)، تهران، ستاد اقامه نماز.
47- قائمی،علی، (1368)، خانواده وتربيت كودك، (چاپ هفتم)، تهران، انتشارات اميري.
48- قرباني لاهيجي، زين العابدين،(1371)، اخلاق وتعليم وتربيت اسلامي،(چاپ اول)، قم، انتشارات انصاريان.
49- كليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، ( 1407ق)، الكافي، (چاپ چهارم)، دارلكتب الاسلاميه.
50- کریمی نیا،محمدعلی،(1376)،الگوهای تربیت کودکان و نوجوانان(چاپ سوم)،قم:انتشارات پیام مهدی(عج).
51- گائینی،روح الله و شعبانی مهردرانی،مهدی،(1388)،سیره ی اهل بیت در تربیت کودک،منشور وحی.
52- لقمانی،احمد،(1383)،جوانان،پرسش ها و پاسخ ها(1)و(2)(چاپ دوم)،قم:بهشت بینش.
53- مجلسي، محمدباقربن محمدتقي، (1403ق) بحارالانوار( چاپ دوم)، بيروت، دارالتراث العربي.
54- مجتهدي سيستاني، سيد مرتضي، (1391) اسرار موفقيت، (چاپ نهم)، نشر الماس
55- محدثی،جواد،(1379)،عشق برتر:راههای ایجاد محبت اهل بیت(ع) در کودکان و نوجوانان(چاپ دوم)،قم:مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
56- محمدي ري شهري، محمد، (1390)، زمزم عرفان، يادنامه فقيه عارف،حضرت آيت الله محمد تقي بهجت،(چاپ پنجم)قم، دارالحديث
57- مروجی طبسی،محمد جواد،(1387)،حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت(علیهم السلام)(چاپ هشتم)،قم:مؤسسه بوستان کتاب.
58- مطهري، مرتضي(1373) تعليم وتربيت در اسلام، (چاپ24)، قم، صدرا
59- مظاهری،حسین،(1384)،تربیت فرزند از نظر اسلام(چاپ چهارم)،تهران:مؤسسه انتشارات امیر کبیر،شرکت چاپ و نشر بین الملل.
60- معين، محمد،(1384)، فرهنگ فارسي معين يك جلدي، تهران، انتشارات گلي
61- مفيد، محمدبن محمد، (1413ق)، الاختصاص، (چاپ اول) قم، الموتمرالعالمي لالفيه الشيخ المفيد
62- مکارم شیرازی،ناصر،(1374)،تفسیر نمونه جلد سوم،تهران:دارالکتب الاسلامیه.
63- میخبر،سیما،(1386)،ریحانه بهشتی یا فرزند صالح(چاپ سی و هفتم)،قم:انتشارات نور الزهرا(س).
64- ناظم زاده قمي، سيد اصغر، (1373) جلوه هاي حكمت: گزيدة موضوعي كلمات امير المؤمنين(عليه السلام)، قم، الهادي
65- نصری،عبدالله،(1386)،حاصل عمر:سیری در اندیشه های فلسفی و کلامی استاد مطهری(چاپ دوم)،تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
66- نوري، حسن بن محمد تقي، (1408ق)، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل(چاپ اول) قم،موسسه آل البيت(عليهم السلام)
67- ورام بن ابي فراس، محمودبن عيسي،(1410ق) مجموعه ورّام،(چاپ اول) قم، مكتبه فقيه
68- هاشمي خويي، ميرزا حبيب الله، (1400ق)، مترجم: حسن زاده آملي، حسن و كمرهاي، محمد باقر، منهاج البراغه في شرح نهج البلاغه ( چاپ چهارم)، تهران، كتبه الاسلاميه
