فتنه گري و نقش بصيرت در مهار فتنه
فاطمه کاظمي آرانی
طيبه عصار ، طاهره عطوفي ، وجيهه توکلي ، فاطمه امينپور
اعضای هسته پژوهشی ولایتمدرسه حضرت زینب(س) آران وبیدگل، قم
استاد راهنما:جناب آقای احسان اصولي
تابستان 1392
چکیده
در میان پديده هاي اجتماعی، فتنه باعث سست ومخدوش شدن ساختار اجتماعی وهویت جمعی می گردد.که اگر در زمانی کوتاه کنترل نشود عواقب سیاسی واجتماعی فراوانی را در پی دارد وزمینه ساز هجمه های فکری وفرهنگی دشمنان خواهد بود. در همین راستا،شناخت عوامل شکل گیری وراههای برون رفت از اين پديده اهمیت فراوان دارد ؛ برهمين اساس ،کتاب حاضرتدوين شد. در آغاز، مفهوم فتنه وبصیرت بیان شد؛ سپس ریشه ها ، شگردها وپیامدهای فتنه تحليل شد ودر پايان، راههای برون رفت از آن معرفي شد. نتیجه پژوهش حاضر این بود که فتنه درآمیختن حق وباطل است تا جایی که باطل در چهره حق ظاهر مي شود. در صورت شیوع این پدیده ،آرامش وانسجام اجتماع از میان رفته وانواع آسیب ها ونابهنجاری ها افزایش می یابد؛ لذا ضرورت دارد با داشتن بصیرت لازم ،روش ها وبرنامه های فتنه گران را قبل وبعد ازوقوع فتنه بشناسيم، تا درمقابل نقشه های آنان تدابیرکافی داشته باشيم . افزایش بصیرت، بابهره گيري درست ازخانواده ،تعلیم وتربیت صحيح،برنامه ريزي مسئولانه نهادهای تبلیغی ،رسانه های جمعی ونهادهاي سياسي میسر خواهد بود.
واژگان کلیدی:بصیرت،فتنه،شگرد،پیامد،راهکار،تعلیم وتربیت،نهادهاي تبلیغی،رسانه جمعی،خانواده،نهادسیاسی.
نتیجه گیری:
همانطور که در مفهومشناسی فتنه از حیث سیاسی واجتماعی که مورد بحث پژوهش حاضر است،بیان گردید فتنه درآمیختن حق وباطل است تا جایی که باطل به چهره حق ظاهر میشود ومرز میان آنها قابل شناخت نیست و وسیلهای است برای رسیدن به اهداف شوم فتنهگران که البته ریشهای جزحسد، تکبر و دنیاطلبی ندارد. اگر حسادت، غرور، تکبر و عشق به دنیا نباشد، نفاق، پیمانشکنی، ولایتگریزی و ... معنا پیدا نمیکند. ریشه همه گناهان و خطاکاریها همان رذایل اخلاقی است که اگر به موقع مداوا نشود، در مواقع حساس سرباز کرده و منشأ پیدایش فتنههای عظیم خواهد شد. در صورت رشد و بروز فتنه، صرفنظر از پیامدهای مثبت آن که بسیار اندک است، پیامدهای سوئی حاصل میگردد که دامنگیر تمام اشخاص و نهادهای اجتماعی خواهد بود؛ تا جایی که نهادها و سازمانها نخواهند توانست در فضای غبارآلود جامعه اهداف و وظایف خود را آن چنان که شایسته است، انجام دهند. لذا انسجام و آرامش در جامعه از میان رفته و نابهنجاریها، فساد و تباهی و... افزایش مییابد و نتیجهای جز منزوی شدن نخبگان و حکومت ظالمان در پی آن نیست و آن زمان است که جامعه در ورطه هلاکت و سقوط میافتد. حال جای تأمل است که راه فرار از این بلای خانمانسوز چیست؟ آنچه که از مجموعه مطالب کتاب استنباط میشود آن است که در مرحله نخست باید تاکتیکها و برنامههای فتنهگران را قبل از وقوع فتنه شناخت؛ زیرا فتنهگران متناسب با هر موقعیت و زمانی، برنامهای ویژه تدوین میکنند. سپس به تدریج و از طرق مختلف گاه با لباس دوستی و محبت و داشتن چهره مذهبی و مقدس مآبانه، و گاه با چهره خشونتآمیز و ایجاد رعب و تهدید، مردم و مسئولان را تحریک کرده و باعث اغتشاش و نابسامانی در جامعه میگردند.
مرحله دوم داشتن بصیرت لازم چه در شناخت تاکتیکها و برنامهها قبل از وقوع فتنه و چه در مواجهه با فتنه است. راههای برونرفت از فتنه از پیچیدهترین موضوعاتی است که پرداختن دقیق به آن، بسیاری از مسیرهای تنگ و پرمخاطره در کلیه عرصهها را گشوده و اکثر شبهات و کژفهمیها را پاسخگوست. هرچند به نظر میرسد راه نجات از فتنه، متعدد است، بررسیهای موشکافانه از یک راه مهم، بلکه تنها شاهراه اصلی از رهایی خبر میدهد. در فضای بصیرت، راههای خروجی از فتنه معنا و مفهوم مییابند که در این کتاب در قالب شاخصههای فرد بصیر درآمده است. فردی که خود را با سلاح واقعی بصیرت زرهپوش نماید، از مخاطرات زمانه و حوادث اجتماعی در سطوح و لایههای مختلف، مصون است و حتی میتواند با شناخت و پیشبینی حوادث و فتن آینده، مانع از بروز آن شود.
حال لازم است که این قالبهای مفهومی و ذهنی، به چارچوب مفاهیمی عینی تبدیل شوند تا به صورت کاربردی و انضمامی به عنوان نقشه و طرحی جامع درآیند و موضوع بصیرت در تمام حوزههای اجتماعی، در نسل حاضر و نسلهای بعدی درونی گردد. در این میان نهادهای اجتماعی از قبیل خانواده، تعلیم و تربیت، نهادهای تبلیغی و رسانههای جمعی و نیز نظام سیاسی از عوامل تأثیرگذارند. چنانچه نهادهای مذکور وظایف خویش را به خوبی انجام دهند و با محوریت بصیرت و آگاهی قدم برداشته و برنامهریزی کنند، مقابله جامعه با فتنههای سیاسی و اجتماعی سهل و آسان مینماید.
جامعه و نظام اجتماعی همواره در معرض تهدیدات، فتنهها و تغییرات اجتماعی متعدد است و شرایط اجتماعی به دلیل پیچیدگی ابعاد انسانی، غیرقابل پیشبینی است. آنچه جامعه را در مقابل تهدیدات بیمه میسازد، شناخت و بصیرت کافی افراد جامعه نسبت به اوضاع و شرایط خویش است. این بصیرت چنانچه بصیرتی دینی باشد و با آگاهی و نگرش مذهبی غنی، سیراب گردد، به آسانی در معرض فتنههای اجتماعی آسیبپذیر نخواهد گشت. آنچه مجموعه نهادهای اجتماعی باید سرلوحه کار خویش قرار دهند، تقویت بینش و آگاهی دینی است که البته این نوع از بصیرت کاملترین نوع بصیرت به شمار میرود و کلیه آگاهیهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را دربر میگیرد. نظام خانواده در خردترین سطح، نظام تعلیم و تربیت در سطح متوسط جامعه و نظام سیاسی و رسانه جمعی در سطح کلان میتوانند به واسطه راهکارهایی که در متن کتاب بدان اشاره شده است، بصیرت را در افراد جامعه تقویت نمایند.
به امید آن روز که بصیرت و بینش دینی در عالیترین سطح خویش در جامعه حاصل گردد و نظام اجتماعی اسلامی با رهبری امام عصر (عج) بیهیچ واهمهای طعم واقعی حیات را تجربه نماید.
فهرست منابع
· قرآن کریم
1. نهج البلاغه،(1380)محمد دشتی،(چاپ نهم)، قم ، انتشارات مشهور،
2. شریف الرضی،محمدبن حسین(1414)،نهج البلاغه(صبحی صالح)، (چاپ اوّل)،قم،هجرت،
3. آخوندی، مصطفی (1390)، فتنه از منظر قرآن(چاپ اوّل)، قم: انتشارات زمزم هدایت
4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب (چاپ سوّم)، بیروت: دار صادر
5. ابن فارس، احمد (1404)، مقاییس اللغه ،(چاپ اوّل) ، بیروت: دار احیاء التراث العربی
6. اسحاقی، حسین (1387)، جام عبرت؛ بررسی عملکرد عوام و خواص در حادثه عاشورا با تکیه بر بیانات مقام معظم رهبری(چاپ پنجم)، قم: موسسه بوستان کتاب
7. بحرانی، هاشم،(1416 ) البرهان فی تفسیر القرآن(چاپ اوّل)، تهران: بنیاد بعثت،
8. برهان، مهدی (1390)، «شاخص‌ها و مؤلفه‌هاي بصيرت سياسي»، مجله معرفت سیاسی، شماره 5،صص 65-90
9. بلاذری، احمد بن یحیی (1416)، انساب الاشراف(بی چاپ)، قم: مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه
10. پارسانیا، حمید (1379)، حدیث پیمانه: پژوهشی در انقلاب اسلامی (چاپ دوّم)، قم: انتشارات معارف
11. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366)، غررالحکم و دررالکلم ،(چاپ اوّل) ، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
12. ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد (بیتا)، الغارات، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران: بینا
13. جعفریان، رسول (1372)، تاریخ سیاسی اسلام،(چاپ اوّل)، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
14. جعفریان، رسول (1379)، «امیرمؤمنان علی (ع) و مردم»، مجموعه مقالات تاریخی، قم: دلیل
15. جمعی از محققین مرکز تخصصی مهدویت (1390)، آفتاب مهر؛ پرسشها و پاسخهای مهدوی (دفتر دوم)،(چاپ اوّل) قم: مرکز تخصصی مهدویت
16. خاتمی، احمد (1389)، «فتنه و راه نجات آن از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع)»، نشریه تبلیغ، شماره 13، صص22-10
17. خاتمی، احمد (1376)، رسالت خواص،(چاپ اوّل)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
18. دهقان، حمید؛ بهرامی، قدرت الله (1389)، دانش اجتماعی،(چاپ اوّل)، قم: زمزم هدایت
19. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)، مفردات فی غریب القرآن(چاپ اوّل)، بیروت: دارالعلم الدار الشامیه
20. شریفی، احمدحسین (1388)، موج فتنه از جمل تا جنگ نرم( چاپ هفتم) ، تهران: کانون اندیشه جوان
شهگلی، مراد (1389)، «اخلاق سیاسی در نگاه ثقلین: نقش نخبگان دینی و سیاسی در ایجاد بصیرت دینی»، نشریه اخلاق، شماره 21،، صص 92-55.
21.
22. طباطبایی، محمدحسین (1386)، تفسیر المیزان (چاپ پنجم)، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: دارالکتب الاسلامیه
23. طبرسی، فضل بن حسن (1360)، تفسیر مجمع البیان ،(چاپ اوّل) ، ترجمه مترجمان، تهران: نشر فراهانی
24. طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین (چاپ سوّم)، تهران: انتشارات مرتضوی
25. عابدی، محمد (1388)، «رسالت رسانهها از نگاه دین»، مجله فرهنگ کوثر، شماره 80،صص10تا19
26. عزیزی کیا، غلامعلی (1390)، طوفان فتنه و کشتی بصیرت،( چاپ سوّم)، قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی
27. علوی، حمیدرضا (1388)، «بررسی تطبیقی تربیت دینی در اسلام و مسیحیت»، مجله اسلام و پژوهشهای تربیتی، شماره 2،صص 84- 61.
28. غفاری، غلامرضا؛ ابراهیمی لویه، عادل (1390)، جامعهشناسی تغییرات اجتماعی(چاپ هشتم)، تهران: نشر آگرا
29. فرهنگ كوثر(1378)، «کتاب و کتابخوانی از نگاه مقام معظم رهبری»، فرهنگ كوثر، شماره32 ،صص20-17 .
.
30. فیاض، ایراندخت؛ کلبعلی، زهره (1385)، «امام خمینی و تربیت فعال یا موثر»، مجله مصباح، شماره 66 ، صص 140- 115
31. قرشی، علی اکبر (1375)، قاموس قرآن(چاپ چهارم)، تهران: دارالکتب الاسلامیه
32. کلینی رازی (1365)، الکافی (چاپ چهارم)، تهران: دارالکتب الاسلامیه
33. گیدنز، آنتونی (1383)، جامعهشناسی(چاپ دوازدهم) ، ترجمه حسین چاوشیان، تهران: نشر نی
34. متفکر، حسین (1384)، جنگ روانى(چاپ دوّم)، قم: زمزم هدایت
35. مجلسی، محمدباقر (1404)، بحار الانوار، الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (س)(چاپ اول)، بیروت: موسسه الوفاء
36. محدث نوری، حسین (1408)، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ،(چاپ اوّل) ، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث
37. محمدی ری شهری محمد(1388)، فرهنگنامه بصیرت (چاپ اوّل)، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث
38. محمدی ری شهری (1362)، محمد، میزان الحکمه (چاپ اوّل)، قم: مکتب الاعلام اسلامی، 1362
39. محمدی ریشهری (1381)، محمد، سیاستنامه امام علی علیهالسلام(چاپ دوّم)، ترجمه مهدی مهریزی، قم: دارالحدیث
40. مرکز صهبا (1389)، بصیرت و استقامت: بیانات مقام معظم رهبری(چاپ نهم)، تهران: مؤسسه ایمان جهادی
41. مصباح یزدی، محمدتقی (1390)، طوفان فتنه و کشتی بصیرت،( چاپ اوّل)،قم: مؤسسه امام خمینی
42. مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،(چاپ اوّل) ، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
43. مطهری، مرتضی (1386)، مجموعه آثار،(چاپ چهارم)، تهران: صدرا
44. معتمدنژاد، کاظم (1381)، وسایل ارتباط جمعی(چاپ سوّم)، تهران: دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی
45. مكارم شیرازى، ناصر (1374)، تفسیر نمونه،(چاپ اوّل) ، تهران: دارالكتب الإسلامیه
46.موسوی خمینی، روح الله (1378)، صحیفه امام(چاپ سوّم)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
47. موسوی، مهدی(1389)، گذار از فتنه؛ شگردهای فتنهگران و راهکارهای مقابله با آنان از منظر امام سجاد (ع)(چاپ اوّل)، تهران: نشر شهاب الدین
48. مؤسسه اشراق حکمت و فرهنگ اسلامی(1388)، عدالت در گرداب: جریانشناسی تحلیلی حکومت علوی (ع)(چاپ سوّم)، قم: شهابالدین
49. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) (1370)، صحیفه نور(چاپ سوم)، قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاعرسانی تبیان
50. مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت (1388)، فتنه و فتنهگران؛ با نگاهی به نهجالبلاغه امام علی (ع)(چاپ سوّم)، تهران: انتشارات قدر ولایت
51. واعظی، حسن (1386)، استعمار فرانو، جهانیسازی و انقلاب اسلامی،(چاپ اوّل) قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی
52. هاشمی نژاد، اکرم السادات (1389)، نظام قرآنی و مقابله با تهدیدات جنگ نرم، کوثر، شماره 36، صص 115-84
53. هاشمی نژاد، اکرم، (1389)، «بصیرت و جنگ نرم: نظام قرآنی و مقابله با تهدیدات جنگ نرم»، مجله کوثر،شماره 36،ص84-115
یعقوبی، احمد (1314)، تاریخ یعقوبی(بی چاپ)، قم: شریف الرضی
