شكر گزاری در صحيفه سجاديه
معصومه فتحي
نجمه اسماعيلي ،راضيه باقريان ، زينب صالحي ، مريم محمديان ، اكرم شريف آبادي ،حكيمه شريفي ،
اعضای هسته يژوهشی سمیه مدرسه علمیه حضرت فاطمه ( س) رفسنجان ، کرمان
استاد راهنما : سركار خانم سهيلا نظري
|
تابستان 1392
چکیده
بحث هاي اخلاقي از مهمترين مباحث مطرح شده در متون اسلامي است واز يك نظر مهمترين هدف انبياي الهي را تشكيل مي دهد. در اين ميان شکر از جمله فضائلی است که در اکثر متون اسلامی و از سوی پیشوایان دینی مورد تاکید قرار گرفته است.شکر به منزله ی بذل نعمت و عامل زیادی و فزونی آن است شکر وسپاس هم از سنخ آگاهی ها و معارف انسانی است و هم از سنخ افعال ورفتار بشری است. علمای نعمت می گویند :شکر هر چیزی است که به صورت گفتار یا کردار یا نیت در برابر نعمت و احساس قرار می گیرد.صحیفه کامله سجادیه که حضرت امام زین العابدین –علیه السلام-آن را انشاء نمودند و فرزندانشان امام محمد باقر -علیه السلام-آن را نوشته اند ,از جمله متون ارزشمند اسلامی است که در زمینه شکر علاوه بر اختصاص دعای ویژه جملات قابل تاملی ,دارد تعداد دعاهای کنونی صحیفه سجادیه 54 دعاست و جالب آن که تعداد مواردی که کلمه «شکر »در این مجموعه به کار رفته،54 بار است ،بیشترین کار برد کلمه ی شکر در دعای 37 صحیفه ی سجادیه است این دعا از جمله ی ادعیه ی حضرت است هنگامی که به ناتوانی از به جا آوردن شکر اقرار می نمود.سؤال اصلي اين تحقيق پيرامون اين مساله است كه به شكر و سپاس در صحيفه سجاديه تا چه حد پرداخته شده است؟
تذكر و يادآوري در مورد امور اخلاقي هيچ گاه مضر نيست بلكه سبب مي شود برخي انسانها كه از دنياي پيرامون خود غافل مي شوند را راهنما باشد پس ضرورت دارد در زمينه شكر نيز تحقيقاتي صورت گرفته و يادآور شد. اين تحقيق يك تحقيق توصيفي است كه جمع آوري مطالب آن به صورت استفاده از منابع كتابخانه صورت گرفته است.
نتيجه اينكه شكر و سپاس، نوعي حق شناسي است كه نه تنها در اديان گذشته بلكه در دين مبين اسلام هم سيره ائمه - عليه السلام - و پيروان ايشان است.
واژگان کلیدی :صحیفه ،شکر ، حمد ، سپاس گزاری ، دعا.
نتيجهگیری
كتاب صحيفه سجاديه تمام درسهاي امام سجاد(ع) در قالب دعا و رازو نياز با خداوند است . يكي از درس هاي مهم مكتب ايشان شكر و سپاس از خداوند مي باشد كه در دعاهاي خود به آن اشاره نمودند .
شكر گزاري فضلي از سوي خداوند است كه نصيب بندگان مي شود و به انسان شاكر ارزش مي دهد . شكر به معناي هر چیزی است که به صورت گفتار یا کردار یا نیت در برابر نعمت و احسان قرار میگیرد كه امام سجاد(ع) فرمودند : « حق كسي كه به تو احسان كرده اين است كه او را شكر كني و احسانش را زياد كني و درباره او گفتار خير منتشر كني » . اما سپاس گزاري يعني مدح ، نيكويي گفتن منعم كه مخصوص خداوند است . پس زماني كه خداوند منعم است و از هر احساني به مخلوقاتش دريغ نمي كند سزاوارتر از همه است كه او را شكر گزاري نماييم . هرچند نمي توان شكر را به حد كمال به جا آورد زيرا هر شكري احساني از سوي خدا ست كه خود نياز به شكر ديگر دارد .
انسان براي شكرگزاري بايد اول منعم ( خدا ) را بشناسد در مرحله بعد نعمت و آنگاه با بهره برداري صحيح از نعمت شكر و سپاس آن نعمت را به جا آورده است . يعني بايد واجبات و مستحبات را انجام دهد و محرمات و مكروهات كناره گيري كند . اما در مقابل شكر و سپاس ، ناشكري و كفران ؛ به معناي چشم پوشي و ناديده گرفتن نعمتهاست .
گاهي شكر و حمد به همراه هم مي آيند ولي با هم تفاوت دارند . شكر ، اعتراف به نعمت از حيثيت بزرگداشت منعم است . كه نعمت موجب آن مي شود ولي حمد ، ذكر جميل از حيثيت بزرگداشت محمود در برابر نعمت يا غير آن مي باشد كه مصلحت و حكمت موجب آن مي گردد .
در دعا هاي امام سجاد(ع) شكر و سپاس خداوند همراه با صلوات همراه شده است . زيرا قطعا خداوند درود بر پيامبر را به اجابت مي رساند و صلوات تجديد خاطره و زنده كردن ياد پيامبر در ذهن ها به عنوان معرفي مقام والاي رسول و معصوم و الگو مي باشد .
انسان وقتي در برابر خدا با خضوع و خشوع تشكر مي كند باعث افزايش نعمت و بهره مندي مضاعف از نعمت ها ، تداوم نعمت ، رضايت خدا ، ارزش آفريني و قبولي اعمال مي شود ولي در مقابل با ناسپاسي و نا چيز شمردن نعمت ها سبب مي شود انسان پستي و بي كفايتي خود را ثابت مي كند و به دنبال آن زوال نعمت ، كم شدن احساس نيكي ، عقوبت سريع و رفتن به دوزخ را به همراه دارد .
منابع و ماخذ
*قرآن کریم ، نرجمه مهدي الهي قمشه اي ، قم : انتشارات الهادي .
1.آذر تاش، آذرنوش،(1382) فرهنگ معاصر عربی –فارسی ، تهران : نشر نی.
2.ابن بابویه ( شیخ صدوق ) ، محمد بن علی ،(1381) پاداش نیکی و کیفر گناهان، محمد علی مجاهدی ، قم : انتشارات سرور.
3.ابن فارس، احمد بن فارس ،(1380) معجم مقاییس الغه،ج 5 ، بیروت : دار احیا التراث العربی.
4.ابن منظور ، محمدبن مکرم ، لسان العرب ، بیروت : صادر ، چاپ سوم ، بی تا.
5.اصفهانی ، راغب ،(1374) مفردات الفاظ قرآن ، غلامرضا خسروی ،ج 1 ، تهران : مرتضوی.
6.انصاریان ، حسین ،(1369) دیار عاشقان : تفسیر جامع صحیفه سجادیه امام زین العابدین (ع) ، تهران : هیئت محبین ائمه (ع).
7.بخشایشی ، عقیق، چهارده نور پاک ، ج 6 ، بی تا، بی جا .
8.بروجردی ، محمد ابراهیم ،(1366) تفسیر جامع ،ج6 ، تهران : انتشارات صدر.
9.پاینده ، ابوالقاسم ،(1382)،نهج الفصاحه ، تهران : نشر دنیای دانش.
10.پیشوایی ، مهدی ،(1371) سیمای پیشوایان ، مؤسسه امام صادق.
11.جوادی املی، عبدالله ،(1378) مراحل اخلاق در قرآن ،ج 1 ، قم : مرکز نشراسراء.
12.حاج سید جوادی ، احمد ، (1324) دایره المعارف تشیع ، بهاء الدین خرمشاهی ، ج 10 ، موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل البيت - علیهم السلام-.
13.حسینی ، ابوالفضل ، (1381)تلخیص الریاض او تحفه الطالبین : المقتطف من ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین ، تهران : مطبعه الحیدری .
14.حسینی دشتی ، مصطفی ،( 1385 ) معارف و معاریف ، ج6 و 8و 10 ، مؤسسه تحقیقات و نشر معرف اهل بیت (ع ) .
15. حسینی همدانی، (1404)محمد حسین ، انوار درخشان ،ج12، تهران : کتابفروشی لطفی .
16. خاک ، خاتون ، (1363)تفسیر اثنی عشری ، ج 1 ، تهران : میقات.
17. خمینی ، روح الله ،(1371) شرح چهل حدیث ، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ( ره ).
18. زين العابدين علي بن الحسين - سلام الله عليه - ، ( 1385 ) ، صحیفه سجادیه ، ترجمه محمد مهدي رضايي ، قم : نشر جمال .
19. شبر ، عبدالله ، (1383)الاخلاق، محمّدرضا جباریان، قم: هجرت.
20. شیخ الاسلامی ، حسین ،(1385) غررالحکم : گفتار امیرالمؤمنین (ع) ، ج1 و 2 ، غررالحکم : گفتار امیرالمؤمنین (ع) ، شیخ الاسلامی ، قم : انتشارات انصاریان .
21. طباطبایی ، محمد حسین ، (1363)المیزان ، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی ،ج 2، نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی ، چاپ افست گلشن.
22. طبرسی ، فضل بن حسن ،(1384) مجمع البیان فی تفسیر القران و الفرقان ، ج 5 ،انتشارات الاسوه للطباعه و النشر.
23. طریحی ، فخرالدین ، (1375)مجمع البحرین ، ج1 ، تهران : دفتر فرهنگ نشر اسلامی.
24. طریحی، محی الدین ،(1375) مجمع البحرین،کتابفروشی مرتضوی،چاپ تهران ،نوبت سوم.
25. فیض کاشانی ، محمد بن شاه مرتضی ،( 1386) ، تفسیر الصافی ، مترجم : جمعي از فضلا ، ج4 .
26. قرائتی ، محسن ،(1385) تفسیر نور، ج10، تهران : مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن.
27. قرائتی، محسن ، ( 1385 ) ، تفسیر نور،ج 10،تهران : مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن .
28. قریشی ، علی اکبر ،(1386) قاموس قرآن ، ج 2 ، تهران : دارالکتب اسلامیه.
29. قمي ، حاج شيخ عباس ، (1379) ،كليات مفاتيح الجنان ، ترجمه رضا مرندي ، چاپ اول ، تهران : انتشارات پيري .
30. کاشی ، عبدالرزاق ، (1373)شرح منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، تهران : الزهرا.
31. کلینی ، محمد بن یعقوب ،(1375) اصول کافی ،ج2 ، بیروت : دارالتعارف للمطبوعات.
32. لاهوری، اقبال ، تفکرات اسلامی ، بی جا ، بی تا .
33. متقی ، علی بن حسام الدین ، (1372)کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال ، ج 3 ، بیروت : مؤسسه الرساله .
34. مجلسي ، محمد باقر , (1378) ، بحار الانوار , تهران : اسلامیه , , ج 110.
35. مجلسی محمد باقر ,(1378) بحار الانوار , ج 110 تهران : اسلامیه .
36. معین ، محمد ،(1379) فرهنگ فارسی معین ، ج1و2 ،تهران : انتشارات امیر کبیر.
37. ممدوحی کرمانشاهی ، حسن ، (1383)،شهود و شناخت ، ج4 ، بوستان کتاب.
38. مهیار , رضا , فرهنگ ابجدی عربی-فارسی ، بی جا ، بی تا .
39. نبوی ، محمد بن حسن ،(1377)،الذریعه تصانیف الشیعه آقا بزرگ تهرانی ، به کوشش عبدالکریم مشایخی ، ج 15 ، تهران .
40. نجاشی , احمد بن علی , الرجال , تهران , بی تا.
41. نوری طبرسی ، حسین ،(1319)، مستدرک الوسائل ، ج11 ، تهران : میرزا محمود خوانساری.
42. اعرابی ، غلامحسین ،" سیمای صحیفه سجادیه "، ماهنامه کوثر ، شماره 32.
43.پايان نامه ها
44. علی شیرازی، قاسم ،(1373)، "شکر و کفر در قرآن " ، پایان نامه کارشناسی ارشد .
45. قاسم علی شیرازی،شکر و کفران در قرآن،پایان نامه ارشد،1373 .
46. نرگس الماسی،بررسی اثار تربیتی حمد و شکر در آیات و ...،پایان نامه ارشد .
47. .www.tebyan.net/newidex.aspxنیاز به دعا از منظر عقل و دین،1389 .
48. puplli cheql thehg. Blogfa . com
49. بی باک،فلسفه دعا،قابل دسترسی در www.bibaknews.com/lib.php.code=
50. حمد و تسبیحislampedia.ir/fa/1390/02/
51. خلیل منصوری،ارتباط شکر و شکوفایی،دسترسی در maarefquran.comدانشنامه موضوعی قرآن .
52. شرح خطبه متقین در نهج البلاغه librarytebyan.net/newir/dex
53. فرحزاد ، فرشاد ، "منشاء گناه" ، 4eslam rozblog.com ، 20/11/91زمان23:22.
54. مصباح یزدی ، محمد تقی ، " ستایش ؛ ستایش آموز" ، www.mesbah yazdi.ir، آثار گفتاری ، درس ها ، شرح دعای 44 صحیفه سجادیه ، 13 شهریور 1387
55. ولی زاده ، علی ،تفاوت حمد و مدح و شکر(24/2/1390)www.tebyan.net