آسیب شناسی رفتار اقتصادی
(زنان در خانواده)
مریم دوست محمدیان
حلیمه قربانی نژاد، نصیبه محمدیان،زهرا مهاجرخراسانی، سمیه چکاء،سکینه آخوندی،
زهرا پیکرستان اعضای هسته پژوهشی کوثر مدرسه علمیه الزهراء(س)گرگان ،گلستان
استاد راهنما:حجت الاسلام والمسلمین علی اصغر فضیلت
تابستان 1392
چکیده
زنان به عنوان نیمی از نیروی فعّال جامعه؛ در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی نقش مؤثری دارند که آن را با مدیریت صحیح منابع مالی خانواده و برنامه ریزی درست در امر مصرف و انتقال ارزش های فرهنگی و مذهبی در امر اقتصاد، به فرزندان و نسل های بعد منتقل می کنند. این نقش آفرینی در سه عرصه تولید، توزیع و مصرف ظهور می یابد.
با این وجود، رفتار اقتصادی آنان آسیب هایی را در امر تنظیم امور معاش و مخارج خانواده بوجود آورده است. که مهم ترین آنها عبارتند از:تبذیر، تکاثر، اتراف، اسراف، تجمل گرایی و رفاه و مدزدگی.البته بسیاری از این آسیب ها مشترک بین زنان و مردان است.
آیات و روایات اسلامی،این آسیب ها و عوامل مؤثر بر ایجاد آنها(مثل:لذت طلبی و هواپرستی، افزایش الگوهای غیر اسلامی، ضعف شخصیت و...) را مورد نهی ونکوهش قرار داده است.
در برخی از فعالیت های اقتصادی، زنان به عنوان ابزاری برای تولید و توزیعِ منابع قرار گرفته اند. مثل: استفاده مانکنی و ویترینی از زنان، استخدام به شرط ظاهری آراسته و... .
در این میان، دولـت وحکومـت به عنوان مهم ترین اُرگان تأثیرگذار بر افراد جامعه باید با وضع قوانین صحیح و متناسب با شئـون زنان و اجـرای ضوابط وسیاست های بجا از انباشته شدن ثروت و تخصیص امکانات در دست تـوده ای خاص از مردم جلوگیری کرده و با اجرای عدالـت و تـوازن بین صادرات و واردات و تلاش در جهت فـرهنگ سازی از طریق حلقه های تحقیقاتـی، آموزشی و همه امکانات اجتماعی در اصلاح رفتـار اقتصادی زنان بکوشند.
واژگان کلیدی: زنان،آسیب، رفتار اقتصادی، خانواده، مصرف، دولت
نتیجه گیری
خانواده اولین و کوچکترین و در عین حال مهم ترین نهاد اجتماعی است که رشد و پرورش تمام اعضاء جامعه از آنجا شروع می شود.
این نهاد مهم،از طریق وراثت و الگودهی رفتاری و اخلاقی در تمام زمینه ها از جمله اقتصاد و مصرف و نحوه استفاده از منابع مالی افراد جامعه نقش دارد. در این میان زنان در خانواده اساسی ترین و مهم ترین رکن محسوب می شوند، که در مدیریت مصرف خانوار و برقراریِ توازن صحیح بین مصرف و درآمد خانواده نقش دارند.
در این نوشتار منظور از آسيب، صدمه ها و ضررهايي است كه از رفتارهاي اقتصادي زنان در خانواده شکل می گیرد. بر این اساس، بیشترین آسیب های رفتار اقتصادی زنان عبارت است از:اسراف، رفاه زدگی، مد زدگی و تجمل گرایی افراطی که بر اساس عواملی چون ضعف شخصیت (بحران هویت)، غفلت و عدم تفکر، ضعف ایمان، لذت گرایی و هواپرستی، فرهنگ اجتماعی غلط و الگوهای نادرست رفتاری بوجود می آید و پیامدهای ناگوار مادی چون: از دست دادن سرمایه های مادی، زوال نعمت، کم برکتی، فقر و نیازمندی در جامعه، تضییع بیت المال، بدهکاری و ورشکستگی و... به دنبال دارد.و پیامدهای معنوی ای چون: پیروی از هواهای نفسانی، سلب آرامش روح و روان ودنیاگرایی را به همراه می آورد.رفاه نیز، به معنای رفاه زدگی و برخورداری زیان بخش و رویکرد افراطی و غیر ضروری زندگی نسبت به استفاده از کالا و خدمات است،که بر اساس نیازهای کاذب و تحت تأثیر تبلیغات و رقابت های منفی بوجود می آید.رفاه زدگی بار روانی و اقتصادی منفی را بر جامعه و خانواده تحمیل می کند.
مد در این جایگاه،روش و شیوه ی زندگی است که نمایانگر خلأ شخصیتی و هویتی فرد و برگرفته از فرهنگ جوامع دیگر- بدون توجه به بنیان های فکری و فرهنگی آنان و با عدم پشتوانه فکری و رفتاری سالم می باشد- محل بحث بوده و ناپسند به شمار می آید. در بحث مصرف نیز، توجه به نوع کالا و ویژگی های آن و نوع نیازی که سبب روی آوردن به آن می شود مهم است و باید قیمت، جنس، میزان تولید آن، درآمد خانواده و همچنین عرف و شأن خانواده و جامعه را با رعایت اصل اعتدال و...در نظر گرفت.توجه به پیامدهای مصرف ناصحیح و رعایت اصول و سیاست های مصرف درست در کاهش آسیب های رفتار اقتصادی زنان مؤثر است. در نهایت، حکومت و دولتمردان جامعه از طریق تعدیل ثروت و اجرای عدالت و جلوگیری از درآمد های نامشروع، مصرفی نکردن بازارهای کشور، توازن بین واردات و صادرات، توجه به امر فرهنگ سازی و آموزش؛ در کاهش آسیب ها می توانند مؤثر واقع گردد.
فهرست منابع
* قرآن کریم
1- آمدی، عبدالواحدبنمحمد(1366ق)، تصنیف غررالحکم و درر الحکم، ج1، قم:دفترتبلیغات ایران.
2- .......................................(1381)، تصنیف غررالحکم و دررالحکم، ترجمه مصطفی درایتی، مشهد .
3_ ابن فارس، احمد(1401ق)، معجم مغاییس اللغه، ج3و5، بی جا:مکتب الاعلام الاسلامی.
4- ابن منظور (1405)، لسان العرب، قم:نشرأدب الحوزه.
5- اسحاقی، سیدحسین(1390)، مبانی و راه بردهای جهاد اقتصادی، قم:هاجر.
6- اشتهاردی، محمدمهدی؛ عبدوس، محمدتقی(1383)، آموزه های اخلاقی ـ رفتاری امامان شیعه(ع)(چاپ چهارم)، بی جا.
7- انوری، حسن(1381)، فرهنگ بزرگ سخن، ج4،6و7، تهران:انتشارات سخن.
8- ایروانی، جواد؛جلائیان اکبرنیا، علی و دیگران،(1389)، اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
9- پاینده، ابوالقاسم(1362)، نهج الفصاحه(چاپ دوم)، بی جا:جاویدان.
10- جوادی آملی، عبدالله(1391)، مفاتیح الحیاط(چاپ سی و هفتم)، قم:اسراء .
11- حرّانی،حسن بن علی بن شعبه(1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول(چاپ دوم)، غفاری، علی اکبر (تحقیق)، قم: موسسه نشراسلامی.
12- حرّعاملی، محمدبن الحسن(1403ق)، وسائل الشیعه، ج1،8و17، ربانی شیرازی، عبدالرحیم(تحقیق)، بیروت:داراحیاء التراث العربی.
13- حسینی دشتی، مصطفی(1379)، دائره المعارف جامع الإسلامی(چاپ سوم)، ج1، مؤسسه فرهنگی آرایه، تهران.
14- حیدری، حسین(1388)، الگوی مصرف-صرفه جویی-محیط زیست-الگوی مصرف در مدارس، قم : بخشایش.
15-خلیلیان اشکوری، محمدجواد(1381)، فرهنگ اسلامی و توسعه اقتصادی، قم:مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی(ره).
16- دفترهمكاري حوزه ودانشگاه(1371)، مباني اقتصاداسلامي، ج1، تهران:سمت.
17- دیدگاه های فرهنگی امام خمینی(ره)(1375)، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر(چاپ سوم)، تهران، ص60.
18- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل(بی تا)، مفردات الفاظ قرآن، ج2، ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی، بی جا.
19- سبحانی نژاد، مهدی؛ افشار، عبدالله(1389)، اصلاح الگوی مصرف با تأکید بر نقش آموزش در مدیریت مصرف انرژی، فصلنامه علمی ـ تخصصی معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 2، ص156.
20- سید رضی(بی تا)، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی(بی جا).
21- سیوطی، جلال الدین (1401ق)، الجامعه الصغیر، ج1، دارالفکر، بیروت.
22- شومپتر، آ.جوزف(بی تا)، تاريخ تحليل اقتصادي، ترجمه فريدون فاطمي، بی جا.
23- شیرانی، حسین(1381)، اصول علم اقتصاد، بی جا.
24- شهباز وزنه، ابوالقاسم، گامی به سوی اصلاح الگوی مصرف، بی تا.
25- صادقی، حسین(بی تا)، سیزده اندیشمند و اقتصاددان مسلمان، مباحثی در اقتصاد فرد، نگرش اسلامی، تهران: موسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس.
26- صدری افشار، غلامحسین و(گردآورنده)، (1377)، فرهنگ فارسی امروز، تهران: نشرکلمه.
27- صدوق، محمدبن علی بن الحسین(1362)، امالی(چاپ چهارم)، قم :انتشارات کتابخانه اسلامیه.
28- ......................(بی تا)، الخصال، قم، جامعه مدرسین.
29- ......................(1385)، من لایحضره الفقیه، ترجمه علی اکبرغفاری، دارالکتب الاسلامیه.
30- طوسی، محمدبن الحسن(1365)، تهذیب الاحکام(چاپ چهارم)، ج6و7، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31- ...................................(بی تا)، النهایة فی مجردالفقه والفتاوی، بیروت: دارالاندلس.
32- عظيم زاده آراني، محبوبه(1389)، اسلام و اصلاح الگوي مصرف، فرهنگ كوثر، ش 82، ص37 .
33- عمید، حسن(1361)، فرهنگ عمید، تهران: امیرکبیر.
34- قدیری اصلی، باقر(1379)،کلیات علم اقتصاد، تهران: سپهر.
35- قرشی، علی اکبر(1412)، قاموس قرآن(چاپ ششم)، ج 3،4،7، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
36- کشوادی، طاهره(1387)، اقتصاد درخانواده(چاپ ششم)، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
37- کلانتری، علی اکبر(1388)، اسلام والگوی مصرف(چاپ دهم)، قم: بوستان کتاب.
38- کلینی، محمد بن یعقوب(1365)، اصول کافی، ج1،4و6، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
39- متقی هندی، علی بن حسام الدین(1405ق)، کنز العمال، ج3و4، بیروت: موسسه الرساله.
40- مجموعهمقاله«اصلاحات اقتصادی،مهم ترین چالش ایران»، مجله «ترجمان اقتصادی»، سال1، شماره 42.
41- مجلسی، محمدباقر(1404ق)، بحارالانوار، ج 6،68،71و75، بیروت.
42- محدث نوری، میرزاحسن(1408)، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل(چاپ دوم)، ج13،15و16، بیروت:مؤسسه ی ال بیت(ع).
43- محمدی ری شهری، محمد(1384)، ميزان الحكمه، ج1، (بی تا).
44- مطهری، مرتضی(1372ش)، سیری درنهج البلاغه(چاپ نهم)، تهران: صدرا.
45- معتزلی، ابن ابی الحدید(1378ق)، شرح نهج البلاغه، ج20، بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
46- معلوف، لویس(1386)، المنجدفارسی عربی، ترجمه محمد بندریگی، ایران، پیام.
47- معین، محمد(1384)، فرهنگ معین،ج2و3، تهران.
48- مؤسسه تنظیم ونشرآثار امام خمینی(ره)(1387)، اقتصاد دراندیشه امام خمینی(ره)، تبیان آثار موضوعی (دفترچهل وششم)، تهران، ص60و499.
49- مؤسسه فرهنگی قدر ولایت(1386)، شخصیت و حقوق زنان در رهنمودهای رهبرمعظم انقلاب اسلامی (چاپ دوم)، بی جا.
50- واسطی، علی بن محمد(1376ش )، عیون الاحکم والمواعظ، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، بی جا: نشردارالحدیث.
51- هاشمی داران ، حسن؛ شیرانی، حسین(1384)، اقتصاد خانواده ،بی جا.
منابع اینترنتی:
1. www. Mhtml:file://I
2- http:// www. Khamenei.ir
3-http://www.jamejamonline.ir/newspreview/871351914715659290
4-http://olgoo-best.mihanblog.com/post/46
5-http://tanineyas.ir/?q=node/4136مهديان، محسن، 12/2/88 alif.ir
6-http://www.agri-jahad.ir/
7-http://www.isfahanportal.ir/web/energy/330
9-http://sunshadelife.blogfa.com/post/48
10-http://www. tabnak.com
11- http://www.aashtee.com