نسرین فتاحی
عضو هسته پژوهشی هدی مدرسه علمیه امام خمینی(ره)، کرمانشاه
استاد راهنما: جناب آقای علیرضا شایق
تابستان 92
عضو هسته پژوهشی هدی مدرسه علمیه امام خمینی(ره)، کرمانشاه
استاد راهنما: جناب آقای علیرضا شایق
تابستان 92
علمای اسلام زیارت برای همه مسلمانان موجب ثواب و برکت دنیا و اخرت شمردهاند. .در حال حاضر این کار موجب اختلاف دیدگاهی میان مذاهب اسلامی بخصوص نقطه اختلاف میان فرقه وهابیت و سایر مسلمانان شده است، از منظر مفتیان وهابی زیارت قبور به طور عام و انجام این کار توسط زنان به طور خاص حرام است. مطابق نظر فقهای مذاهب اربعه زیارت قبور زنان جایز و حتی برخی مستحب دانستهاند. فتوای عدهای قلیل از آنان مکروه بودن این عمل است، این فتوا نیز به علت پیامدهایی است که ممکن است برای زنان پیش آید، البته با کمی توجه و دقت نظر نیز این کراهت رفع میشود..عالمان و فقیهان مذهب امامیه بر اساس کتاب و سنت نبوی و اهل بیت (ع) و با تاکید بر سیره حضرت زهرا(س) قایل به جواز و حتی در برخی موارد استحباب این کار برای بانوان بوده و هستند.
واژگان کلیدی: زیارت قبور، مذاهب اربعه، تشیع، زنان، ابن تیمیه، تسنن
نتیجه گیری
در طول تاريخ اسلام مسلمانان همواره براى زيارت پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله) و قبور بزرگان بقيع «شدّ رحال»(بار بستن برای سفر) مى‌كردند (به اين قصد بار سفر مى‌بستند) و حركت مى‌كردند و كسى مشكلى نداشت.
تا اين كه ابن تيميّه در قرن هفتم پيروان خود را از اين كار منع كرد و «شدّ رحال» را فقط براى زيارت سه مسجد جايز دانست و بقيه را ممنوع کرد. وی دلیل خود را حديثى از «أبو هريره» استناد جست.
گروهی از علمای تندرو وهابی¬ها نیز به تبعیت از ابن تیمیه اصل سفر مسلمانان به نیت زیارت پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) و زیارت ائمه بقیع و اولیاء و شهدا را جایز نمی‌دانند. آنان به رویتی از رسول الله (صلی الله علیه آله و سلم) تمسک کرده‌اند.
با توجه به اینکه در روايات امر به زيارت قبورشده است سفر براي انجام چنين کاري نيز بايد مستحب باشد؛ مگر اين‌که منعي در اين زمينه وجود داشته باشد. در میان علمای تشیع هیچ کسی سفر براي زيارت قبور را سفر معصيت ندانسته، و همه حکم به قصر نماز در اين سفر کرده‌اند.
وهابیون معتقدند زیارت قبور برای رسیدن به حاجات شرک است. شیخ عبدالرحمن آل شیخ گفته است زیارت کنندگان با اینکه کلمه لا اله الا الله را بر زبان جاری می سازند و نماز می گذارند و روزه می گیرند. اما چون در محبت و عبادت دیگری را شریک قرار می دهند، سخنی که بگویند و هر عملی که انجام دهند، باطل است چون مشرک هستند، هیچ عملی از ایشان قبول و صحیح نیست.
فرقه وهابیت تهمت ناروایی که به شیعه می زنند این است که بیان می کنند شیعه اجازه می‌دهد که اطراف مرقد امامانشان طواف کنند و به جای خانه خدا و حج به مشاهد مشرفه بروند. اما پاسخ این تهمت بدین صورت بیان میشود که شیعه اجازه نمی دهد که اطراف مشاهد مشرفه ی ائمه اطهار را طواف کنند، زیرا این عمل نزد خدا پرستان جایز نیست تا چه رسد به مسلمانان. بنابراین از دیدگاه شیعیان اگر کسی که به قصد عبادت و پرستش در اطراف مرقد ائمه اطهار طواف نماید کافر و مشرک است؛ ولی اگر چناچه به این قصد طواف نکرد، بلکه به قصد تبرک و تشرف اصرار در بر آوردن حاجتش طواف نمود و آن معصوم را واسطه نمود، کافر و مشرک نیست.
وهابیون معتقدند که اعمالی که زنان در کنار مزارات و قبور بخصوص شیعیان در کنار مزارات اهل بیت انجام می دهند شرک است. از اعمال آنان این است که به آل بیت پیغمبر (صلی الله علیه آله و سلم) استغاثه می کنند نه به خداوند و حاجات خود را از آنان می خوانند نه خداوند در پاسخ باید گفت که این شرک بودن اعمالی که اهل تسسن بیان می کنند، در بین آنان نیز هست ولی علمای آنان ، از آن منع نمی کنند. نمونه های آن دانشمندان اهل سنت محمد تقی الدین السبکی است که در کتاب شفاء السقام فی زیاره الخیر الانام است جواز، استحباب توسل و استغاثه به قبر پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) و اولیاء الله را تصریح می‌کندکتاب دیگر «ارغام المبتدع الغبی بجواز التوسل بالنبی» از حافظ ابن صدیق الغماری الحنی» که توسل و شفاعت قرار دادن پیامبر و اولیاء و علمای اسلام را در امور مهم زندگی جایز می‌داند. همچنین دهها کتب دیگر که از سوی دانشمندان تسنن نوشته شده است و همگی جواز زیارت قبور و توسل و استغاثه به پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) و اهل بیت و اولیاء الله در کنار قبور آنان برای مردان و زنان مشروع می‌دانند هر چند در کنار قبور آنان باشد.
دیگر اینکه پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) در کنار قبر مادرش گریست و از گریه ایشان اطرافیانش به گریه افتادند.
از طرفی دیگر در کتابهای روایی اهل سنت آمده است که پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) بعد از مرگ زنده است و برای امتش طلب مغفرت و شفاعت دارد. با این وجود چگونه است که وهابیت زیارت قبور را شرک می‌دانند. عبدلله ابن مسعود نقل می‌کند که پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) فرمود حیات و زندگی من برای شما خیر و برکت است؛ زیرا با همدیگر گفتگو می‌کنیم، شما سخن می¬گویید و من با شما سخن می¬گویم، مرگ من هم برای شما برکت است. چون اعمال و کارهای شما بر من عرضه میشود، و هر کار خوبی را که دیدم خدا را شکر میکنم و برای هر کار ناپسند از خدا طلب مغفرت می کنم.
یکی ازمسائل جدیدی که از طرف علما و فقها اهل تسنن بخصوص وهابیت بیان شده است ایجاد مفسده زنان است.آنان معتقدند که رفتن زنان برای زیارت اهل قبور موجب مفسده برای خود و به فساد انداختن مردان است. زیرا زنان با بیرون آمدن خود ممکن است به فساد بیافتند و در طی این مسیر مردان را نیز فریب دهند و به فساد بیندازند. از طرف دیگر اموات چشمشان باز است و همه چیز را میبینند زنان اگر در قبرستان حاضر باشند به منزله کشف عورت برای آنان است. بنابراین رفتن آنان برای زیارت اهل قبور حرام است.
در پاسخ گفته شده طبق این گفته¬ها زیارت اهل قبور برای مردان هم حرام است زیرا کشف عورت برای آنان هم جایز نیست بلکه برای آنان هم حرام است. ضمنا آنان برای این دلیل خود هیچ سندی ندارند. بنابراین این دلیل فاقد اعتبار است.
فهرست منابع
• قرآن
• نهج البلاغه
1. ابن اثیر، جزری، النهایه فی غریب الحدیث، موسسه اسماعیلیان، قم، 1405.
2. ابن ادریس، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، مشعر، تهران.
3. ابن باز، عبدالعزیز بن عبدالله، مجموع فتاوی ابن باز، 30 جزء، محقق محمدبن سعد الشویعر.
4. ابن باز، عبدالعزیز، ملخص الاحکام الحج و العمره و الرزیاره من رساله والتحقیق و الایضاح، وزاره الشئون الاسلامیه، ریاض، 1418.
5. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علي، فتح الباری شرح الصحیح البخاری، بیروت، مکتبه العصریه.
6. ابن حنبل. أحمد ؛ مسند الإمام أحمد بن حنبل؛ مؤسسة قرطبة – القاهرة، [بی تا]
7. ابن عابدين، تکمله حاشیه رد المحتار، عبدالمجید طعمه حلبی، بیروت، دارالفکر، الثانیه، 1415 ق.
8. ابن عثیمین، محمد بن صالح؛ الشرح الممتع علي زاد المستفنع في اختصار المقنع؛ الکتاب العالمی‌للنشر، بيروت، 1426 ق.
9. ابن قدامه، المغنی و الشرح الکبیر، بهوتی، الروض المربع شرح زاد المستقنع،
10. ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، دار احیاء التراث العربی، بیروتف 1395.
11. ابن منظور، لسان العرب، چاپ سوم، ادب الحوزه، قم، 1405.
12. ابن نجیم مصری، البحر الرائق، ج 1، ص 342 و قاری، مرقاة المفاتیح.
13. ابن همام صنعانی؛ عبد الرزاق، مصنف عبد الرزاق؛المكتب الإسلامي، بيروت، دوم، 1403 ق.
14. ابوالعباس احمد بن محمد القسطلانی، ارشاد الساری لشرح الصحیح البخاری، دار الاحیا التراث العربی.
15. ابوداوود، سلیمان بن الاشعث، سنن ابی داوود، الطبعه الاولی، دار ابن حزم، 1418.
16. أبومحمد، عبدالله بن احمد ابن قدامة المقدسی، المغنی فی فقه الإمام أحمد بن حنبل الشیبانی، انتشارات دارالکتاب العربی، للنشر و التوزیع، بیروت، لبنان، [بی¬چا]، [بی¬تا].
17. ابي سهل سرخسي، المبسوط، بیروت، دارالکتب العلمیه، الثالثه.
18. آل عصفور، حسین بن محمد، سداد العباد و رشاد العباد، محسن آل عصفور، محلاتی، قم، 1421.
19. الالبانی، محمد ناصرالدین، دارالکتب الاسلامیه، بیروت، 1406. .
20. آمدى، عبد الواحد تميمى، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم؛ دفتر تبليغات حوزه علميه قم، قم، اول، 1366 ش.
21. امينى،عبدالحسين؛الغديرفىالكتابوالسنهوالادب؛مركزالغديرللدراساتالاسلاميه،قم،اول، 1416 ق.
22. انصاري، زکريا؛ فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب؛ دارالکتب العلمية، بيروت، اول، 1418 ق.
23. بخاري جعفي، محمد بن إسماعيل، صحیح بخاری، تحقيق : رضوان جامع رضوان، موسسه المختار،قاهره، 1424.
24. البهوتی الحنبلی، منصور بن یونس، کشف القناع، دارالکتب العلمیة، بیروت – لبنان، چاپ اول، 1418 ه. ق.
25. بيهقي، أحمد بن حسين سنن البيهقي الكبرى؛ تحقيق : محمد عبد القادر عطا، مكتبة دار الباز، مكه.
26. بيهقي، أحمد بن حسين، شعب الإيمان؛ تحقيق : محمد سعيد بسيوني زغلول، دار الكتب العلمية، بيروت، اول، 1410ق، ج7، ص14-23.
27. ترمذي سلمي، محمد بن عيسى؛ الجامع الصحيح (سنن الترمذي)؛ تحقيق : أحمد محمد شاكر و دیگران، دار إحياء التراث العربي، بيروت، [بی تا].
28. تميمي، أحمدبنعليبنالمثنى أبويعلىموصلي، مسندأبييعلى؛دارالمأمونللتراث، دمشق،اول، 1404 ق.
29. تميمی‌بستي، محمد بن حبان، تحقيق : شعيب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة، بيروت، دوم، 1414 ق- 1993 م.
30. جعفر سبحاني، آيين وهابيت، مشعر، تهران، 1388.
31. جعفر سبحانی، راهنمای حقیقت، مشعر، تهران، اول، 1385.
32. جوادی، مرتضی،فلسفه‌ی زیارت و آیین آن، اسراء، اول، قم، 1382.
33. حاكم نيسابوري، محمد بن عبدالله، المستدرك على الصحيحين؛ تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية، بيروت، اول، 1411 ق – 1990 م.
34. الحاکمالنیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفه، بیروت.
35. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفه بیروت.
36. حرّ عاملى، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة - منتخب المسائل، مشعر، تهران،بی¬تا.
37. حلی، حسن بن يوسف بن مطهر؛ منتهى المطلب في تحقيق المذهب؛ مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، اول، 1412 ق.
38. الخطیب البغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، المکتبه السلفیه، المدینه المنوره.
39. خطيب تبريزي، محمد بن عبد الله، مشكاة المصابيح؛ تحقيق : محمد ناصر الدين الباني، المكتب الإسلامي، بيروت، سوم، 1405 ق-1985 م.
40. دسوقي، محمد عرفه؛ حاشية الدسوقي علي الشرح الکبير؛ داراحياء الکتب العربية، [بي جا، بي تا].
41. دمياطي، سيد بکري، حاشية اعانة الطالبين؛ دارالفکر، بيروت، اول، 1418ق
42. ذهبی، محمدبن احمدبن عثمان، میزان الاعتدال، 2 جلد، محقق: علی محمدالبجاوی، ناشر دارالمعرفه للطباعة و النشر، بیروت، لبنان، چاپ اول، 1963.
43. راغب اصفهانى، حسين بن محمد؛ المفردات في غريب القرآن؛ دارالعلم الدار الشامية، دمشق بيروت، اول، 1412 ق.
44. رضوانی،علی اصغر، سلسله مباحث وهابیت شناسی- وهابیت و شفاعت، مشعر، تهران.
45. رضوانی، علی اصغر، وهابیت و مسأله‌ی قبور، مشعر، تهران.
46. رملي مصري انصاري، محمد بن عباس، نهاية المحتاج الي شرح المنهاج؛ بيروت، دار احياء التراث العربي، اول، 1426 ق، 2005 م.
47. زكريا، ابو الحسين احمد بن فارس ، معجم مقائيس اللغة، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، قم ، اول، 1404
48. سبحانی، جعفر، الزیاره فی الکتاب و السنه،مشعر، تهران.
49. سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، موسسه الامام صادق (علیه السلام)، الثالثه،1391، قم.
50. سبحانی، وهابیت، مبانی فکری و کارنامه‌ی عملی،
51. سبزوارى، مهذّب الأحكام في بيان الحلال و الحرام، مشعر، تهران.
52. سبکی، تقی الدین؛ شفاء السقام فی زیارة خیر الانام؛ تحقیق: سید محمد رضا حسینی جلالی، [بی نا، بی جا]، چهارم، 1419 ق.
53. سرخسی، شمس الدین، زیاره القبور سنت ام بدعه، المبسوط، ، دارالمعرفه، بیروت، 147
54. سمهودي، نور الدين علي بن أحمد، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى؛ دارالكتب العلمية، بيروت، اول، 2006 م.
55. سيد بکري دمياطي، حاشية اعانة الطالبين؛ دارالفکر، بيروت، اول، 1418 ق.
56. سید سابق، فقه السنة، ناشر دارالکتاب العربی، بیروت، [بی¬چا]، [بی¬تا].
57. سید علی قاضی عسگر، آداب سفر و زیارت عتبات عالیات، مشعر، تهران، 1381.
58. سیف الدین آمدی، الاحکام فی اصول الاحکام، ابراهیم العجوز، بیروت، دارالکتب العلمیه، الطبعه الخامسه، 2005.
59. سيوطي، جلال الدين عبدالرحمن، الدر المنثور؛ دار الفكر، بيروت، 1993 م.
60. شربینی،حسن بن عمار شرح نور الایضاح للعالم الجبر الفهامه، احمد بن طحاوی،الجامع الازهر بمصر، قاهره،1315.
61. شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج، انتشارات دارإحیاء الثراث العربی، بیروت، لبنان، 1958 م.
62. شهرزوری ، محمد بن محمود، نزهه الارواح و روضه الافراح(تاریخ الحکما) ، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1356،
63. شهید اول، الدروس الشرعية في فقه الإمامية، مشعر، تهران.
64. شهید اول، محمد بن مکی ، عاملی المزار ، گروه پژوهش مدرسه امام مهدی، مدرسه امام مهدی، قم، اول، 1410،
65. شوکانی نیل الاوطار،دارالفکر، بیروت، 1418.
66. شوکانی، محمدبن علی، نیل الأوطار سید الاخبار شرح منتقی الاخبار، ناشر دارالجلیل، بیروت، [بی¬جا]، [بی-تا].
67. شيباني، أحمد بن حنبل. مسند الإمام أحمد بن حنبل؛ مؤسسة قرطبة – القاهرة، [بی تا].
68. صداقت، مجتبی، پایان نامه تطور مساله زیارت قبور بین شیعه و سنی، تاریخ دفاع 1389، دانشگاه ادیان و مذاهب، استاد راهنما آقای دکتر فرمانیان.
69. صدوق،من لايحضره الفقيه؛ جامعه مدرسين، قم،دوم، 1404 ق.
70. طاهری خرم آبادی، سید حسن، زیاره القبور سنه ام بدعه،مجمع عالی تقریب بین مذاهب سلامیه، تهران، 1429.
71. طباطبایی يزدي، سيد محمد كاظم، العروة الوثقي، شرح آیت الله سید علی سیستانی، العروه الوثقي، مکتبه آیت آلله العظمی سید السیستانی، قم، چاپ اول،1415 ق.
72. طباطبایی، سید علی، رياض المسائل في تحقيق الأحكام بالدلائل.
73. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين، قم، پنجم، 1417 ق.
74. طباطبایی،سید محمد حسین، شیعه در اسلام، دفتر انتشارات اسلامی‌وابسته به جامعه مدرسین،قم، نهم،1373 ش.
75. طبرانی، ابی القاسم سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1405.
76. الطبرسی، الفضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیروت.
77. طبسی، نجم الدین، درسهایی در نقد وهابیت، دلیل ما، قم، 1389.
78. طبسی، نجم الدین، وهابیت در ترازوی نقد، صفر سفید رو، مشعر، 1390.
79. طريحى، فخر الدين، مجمع البحرين؛ كتابفروشى مرتضوى، تهران، سوم، 1375 ش.
80. طهماز، عبدالحميد محمود، الفقه الحنفي في ثوبه الجديد؛ دارالقلم دارالشامية، دمشق بيروت، اول، 1419 ق 1998 م.
81. طوسى، محمدبنحسن، مصباح المتهجد؛ مؤسسة فقه الشيعة، اول، بيروت، 1411ق، ص588.
82. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ مفید، 10 جلد، محقق: سید حسن موسوی خراسانی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1365 ه. ش.
83. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ مفید، پیشین.
84. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تهران، المرتضویه، الطبعه الاولی،1410 ق.
85. ظفر احمد تهانوی، اعلاء السنن، دارالفکر، بیروت،1421
86. عابدی، احمد، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، مشعر، قم.
87. عبد الله بن محمد بن أبي شيبة كوفي، المصنف في الأحاديث والآثار؛ تحقيق : كمال يوسف حوت، مكتبة الرشد، رياض، اول، 1409 ق.
88. عبدالرحیم عربی، محمد، احکام الزیارة فی الفقه الاسلامی؛ مکتبة الرشد، ریاض، اول، 1431 ق 2010 م.
89. عبدري فاسي، محمد بن محمد (ابن الحاج)؛ المدخل؛ دارالفکر، [بي جا]، دوم، 1424 ق 2003 م.
90. عسگر ، سید علی قاضی ، آداب سفر و زیارت عتبات عالیات، مشعر، تهران،1381، ص155
91. علامه حلی، حر بن یوسف ، تذکره الفقهاآل البیت، چ اول، قم، 1417،
92. علامه حلي، حسن بن يوسف بن مطهر؛ منتهى المطلب في تحقيق المذهب؛ مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، اول، 1412ق
93. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ص 256، امیرکبیر، چ سوم، 1369
94. العینی الحنف، محمود بن احمد،عمده القاری فی شرح صحیح البخاری، طبع المصر.
95. غزالي، محمد، احياء علوم الدين، بيروت، شرکه دارالارقم بن ابي الارقم، الطبعه الاولی، 1419 ق.
96. فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين، نشر هجرت، قم - ايران، دوم، 1410 .ج7 ص 36
97. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ [بی نا، بی جا، بی تا].
98. قرشی،سید علی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب، چاپ ششم، 1412 ق.
99. القسطانی، ابو العباس احمد بن محمد ، ارشاد الساری لشرح الصحیح البخاری، دار الاحیائ التراث العربی، بیروت
100. القشیری النیسابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، موسسه المختار، القاهره، 1426.
101. قشيري نيسابوري، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم؛ تحقيق : محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، [بی تا] ،
102. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، افق فردا، 1381، دوم.
103. كلينى رازى، محمد بن يعقوب؛ الكافي،اسلاميه، تهران، دوم، 1362 ش.
104. الکتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات،دار صادر، بیروت.
105. الکتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات،دار صادر ، بیروت، جعفر سبحانی، راهنمای حقیقت، مشعر ، دارالحدیث، اول، 1385، ج1، ص75.
106. مالك بن أنس صبحي،الموطأ؛ تحقيق : محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، مصر، [بی تا].
107. ماوردي، محمد بن حبيب؛ الحاوي الکبير؛ دارالفکر، بيروت، 1420 ق 2000 م.
108. المتقی الهندی، عماد الدین، علی، کنز العمال، موسسه الرساله، بیروت، 1405.
109. مجلسي،محمد باقر، ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار.
110. مجلسي، محمد باقر؛ بحار الأنوار الجامعةلدررأخبارالأئمةالأطهار؛ اسلامیه، تهران، [بی تا].
111. محقق حلي، المعتبر، ج 1، ص 339 جمعی از فضلاء و نويسندگان، مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم.
112. محقق حلی، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، انتشارات استقلال.
113. محقق کرکی، رسائل المحقق الكركي، نرم افزار حج.
114. المحلی، علامة جلال الدین محمد بن احمد، سیوطی، جلال الدین بن ابی بکر، تفسیر جلالین، دارالمعرفة و النشر و التوزیع، بیروت، لبنان، [بی¬چا]، [بی¬تا].
115. محمد تقي مجلسي، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، نرم افزار حج.
116. مرادی، محمدباقر، پایان نامه بررسي حكم زيارت اهل قبور در مذاهب اسلامي، تاریخ دفاع بهار 1391.
117. مروجي جزايري، محمد جعفر، منتهى الدرايه فی توضیح الکفایه، قم دارالکتاب، 1378.
118. معاونت امور روحانیون، آزموده‌ها، مشعر، تهران.
119. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، بهزاد، تهران، چاپ دوم، 1387.
120. مقدس اردبیلی،احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، نرم افزار حج.
121. مقرى ، احمد بن محمد ،المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي،قم، اول، بی تا.،
122. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، تهران، چاپ 39، 1379.
123. مهدی فرمانیان، فلصنامه‌ی هفت آسمان، ش 17.
124. موسوي عاملي، مدارك الأحكام في شرح عبادات شرائع الإسلام.
125. نابلسی قدّومی، صوفان، المنهج الاحمد فی درء المثالب التی تنمی‌لمذهب الامام احمد، دارالکتب العلمية، بيروت، اول، 1429 ق.
126. النجدی، محمد محمود، زیاره القبور عند المسلمین، کویت، غراس، الطبعه الاولی.
127. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام في شرح شرائع الإسلام،دارالکتب اسلامیه،1367، دوم.
128. ندوي، شفيق الرحمن؛ الفقه الميسر؛ دارالفاروق الاعظم، زاهدان، اول، 1424 ق.
129. نراقى،احمد بن محمد مهدى؛ مستند الشيعة في أحكام الشريعة؛ مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، اول، 1415 ق.
130. نسائي، أحمد بن شعيب، المجتبى من السنن؛ تحقيق : عبدالفتاح ابو‌غدة، مكتب المطبوعات الإسلامية، حلب، دوم، 1406 ق – 1986 م.
131. نووی، المجموع فی شرح المهذب، دارالفکر، بیروت.
132. نووي، يحيى بن شرف، رياض الصالحين من كلام سيد المرسلين؛ [بی نا، بی جا، بی تا].
133. هيثمي، نور الدين علي مجمع الزوائد ومنبع الفوائد؛ دار الفكر، بيروت، 1412 ق.
در طول تاريخ اسلام مسلمانان همواره براى زيارت پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله) و قبور بزرگان بقيع «شدّ رحال»(بار بستن برای سفر) مى‌كردند (به اين قصد بار سفر مى‌بستند) و حركت مى‌كردند و كسى مشكلى نداشت.
تا اين كه ابن تيميّه در قرن هفتم پيروان خود را از اين كار منع كرد و «شدّ رحال» را فقط براى زيارت سه مسجد جايز دانست و بقيه را ممنوع کرد. وی دلیل خود را حديثى از «أبو هريره» استناد جست.
گروهی از علمای تندرو وهابی¬ها نیز به تبعیت از ابن تیمیه اصل سفر مسلمانان به نیت زیارت پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) و زیارت ائمه بقیع و اولیاء و شهدا را جایز نمی‌دانند. آنان به رویتی از رسول الله (صلی الله علیه آله و سلم) تمسک کرده‌اند.
با توجه به اینکه در روايات امر به زيارت قبورشده است سفر براي انجام چنين کاري نيز بايد مستحب باشد؛ مگر اين‌که منعي در اين زمينه وجود داشته باشد. در میان علمای تشیع هیچ کسی سفر براي زيارت قبور را سفر معصيت ندانسته، و همه حکم به قصر نماز در اين سفر کرده‌اند.
وهابیون معتقدند زیارت قبور برای رسیدن به حاجات شرک است. شیخ عبدالرحمن آل شیخ گفته است زیارت کنندگان با اینکه کلمه لا اله الا الله را بر زبان جاری می سازند و نماز می گذارند و روزه می گیرند. اما چون در محبت و عبادت دیگری را شریک قرار می دهند، سخنی که بگویند و هر عملی که انجام دهند، باطل است چون مشرک هستند، هیچ عملی از ایشان قبول و صحیح نیست.
فرقه وهابیت تهمت ناروایی که به شیعه می زنند این است که بیان می کنند شیعه اجازه می‌دهد که اطراف مرقد امامانشان طواف کنند و به جای خانه خدا و حج به مشاهد مشرفه بروند. اما پاسخ این تهمت بدین صورت بیان میشود که شیعه اجازه نمی دهد که اطراف مشاهد مشرفه ی ائمه اطهار را طواف کنند، زیرا این عمل نزد خدا پرستان جایز نیست تا چه رسد به مسلمانان. بنابراین از دیدگاه شیعیان اگر کسی که به قصد عبادت و پرستش در اطراف مرقد ائمه اطهار طواف نماید کافر و مشرک است؛ ولی اگر چناچه به این قصد طواف نکرد، بلکه به قصد تبرک و تشرف اصرار در بر آوردن حاجتش طواف نمود و آن معصوم را واسطه نمود، کافر و مشرک نیست.
وهابیون معتقدند که اعمالی که زنان در کنار مزارات و قبور بخصوص شیعیان در کنار مزارات اهل بیت انجام می دهند شرک است. از اعمال آنان این است که به آل بیت پیغمبر (صلی الله علیه آله و سلم) استغاثه می کنند نه به خداوند و حاجات خود را از آنان می خوانند نه خداوند در پاسخ باید گفت که این شرک بودن اعمالی که اهل تسسن بیان می کنند، در بین آنان نیز هست ولی علمای آنان ، از آن منع نمی کنند. نمونه های آن دانشمندان اهل سنت محمد تقی الدین السبکی است که در کتاب شفاء السقام فی زیاره الخیر الانام است جواز، استحباب توسل و استغاثه به قبر پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) و اولیاء الله را تصریح می‌کندکتاب دیگر «ارغام المبتدع الغبی بجواز التوسل بالنبی» از حافظ ابن صدیق الغماری الحنی» که توسل و شفاعت قرار دادن پیامبر و اولیاء و علمای اسلام را در امور مهم زندگی جایز می‌داند. همچنین دهها کتب دیگر که از سوی دانشمندان تسنن نوشته شده است و همگی جواز زیارت قبور و توسل و استغاثه به پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) و اهل بیت و اولیاء الله در کنار قبور آنان برای مردان و زنان مشروع می‌دانند هر چند در کنار قبور آنان باشد.
دیگر اینکه پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) در کنار قبر مادرش گریست و از گریه ایشان اطرافیانش به گریه افتادند.
از طرفی دیگر در کتابهای روایی اهل سنت آمده است که پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) بعد از مرگ زنده است و برای امتش طلب مغفرت و شفاعت دارد. با این وجود چگونه است که وهابیت زیارت قبور را شرک می‌دانند. عبدلله ابن مسعود نقل می‌کند که پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) فرمود حیات و زندگی من برای شما خیر و برکت است؛ زیرا با همدیگر گفتگو می‌کنیم، شما سخن می¬گویید و من با شما سخن می¬گویم، مرگ من هم برای شما برکت است. چون اعمال و کارهای شما بر من عرضه میشود، و هر کار خوبی را که دیدم خدا را شکر میکنم و برای هر کار ناپسند از خدا طلب مغفرت می کنم.
یکی ازمسائل جدیدی که از طرف علما و فقها اهل تسنن بخصوص وهابیت بیان شده است ایجاد مفسده زنان است.آنان معتقدند که رفتن زنان برای زیارت اهل قبور موجب مفسده برای خود و به فساد انداختن مردان است. زیرا زنان با بیرون آمدن خود ممکن است به فساد بیافتند و در طی این مسیر مردان را نیز فریب دهند و به فساد بیندازند. از طرف دیگر اموات چشمشان باز است و همه چیز را میبینند زنان اگر در قبرستان حاضر باشند به منزله کشف عورت برای آنان است. بنابراین رفتن آنان برای زیارت اهل قبور حرام است.
در پاسخ گفته شده طبق این گفته¬ها زیارت اهل قبور برای مردان هم حرام است زیرا کشف عورت برای آنان هم جایز نیست بلکه برای آنان هم حرام است. ضمنا آنان برای این دلیل خود هیچ سندی ندارند. بنابراین این دلیل فاقد اعتبار است.
فهرست منابع
• قرآن
• نهج البلاغه
1. ابن اثیر، جزری، النهایه فی غریب الحدیث، موسسه اسماعیلیان، قم، 1405.
2. ابن ادریس، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، مشعر، تهران.
3. ابن باز، عبدالعزیز بن عبدالله، مجموع فتاوی ابن باز، 30 جزء، محقق محمدبن سعد الشویعر.
4. ابن باز، عبدالعزیز، ملخص الاحکام الحج و العمره و الرزیاره من رساله والتحقیق و الایضاح، وزاره الشئون الاسلامیه، ریاض، 1418.
5. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علي، فتح الباری شرح الصحیح البخاری، بیروت، مکتبه العصریه.
6. ابن حنبل. أحمد ؛ مسند الإمام أحمد بن حنبل؛ مؤسسة قرطبة – القاهرة، [بی تا]
7. ابن عابدين، تکمله حاشیه رد المحتار، عبدالمجید طعمه حلبی، بیروت، دارالفکر، الثانیه، 1415 ق.
8. ابن عثیمین، محمد بن صالح؛ الشرح الممتع علي زاد المستفنع في اختصار المقنع؛ الکتاب العالمی‌للنشر، بيروت، 1426 ق.
9. ابن قدامه، المغنی و الشرح الکبیر، بهوتی، الروض المربع شرح زاد المستقنع،
10. ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، دار احیاء التراث العربی، بیروتف 1395.
11. ابن منظور، لسان العرب، چاپ سوم، ادب الحوزه، قم، 1405.
12. ابن نجیم مصری، البحر الرائق، ج 1، ص 342 و قاری، مرقاة المفاتیح.
13. ابن همام صنعانی؛ عبد الرزاق، مصنف عبد الرزاق؛المكتب الإسلامي، بيروت، دوم، 1403 ق.
14. ابوالعباس احمد بن محمد القسطلانی، ارشاد الساری لشرح الصحیح البخاری، دار الاحیا التراث العربی.
15. ابوداوود، سلیمان بن الاشعث، سنن ابی داوود، الطبعه الاولی، دار ابن حزم، 1418.
16. أبومحمد، عبدالله بن احمد ابن قدامة المقدسی، المغنی فی فقه الإمام أحمد بن حنبل الشیبانی، انتشارات دارالکتاب العربی، للنشر و التوزیع، بیروت، لبنان، [بی¬چا]، [بی¬تا].
17. ابي سهل سرخسي، المبسوط، بیروت، دارالکتب العلمیه، الثالثه.
18. آل عصفور، حسین بن محمد، سداد العباد و رشاد العباد، محسن آل عصفور، محلاتی، قم، 1421.
19. الالبانی، محمد ناصرالدین، دارالکتب الاسلامیه، بیروت، 1406. .
20. آمدى، عبد الواحد تميمى، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم؛ دفتر تبليغات حوزه علميه قم، قم، اول، 1366 ش.
21. امينى،عبدالحسين؛الغديرفىالكتابوالسنهوالادب؛مركزالغديرللدراساتالاسلاميه،قم،اول، 1416 ق.
22. انصاري، زکريا؛ فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب؛ دارالکتب العلمية، بيروت، اول، 1418 ق.
23. بخاري جعفي، محمد بن إسماعيل، صحیح بخاری، تحقيق : رضوان جامع رضوان، موسسه المختار،قاهره، 1424.
24. البهوتی الحنبلی، منصور بن یونس، کشف القناع، دارالکتب العلمیة، بیروت – لبنان، چاپ اول، 1418 ه. ق.
25. بيهقي، أحمد بن حسين سنن البيهقي الكبرى؛ تحقيق : محمد عبد القادر عطا، مكتبة دار الباز، مكه.
26. بيهقي، أحمد بن حسين، شعب الإيمان؛ تحقيق : محمد سعيد بسيوني زغلول، دار الكتب العلمية، بيروت، اول، 1410ق، ج7، ص14-23.
27. ترمذي سلمي، محمد بن عيسى؛ الجامع الصحيح (سنن الترمذي)؛ تحقيق : أحمد محمد شاكر و دیگران، دار إحياء التراث العربي، بيروت، [بی تا].
28. تميمي، أحمدبنعليبنالمثنى أبويعلىموصلي، مسندأبييعلى؛دارالمأمونللتراث، دمشق،اول، 1404 ق.
29. تميمی‌بستي، محمد بن حبان، تحقيق : شعيب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة، بيروت، دوم، 1414 ق- 1993 م.
30. جعفر سبحاني، آيين وهابيت، مشعر، تهران، 1388.
31. جعفر سبحانی، راهنمای حقیقت، مشعر، تهران، اول، 1385.
32. جوادی، مرتضی،فلسفه‌ی زیارت و آیین آن، اسراء، اول، قم، 1382.
33. حاكم نيسابوري، محمد بن عبدالله، المستدرك على الصحيحين؛ تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية، بيروت، اول، 1411 ق – 1990 م.
34. الحاکمالنیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفه، بیروت.
35. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفه بیروت.
36. حرّ عاملى، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة - منتخب المسائل، مشعر، تهران،بی¬تا.
37. حلی، حسن بن يوسف بن مطهر؛ منتهى المطلب في تحقيق المذهب؛ مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، اول، 1412 ق.
38. الخطیب البغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، المکتبه السلفیه، المدینه المنوره.
39. خطيب تبريزي، محمد بن عبد الله، مشكاة المصابيح؛ تحقيق : محمد ناصر الدين الباني، المكتب الإسلامي، بيروت، سوم، 1405 ق-1985 م.
40. دسوقي، محمد عرفه؛ حاشية الدسوقي علي الشرح الکبير؛ داراحياء الکتب العربية، [بي جا، بي تا].
41. دمياطي، سيد بکري، حاشية اعانة الطالبين؛ دارالفکر، بيروت، اول، 1418ق
42. ذهبی، محمدبن احمدبن عثمان، میزان الاعتدال، 2 جلد، محقق: علی محمدالبجاوی، ناشر دارالمعرفه للطباعة و النشر، بیروت، لبنان، چاپ اول، 1963.
43. راغب اصفهانى، حسين بن محمد؛ المفردات في غريب القرآن؛ دارالعلم الدار الشامية، دمشق بيروت، اول، 1412 ق.
44. رضوانی،علی اصغر، سلسله مباحث وهابیت شناسی- وهابیت و شفاعت، مشعر، تهران.
45. رضوانی، علی اصغر، وهابیت و مسأله‌ی قبور، مشعر، تهران.
46. رملي مصري انصاري، محمد بن عباس، نهاية المحتاج الي شرح المنهاج؛ بيروت، دار احياء التراث العربي، اول، 1426 ق، 2005 م.
47. زكريا، ابو الحسين احمد بن فارس ، معجم مقائيس اللغة، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، قم ، اول، 1404
48. سبحانی، جعفر، الزیاره فی الکتاب و السنه،مشعر، تهران.
49. سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، موسسه الامام صادق (علیه السلام)، الثالثه،1391، قم.
50. سبحانی، وهابیت، مبانی فکری و کارنامه‌ی عملی،
51. سبزوارى، مهذّب الأحكام في بيان الحلال و الحرام، مشعر، تهران.
52. سبکی، تقی الدین؛ شفاء السقام فی زیارة خیر الانام؛ تحقیق: سید محمد رضا حسینی جلالی، [بی نا، بی جا]، چهارم، 1419 ق.
53. سرخسی، شمس الدین، زیاره القبور سنت ام بدعه، المبسوط، ، دارالمعرفه، بیروت، 147
54. سمهودي، نور الدين علي بن أحمد، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى؛ دارالكتب العلمية، بيروت، اول، 2006 م.
55. سيد بکري دمياطي، حاشية اعانة الطالبين؛ دارالفکر، بيروت، اول، 1418 ق.
56. سید سابق، فقه السنة، ناشر دارالکتاب العربی، بیروت، [بی¬چا]، [بی¬تا].
57. سید علی قاضی عسگر، آداب سفر و زیارت عتبات عالیات، مشعر، تهران، 1381.
58. سیف الدین آمدی، الاحکام فی اصول الاحکام، ابراهیم العجوز، بیروت، دارالکتب العلمیه، الطبعه الخامسه، 2005.
59. سيوطي، جلال الدين عبدالرحمن، الدر المنثور؛ دار الفكر، بيروت، 1993 م.
60. شربینی،حسن بن عمار شرح نور الایضاح للعالم الجبر الفهامه، احمد بن طحاوی،الجامع الازهر بمصر، قاهره،1315.
61. شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج، انتشارات دارإحیاء الثراث العربی، بیروت، لبنان، 1958 م.
62. شهرزوری ، محمد بن محمود، نزهه الارواح و روضه الافراح(تاریخ الحکما) ، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1356،
63. شهید اول، الدروس الشرعية في فقه الإمامية، مشعر، تهران.
64. شهید اول، محمد بن مکی ، عاملی المزار ، گروه پژوهش مدرسه امام مهدی، مدرسه امام مهدی، قم، اول، 1410،
65. شوکانی نیل الاوطار،دارالفکر، بیروت، 1418.
66. شوکانی، محمدبن علی، نیل الأوطار سید الاخبار شرح منتقی الاخبار، ناشر دارالجلیل، بیروت، [بی¬جا]، [بی-تا].
67. شيباني، أحمد بن حنبل. مسند الإمام أحمد بن حنبل؛ مؤسسة قرطبة – القاهرة، [بی تا].
68. صداقت، مجتبی، پایان نامه تطور مساله زیارت قبور بین شیعه و سنی، تاریخ دفاع 1389، دانشگاه ادیان و مذاهب، استاد راهنما آقای دکتر فرمانیان.
69. صدوق،من لايحضره الفقيه؛ جامعه مدرسين، قم،دوم، 1404 ق.
70. طاهری خرم آبادی، سید حسن، زیاره القبور سنه ام بدعه،مجمع عالی تقریب بین مذاهب سلامیه، تهران، 1429.
71. طباطبایی يزدي، سيد محمد كاظم، العروة الوثقي، شرح آیت الله سید علی سیستانی، العروه الوثقي، مکتبه آیت آلله العظمی سید السیستانی، قم، چاپ اول،1415 ق.
72. طباطبایی، سید علی، رياض المسائل في تحقيق الأحكام بالدلائل.
73. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين، قم، پنجم، 1417 ق.
74. طباطبایی،سید محمد حسین، شیعه در اسلام، دفتر انتشارات اسلامی‌وابسته به جامعه مدرسین،قم، نهم،1373 ش.
75. طبرانی، ابی القاسم سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1405.
76. الطبرسی، الفضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیروت.
77. طبسی، نجم الدین، درسهایی در نقد وهابیت، دلیل ما، قم، 1389.
78. طبسی، نجم الدین، وهابیت در ترازوی نقد، صفر سفید رو، مشعر، 1390.
79. طريحى، فخر الدين، مجمع البحرين؛ كتابفروشى مرتضوى، تهران، سوم، 1375 ش.
80. طهماز، عبدالحميد محمود، الفقه الحنفي في ثوبه الجديد؛ دارالقلم دارالشامية، دمشق بيروت، اول، 1419 ق 1998 م.
81. طوسى، محمدبنحسن، مصباح المتهجد؛ مؤسسة فقه الشيعة، اول، بيروت، 1411ق، ص588.
82. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ مفید، 10 جلد، محقق: سید حسن موسوی خراسانی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1365 ه. ش.
83. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ مفید، پیشین.
84. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تهران، المرتضویه، الطبعه الاولی،1410 ق.
85. ظفر احمد تهانوی، اعلاء السنن، دارالفکر، بیروت،1421
86. عابدی، احمد، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، مشعر، قم.
87. عبد الله بن محمد بن أبي شيبة كوفي، المصنف في الأحاديث والآثار؛ تحقيق : كمال يوسف حوت، مكتبة الرشد، رياض، اول، 1409 ق.
88. عبدالرحیم عربی، محمد، احکام الزیارة فی الفقه الاسلامی؛ مکتبة الرشد، ریاض، اول، 1431 ق 2010 م.
89. عبدري فاسي، محمد بن محمد (ابن الحاج)؛ المدخل؛ دارالفکر، [بي جا]، دوم، 1424 ق 2003 م.
90. عسگر ، سید علی قاضی ، آداب سفر و زیارت عتبات عالیات، مشعر، تهران،1381، ص155
91. علامه حلی، حر بن یوسف ، تذکره الفقهاآل البیت، چ اول، قم، 1417،
92. علامه حلي، حسن بن يوسف بن مطهر؛ منتهى المطلب في تحقيق المذهب؛ مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، اول، 1412ق
93. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ص 256، امیرکبیر، چ سوم، 1369
94. العینی الحنف، محمود بن احمد،عمده القاری فی شرح صحیح البخاری، طبع المصر.
95. غزالي، محمد، احياء علوم الدين، بيروت، شرکه دارالارقم بن ابي الارقم، الطبعه الاولی، 1419 ق.
96. فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين، نشر هجرت، قم - ايران، دوم، 1410 .ج7 ص 36
97. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ [بی نا، بی جا، بی تا].
98. قرشی،سید علی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب، چاپ ششم، 1412 ق.
99. القسطانی، ابو العباس احمد بن محمد ، ارشاد الساری لشرح الصحیح البخاری، دار الاحیائ التراث العربی، بیروت
100. القشیری النیسابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، موسسه المختار، القاهره، 1426.
101. قشيري نيسابوري، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم؛ تحقيق : محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، [بی تا] ،
102. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، افق فردا، 1381، دوم.
103. كلينى رازى، محمد بن يعقوب؛ الكافي،اسلاميه، تهران، دوم، 1362 ش.
104. الکتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات،دار صادر، بیروت.
105. الکتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات،دار صادر ، بیروت، جعفر سبحانی، راهنمای حقیقت، مشعر ، دارالحدیث، اول، 1385، ج1، ص75.
106. مالك بن أنس صبحي،الموطأ؛ تحقيق : محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، مصر، [بی تا].
107. ماوردي، محمد بن حبيب؛ الحاوي الکبير؛ دارالفکر، بيروت، 1420 ق 2000 م.
108. المتقی الهندی، عماد الدین، علی، کنز العمال، موسسه الرساله، بیروت، 1405.
109. مجلسي،محمد باقر، ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار.
110. مجلسي، محمد باقر؛ بحار الأنوار الجامعةلدررأخبارالأئمةالأطهار؛ اسلامیه، تهران، [بی تا].
111. محقق حلي، المعتبر، ج 1، ص 339 جمعی از فضلاء و نويسندگان، مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم.
112. محقق حلی، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، انتشارات استقلال.
113. محقق کرکی، رسائل المحقق الكركي، نرم افزار حج.
114. المحلی، علامة جلال الدین محمد بن احمد، سیوطی، جلال الدین بن ابی بکر، تفسیر جلالین، دارالمعرفة و النشر و التوزیع، بیروت، لبنان، [بی¬چا]، [بی¬تا].
115. محمد تقي مجلسي، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، نرم افزار حج.
116. مرادی، محمدباقر، پایان نامه بررسي حكم زيارت اهل قبور در مذاهب اسلامي، تاریخ دفاع بهار 1391.
117. مروجي جزايري، محمد جعفر، منتهى الدرايه فی توضیح الکفایه، قم دارالکتاب، 1378.
118. معاونت امور روحانیون، آزموده‌ها، مشعر، تهران.
119. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، بهزاد، تهران، چاپ دوم، 1387.
120. مقدس اردبیلی،احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، نرم افزار حج.
121. مقرى ، احمد بن محمد ،المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي،قم، اول، بی تا.،
122. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، تهران، چاپ 39، 1379.
123. مهدی فرمانیان، فلصنامه‌ی هفت آسمان، ش 17.
124. موسوي عاملي، مدارك الأحكام في شرح عبادات شرائع الإسلام.
125. نابلسی قدّومی، صوفان، المنهج الاحمد فی درء المثالب التی تنمی‌لمذهب الامام احمد، دارالکتب العلمية، بيروت، اول، 1429 ق.
126. النجدی، محمد محمود، زیاره القبور عند المسلمین، کویت، غراس، الطبعه الاولی.
127. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام في شرح شرائع الإسلام،دارالکتب اسلامیه،1367، دوم.
128. ندوي، شفيق الرحمن؛ الفقه الميسر؛ دارالفاروق الاعظم، زاهدان، اول، 1424 ق.
129. نراقى،احمد بن محمد مهدى؛ مستند الشيعة في أحكام الشريعة؛ مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، اول، 1415 ق.
130. نسائي، أحمد بن شعيب، المجتبى من السنن؛ تحقيق : عبدالفتاح ابو‌غدة، مكتب المطبوعات الإسلامية، حلب، دوم، 1406 ق – 1986 م.
131. نووی، المجموع فی شرح المهذب، دارالفکر، بیروت.
132. نووي، يحيى بن شرف، رياض الصالحين من كلام سيد المرسلين؛ [بی نا، بی جا، بی تا].
133. هيثمي، نور الدين علي مجمع الزوائد ومنبع الفوائد؛ دار الفكر، بيروت، 1412 ق.
